به گزارش خبرنگار ایرنا، در هیاهوی زنگ آخر مدرسه و ازدحام عبور و مرور دانش آموزان، چند نوجوان در پارکی کوله هایشان را به کناری انداخته و در نیمکت مقابلم آرام گرفتند و مشغول صحبت از اتفاقات مدرسه شدند، هیجان و سرخوشی آنها پیام زندگی داشت و شور و نشاطشان امید به آینده را در من زنده می کرد که ناگهان یکی از آنها به طرفم آمد و درخواست فندک کرد، نداشتم، به عابری دیگری مراجعه کرد و موفق شد سیگارش را روشن کند، هنوز به دوستانش نرسیده بود که هرکدام از آنها نیز سیگاری برای روشن کردن آماده کرده بودند.
دیدن این صحنه از چنان تناقض و پارادوکسی میان شور زندگی و ورطه نابودی برخوردار بود که به محض دیدن آن چند خبر به سرعت در ذهنم مرور شد، براساس هشدار سازمان جهانی بهداشت هم اکنون بیش از ۳۷ میلیون کودک و نوجوان دخانیات مصرف می کنند و به گفته بهزاد ولی‌زاده، رییس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کودکان و نوجوانان هدف صنایع دخانی هستند و قوانین ضعیف باعث می‌شود همین گروه‌ها مورد آسیب قرار بگیرند.
این در حالی است که حمیدرضا شاهسون، دبیر شورای جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران (طرح پاد) نیز خرداد ماه سال جاری در جمع خبرنگاران نسبت به کاهش سن اعتیاد در کودکان هشدار داده و اظهار داشته بود که هم اکنون سن مصرف سیگار در کشور به سنین کودکان دبستانی رسیده و در میان نوجوانان و جوانان سنین ۱۴ تا ۱۸ سال نیز شاهد افزایش مصرف سیگار هستیم.
هر چند کاهش سن مصرف دخانیات جهانی بود و سن استفاده از دخانیات در تمام کشورهای دنیا کاهش پیدا کرده اما آنچه تامل برانگیز بوده و جای سوال دارد این است چرا در کشور ما که همچون کشورهای غربی، اروپایی و آمریکایی نسبت به مصرف مواد مخدر و دخانیات کودکان و نوجوانان بی تفاوتی وجود نداشته و قوانین بازدارنده و پیشگیرانه ای در این خصوص تدوین و تصویب شده اما باز هم کودکان و نوجوانان ما از این آسیب اجتماعی در امان نمانده‌اند؟
اجرای قوانین ممنوعیت فروش دخانیات به دانش آموزان نیازمند جدیت بیشتری است
معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش قزوین در خصوص قوانین بازدارنده و پیشگیرانه مصرف دخانیات کودکان و نوجوانان به خبرنگار ایرنا گفت: به منظور پیشگیری از آسیب های اجتماعی کودکان و نوجوانان، به ویژه در حوزه مصرف دخانیات در سال ۸۷ قانونی به تصویب رسید که عرضه دخانیات در ۱۰۰ متری مدارس را ممنوع کرد، این در حالی است که پس از آن و براساس ماده ۱۲ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، فروش و عرضه مواد دخانی در تمامی اماکن به افراد زیر ۱۸ سال ممنوع اعلام شده و باید با واحدهای صنفی که اقدام به فروش سیگار به کودکان و نوجوانان می کنند، مطابق قانون برخورد شود.
صالح یاوری ادامه داد: در حوزه کنترل مصرف دخانیات و آسیب های اجتماعی پیرامون آن، کارشناسی های موثری انجام شده و قوانین مناسبی نیز به تصویب رسیده اما دستگاه های ذیربط، به ویژه استانداری باید در راستای اجرای این قوانین اهتمام ویژه تری داشته باشند تا مراکز قضایی و فراجا را مجاب به برخورد قاطع با متخلفان و فروشندگان دخانیات به دانش آموزان کنند.
وی، پیشگیری از بروز یک آسیب اجتماعی را بسیار موثرتر از مبارزه پس از ابتلا دانست و تصریح کرد: اجرای قوانین ممنوعیت فروش دخانیات به دانش آموزان و محدودیت دسترسی سیگار برای آنان نیازمند به نظارت و جدیت بیشتری از سوی مراجعه ذیربط است تا شاهد کاهش آسیب های اجتماعی در حوزه کودکان و نوجوانان باشیم.
با این حال بسیاری از کارشناسان بهداشت و سلامت روان، مصرف سیگار را دروازه ورود به اعتیاد به مواد مخدر دانسته و معتقدند که آشنایی نوجوانان با سیگار محدود به آن نمی ماند و سیگار زمینه آشنایی فرد با مواد مخدر قوی تر و مشروبات الکلی را فراهم می کند.
خانواده ها "نه" گفتن را از سنین پایه به کودکان آموزش دهند
دکتر پری سادات حاجی سید جوادی، استادیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین و فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان در این رابطه اظهار کرد: سیگار گام نخست در آغاز مصرف مواد مخدر محسوب می شود و اگر مصرف آن در سنین پایه شروع شود احتمال گرایش به مواد مخدر سنگین تر بسیار افزایش یافته و نوجوانان را با خطرات بسیاری روبرو می کند.
وی ضمن هشدار به نوجوانان در خصوص مصرف سیگار، خاطرنشان کرد: سیگار ماده ای به نام نیکوتین دارد که شدیدا مخدر و اعتیاد آور بوده و بیشتر نوجوانان نسبت به این موضوع آگاهی ندارند و فکر می کنند که مصرف سیگار همیشه می تواند به صورت موقت و تفریحی باشد اما سیگار به شدت وابستگی و عادت آورده و دروازه ورود به همه مواد مخدر است.
وی خاطرنشان کرد: آنچه سبب گرایش کودکان و نوجوانان به مصرف دخانیات می شود، پذیرفته شدن در گروه همسانان، مدگرایی، شادابی کاذب و الگو قرار دادن دوستان بوده و در برخی موارد دانش آموزان فکر می کنند که مصرف سیگار اضطراب و استرس آنها را کم کرده یا کنترل می کند در صورتی که مصرف دخانیات کاملا برعکس بوده و در بلند مدت باعث بروز آسیب به اعصاب، روان و اضطراب های شدید نیز می شود.
دکتر حاجی سید جوادی تصریح کرد: از چگونگی اجرای قوانین موجود در این حوزه اطلاعی ندارم اما مشاهدات میدانی در این خصوص بیانگر آن است که باید برای کاهش و پیشگیری از آسیب های اجتماعی کودکان و نوجوانان به ویژه در زمینه اعتیاد به مواد مخدر و دخانیات برنامه های کوتاه و بلند مدتی را در نظر گرفت و فرهنگ سازی و آموزش به جامعه کودک و نوجوان در بلند مدت می تواند خیلی موثرتر از اجرای قوانین این چنینی باشد.
وی با اشاره به اینکه باید واقعیت های مصرف دخانیات و مواد مخدر برای کودکان و نوجوانان از سنین پایه تببین و به آنها گفته شود که مصرف دخانیات چه لذت های زودگر و چه عوارض و عواقب بلند مدتی دارد، تاکید کرد: خانواده ها نیز بایستی از سنین پایه "نه" گفتن را به کودکان و نوجوانان خود بیاموزند تا در مواجه با گروه ها یا دوستان پرخطر بدون ترس از طرد شدن یا تایید طلبی بتوانند از کلمه "نه" استفاده کنند که این موضوع نیز مستلزم رابطه سالم خانواده با فرزندان است.
استادیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین افزود: در حال حاضر نه تنها اقدامات پیشگیرانه مطلوبی در خصوص آسیب های اجتماعی حوزه کودکان و نوجوانان در زمینه اعتیاد صورت نمی گیرد بلکه تمام ابزارها از جمله اینترنت، رسانه، فیلم، فضای مجازی و به ویژه شبکه های ماهواره ای به ترویج مصرف سیگار و دخانیات دامن می زنند و متاسفانه در اغلب فلیم ها و محتوای فضای مجازی و شبکه های ماهواره ای این آسیب به وفور دیده می شود.
برنامه های ترویجی و فرهنگی را واحدهای صنفی برگزار کنند
این درحالی است که رضا ریشپور رییس شورای نظام روانشناسی و مشاوره استان قزوین و کارشناس مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی آموزش و پرورش قزوین در این رابطه اظهار کرد: در خصوص ممنوعیت فروش دخانیات به افراد زیر ۱۸ سال قوانینی وجود دارد که اجرا و نظارت نیز می شود اما در همه مواردی که قانون وجود دارد، قانون گریزی هم وجود دارد و برخی واحدهای صنفی برای درآمد و سود خودشان قوانین موجود در این حوزه را آشکارا نقض می کنند.
وی با اشاره به اینکه اگر قرار است برنامه موثری در زمینه پیشگیری از مصرف دخانیات دانش آموزان صورت بگیرد باید در زمینه فرهنگ سازی و افزایش سطح آگاهی واحدهای صنفی اقداماتی را اجرایی کرد، افزود: بهترین راه در این بخش، فرهنگ سازی برای عاملان فروش دخانیات است، به طور طبیعی عوامل بازدارنده قانونی همچون افزایش چند برابری جریمه اگرچه بی تاثیر نخواهد بود اما براساس تعالیم روانشناختی جریمه و تنبیه به تنهایی موثر نبوده بلکه تشویق واحدهای صنفی که چنینی قوانینی را رعایت می کنند نیز می تواند قانون گریزان را ترغیب به همراهی کند.
رییس شورای نظام روانشناسی و مشاوره استان قزوین با تاکید به این موضوع که اصناف می توانند در این زمینه برنامه های ترویجی و فرهنگی را برگزار کنند، خاطرنشان کرد: اتحادیه های فروش موادغذایی باید واحدهای صنفی و عاملان فروش دخانیات را به نوعی در کاهش آسیب های اجتماعی همراه کنند و برای آنها کلاس های آموزشی، فرهنگی، تبیینی، طرح های تشویقی و تنبیهی بگذارند، به عنوان مثال پویشی ایجاد شود و در تمام مغازه ها، دکه ها و فروشگاه ها از طریق پوسترهای مختلف ضمن اطلاع رسانی و آگاهی در خصوص مخاطرات استفاده از دخانیات در سنین پایین، به موضوع ممنوعیت فروش آن نیز تاکید شود.
وی ادامه داد: با این حال، در نظام تعلیم و تربیت به ویژه آموزش و پرورش از طریق دروسی همچون مهارت های زندگی سعی شده تا اطلاعات و آگاهی در خصوص انواع آسیب های اجتماعی به دانش آموزان تبیین شود و جلسات توانمندسازی کانون یاریگران زندگی نیز به صورت مشترک برای دانش آموزان، والدین، معلمان و مربیان آنها برگزار می شود تا مسایل این چنینی به صورت دوره ای آموزش داده شود.
کارشناس مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی آموزش و پرورش قزوین تاکید کرد: علاوه بر موارد یاد شده، غربالگری هایی از طریق آموزش و پرورش نیز صورت می گیرد تا دانش آموزانی که با اختلال روبرو هستند شناسایی و جلسات مشاوره بالینی برای آنها برگزار شود و تمام اینها در حالی است که اساس و شاکله تربیت و مراقبت از فرزندان درون خانواده بوده و مدارس نقش مکمل آن را می توانند ایفا کنند چرا که به طور میانگین در ۹ ماه از سال تحصیلی، روزانه تنها چهار تا پنج ساعت دانش آموزان در مدارس هستند و مابقی وقت شان در جامعه و کنار خانواده است.
ریشپور اضافه کرد: والدین و افراد خانواده باید ارتباط موثری با کودکان و نوجوانان خود برقرار کرده و شنوده خوبی برای آنان باشند و همواره گفتگوهای موثری را به طور متوالی با آنها برقرار کنند تا بتوانند هنگام بروز چالش و احتمال قرار گرفتن در آسیب اجتماعی، کنترل لازم را برروی فرزندانشان داشته باشند.
رهاورد:
کاهش آسیب های اجتماعی در گرو توازن موثر عوامل پیشگیرنده و بازدارنده است، تنها زمانی فرهنگ سازی و تببین یک موضوع برای جامعه هدف به درستی انجام می گیرد که قوانین موجود در آن حوزه نیز به شکل صحیح و کاملی اجرا شود، درحالی ورود کودکان و نوجوانان به دام اعتیاد به یک چالش جدی تبدیل شده که اگر از تمام ظرفیت های قانونی و فرهنگی در جهت بهبود وضعیت آن و توقف شیب سرعت ابتلا به آن استفاده نشود چه بسا آینده سازان کشورمان با آسیب های اجتماعی زیادی روبه رو خواهند بود.