به گزارش خبرنگار ایرنا، اهمیت جنگل‌های حرا که به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره نیز شناخته شده در جهان بارز بوده و با وجود بهره‌برداری‌های متعدد از این ذخایر تاکنون پابرجا هستند.
مانگرو (حرا) به اکوسیستمی اطلاق می‌شود که از زمین‌های مرطوب حد واسط مناطق جزر و مدی دریا همراه به مجموعه‌هایی از گیاهان بی‌نظیر و جانوران خاص که در مناطق ساحلی و کنار تالابی اکوسیستم تکثیر پیدا می‌کنند تشکیل شده، مانگروها در ایران از ۲ گونه گیاهی خاص شامل "حرا" و "چندل" تشکیل شده‌اند که برای رشد و توسعه در محیط ویژه خود که به طور مداوم تحت تأثیر جزر و مد دریا و غرقاب قرار دارد.
الگوهای پراکندگی و تنوع ژنتیکی این گونه‌ها امکان اولویت‌بندی جمعیت‌ها برای حفظ شناسایی جمعیت‌ها و گونه‌های در معرض خطر و شکاف‌های موجود در مجموعه‌های بانک ژن را فراهم می‌کند، این اطلاعات حیاتی است که به مقابله با چالش‌های جهانی مانند امنیت غذایی و تغییرات آب و هوایی کمک می‌کند.
جنگل‌های حرای ایران در هشت منطقه حفاظت شده در سواحل خلیج فارس و دریای عمان می‌روید که کناره‌های شمالی و غربی جزیره قشم و جنگل نای بند استان بوشهر از مهمترین آنها هستند، به این گیاه در بندرعباس حرا و در بلوچستان تمر، در بوشهر گرم و در بعضی از نقاط تول گفته می‌شود. به عربی نیز آن را شوری و شوره می‌نامند.
حرا گیاهی روئیده از اشک چشم آدم و گونه‌ای آفتاب پسند
جنگل‌ها یکی از بزرگترین و با اهمیت‌ترین منابع ژنتیکی از دوران باستان تا به امروز هستند، ایران با داشتن جنگل‌های وسیع در واقع دارای مخازن ژنی غنی در گونه‌های خاص جنگلی بوده، منابع ژنتیکی جنگلی توسط انسان برای هزارها سال مورد استفاده و بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
جنگل‌ها یکی از مهمترین زیستگاه‌های جهان و یکی از زیباترین مظاهر طبیعت هستند آنها همچنین یکی از کهنسال‌ترین موجودات زنده روی زمین به شمار می‌روند و در حدود یک سوم سطح زمین را فرا گرفته‌اند، تاریخ شکل‌گیری و انتشار گیاهان کهن بر روی زمین به چیزی در حدود ۴۲۰ میلیون سال قبل باز می‌گردد؛ آنها در طول سال ها به تکامل و سازگاری با کره زمین پرداختند و به سرعت انتشار یافتند به طوری که بیشتر چشم اندازهای زمین را به خود تعلق دادند، هر چند بر اثر تغییرات آب و هوایی جنگل‌ها بارها دستخوش تغییر یا نابودی شدند؛ اما هنوز هم بسیاری از جنگل‌ها همچنان پابرجا هستند و زیستگاه جانوران و گونه‌های گیاهی به شمار می‌روند.
درخت حرا گیاهی اسطوره‌ای است که طبق اساطیر از اشک چشم آدم روئیده و گونه‌ای آفتاب پسند است که بلندی آن به پنج تا ۱۰ متر می‌رسد، گل‌های حرا شبیه گل‌های شاه پسند و میوه آن شبیه کپسول تخم مرغی یا بادام استدرخت حرا گیاهی اسطوره‌ای است که طبق اساطیر از اشک چشم آدم روئیده و گونه‌ای آفتاب پسند است که بلندی آن به پنج تا ۱۰ متر می‌رسد، گل‌های حرا شبیه گل‌های شاه پسند و میوه آن شبیه کپسول تخم مرغی یا بادام است که درون آن یک دانه وجود دارد، زمان گلدهی درخت حرا نیمه نخست مردادماه است و گل‌های زرد رنگ و کوچکی دارد که عطر آنها همه جا را فرا می‌گیرد، نکته جالب درباره رویش درخت حرا زنده زایی آن بوده که ابتدا دانه حرا روی درخت مادر رشد می‌کند و پس از آن که جوانه زد، از مادر جدا شده و به درون آب می‌افتد.
ریشه این گونه گیاهی از یک ریشه عمودی کوتاه و تعداد زیادی ریشه کناری مایل تشکیل شده هنگام بالا آمدن آب دریا تاج درختان حرا از آب بیرون می‌ماند و چشم انداز بسیار زیبا و نایابی را به نمایش می‌گذارد، بسیاری از گردشگران در سفر به این منطقه با قایق به گشت وگذاری در میان آب‌ها می‌پردازند و از دیدنی‌های شگفت‌انگیز این جنگل لذت می‌برند، از جالب‌ترین دانستنی‌ها درباره درختان حرا این نکته که آنها در آب شور می‌رویند، اما آن را تصفیه و تبدیل به آب شیرین می‌کنند، نکته جالب دیگر درباره درخت حرا خاصیت درمانی شیره درخت حرا و تأثیر آن بر باسیل به وجود آورنده بیماری جذام است که در منطقه هرمزگان شیوع دارد.
پراکندگی جنگل‌های حرا از هرمزگان تا سیستان و بلوچستان
میزان گستردگی و مساحت این جنگل‌ها در هرمزگان که در حوالی جزیره قشم بندرپل جزیره هرمز و بندر خمیر واقع است که با آبراهه‌های آن با پرندگان زیبا و طبیعت بکر وحشی آن از منابع توریستی و نقاط دیدنی استان هرمزگان و جنوب ایران بوده، این جنگل‌ها به عنوان منطقه تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارند و به دلیل اهمیت بین‌المللی آن به عنوان ذخیره گاه زیست کره حرا شناخته می‌شود.
سایر جنگل‌های حرای استان هرمزگان شامل حرای تیاب و میناب، حرای گابریک و جاسک، حرای رود گز، حرای خوران هستند؛ جنگل حرا تیس چابهار در سیستان و بلوچستان که در ۱۲۰ کیلومتری شهر جنگل حرا نیز یکی از همین دیدنی‌ها بوده که تاکنون از چشم بسیاری از مردم ایران پنهان مانده است.
از جنگل حرا به عنوان زیباترین جاذبه گردشگری چابهار یاد شده، جنگل حرا تیس در ۱۲۰ کیلومتری این شهرستان جایی در نزدیکی نقطه مرزی ایران و پاکستان و در نزدیکی خلیج گواتر چابهار قرار گرفته است.
بیشتر بخوانید:
جنگل مانگرو در چابهار؛ هدیه تماشایی منابع طبیعی به گردشگران
جنگل حرای چابهار جذاب برای گردشگران است
جنگل های حرا، جاذبه منحصر به فرد چابهار
جنگل‌های باستانی حرا
شراره قاسمی از پژوهشگران این عرصه به بیان ویژگی‌های گیاهی جنگل‌های مانگرو ایران در سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان پرداخت و گفت: این جنگل ها از خلیج گواتر در شرق دریای عمان شروع شده و تا خلیج نایبند در غرب خلیج فارس گسترده‌اند، مانگروها در ایران از ۲ گونه گیاهی انحصاری حرا و چندل تشکیل شده‌اند.
وی افزود: مانگروها برای رشد و توسعه در محیط ویژه خود که به طور مداوم تحت تأثیر جزرومد دریا و غرقاب قرار دارد اقدام به تولید ریشه‌های هوایی بذرهای زنده‌زا و تغییر در آناتومی برگ گونه کرده‌اند، همچنین با بسیاری از اراضی و پدیده‌های طبیعی که بر توسعه آنها اثر دارند، مانگروها شامل هشت تیره و ۱۲ جنس و حدوداً ۸۰ نوع مختلف بوده و پراکندگی آنها محدود به جنوب شرقی آسیا است.
این پژوهشگر محیط زیست ادامه داد: از خصوصیات منحصر به فرد گیاهان مانگرو (حرا) قابلیت مقاومت به غلظت بالای نمک در آب اطراف ریشه هاست که آنها را از سایر اکوسیستم‌ها مجزا می‌کند اولین خط دفاعی بسیاری از گیاهان مانگرو ممانعت از ورود نمک به داخل گیاه به وسیله خاصیت نیمه تراوایی ریشه و جذب انتخابی و فیلتر کردن املاح است، ترشح سریع نمکی روش دیگر سازگاری بوده که وارد سیستم گیاه شده، برگ‌های بسیاری از گونه‌های مانگرو غدد نمکی ویژه‌ای دارد این سیستم یکی از فعال‌ترین سیستم‌های ترشح‌کننده نمک بوده که تاکنون شناخته شده تا جایی که در گونه‌هایی از این گیاهان می‌توان نمک را بر روی برگ‌های آن دید، ولی در برخی گونه‌ها که به واسطه مکانیسم اول از خشکی اجتناب می‌کنند با ظاهری متفاوت جلوه‌گری کرده نمک به اندام‌های آنها نمی‌رسد و برگ‌ها شور نیستند.
آلودگی‌ها؛ عامل نابودی جنگل‌های حرا
وی بیان کرد: جنگل‌های حرا با توجه به ویژگی خاص جایگاه خوبی برای رشد ماهی‌ها و صنعت شیلات هستند بعضی از ماهی‌ها باید بخشی از چرخه زندگی خود را در جنگل‌های مانگرو سپری کنند، از این میان می‌توان به رشد بعضی صدف‌ها اشاره کرد که به ریشه گیاهان حرا متصل شده و قابلیت رشد و پرورش در تالاب‌ها و مرداب‌های این جنگل‌ها را دارند، علاوه بر آن بعضی از حلزون‌ها و میگوها هم زندگی خود را مدیون جنگل‌های حرا بوده؛ اما امروز به دلیل آلودگی‌هایی که در سطح جنگل‌های حرا اتفاق افتاده صید آبزیان با کاهش چشمگیری مواجه شده چرا که بسیاری از ماهی‌هایی که لابه لای شاخه‌ها و ریشه‌های درختان حرا تخم‌ریزی کرده‌اند حالا پناهگاهی ندارند.
قاسمی اضافه کرد: تنوع گونه‌ای یکی از مؤلفه‌های مهم تنوع زیستی است که به تنوع در سطح محلی و یا منطقه‌ای اشاره می‌کند، مخازن ژنی و ژنوم‌های جنگل‌های باستانی حوزه خلیج فارس که دارای نادرترین گونه‌های گیاهی بوده با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی از گذشته دور مورد توجه بشر بوده است.
امروز به دلیل آلودگی‌هایی که در سطح جنگل‌های حرا اتفاق افتاده صید آبزیان با کاهش چشمگیری مواجه شده و بسیاری از ماهی‌هایی که لابه لای شاخه‌ها و ریشه‌های درختان حرا تخم‌ریزی کرده‌اند حالا پناهگاهی ندارند
وی تاکید کرد: حوزه خلیج فارس را می‌توان محل پیدایش تمدن‌های کهن در جنوب ایران دانست در حوزه خلیج فارس جنگل‌های مانگرو ۱۰هزار و ۷۰ هکتار مساحت دارند، این نوع گونه خاص گیاهی در جهان در سه حالت جزیره‌ای، دلتایی و یا ساحلی می‌رویند، آلودگی محیطی به ویژه آلودگی دریایی یکی از مشکلات پیچیده‌ای بوده که انسان در حال حاضر با آن مواجه شده است.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: بسیاری از فعالیت‌های انسانی نتایج غیر قابل برگشتی هستند و تأثیر منفی بر محیط زیست می‌گذارد به طوری که امروزه تخریب اکوسیستم‌های دریایی به یکی از مهمترین هشدارهای محیط زیستی تبدیل شده، غلظت بالای فلزات سنگین مانند روی، مس، سرب و کادمیوم که از آلاینده‌های عمده‌ای هستند که از طریق دریا وارد می‌شوند.
وی ادامه داد: جنگل‌های مانگرو (حرا) در ردیف بارورترین اکوسیستم‌های ساحلی دارای عملکردهای محیطی و اقتصادی بسیار مهمی برای جهان فراهم می‌آورد مانگرو نام عمومی گونه‌های مختلف گیاهی است که در آب‌های جزر و مدی با شیب ملایم و ارتفاع یک و نیم متر از سطح دریا و خاص مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری هستند میانگین حداقل درجه حرارت برای زیست آنها بالای ۲۰ درجه سانتی گراد است.
قاسمی گفت: گیاه حرا از انواع گیاهان دارویی خاص ایران بوده که در درمان بیماری‌های خاص نیز تأثیر دارد، می‌توان شرایط متنوع طبیعی این اکوسیستم را به کمک استقرار یک سیستم مدیریت زیست محیطی مؤثر و در شرایط حفاظتی به استناد ارزش‌های ژنتیکی بسیار سامان داد و از آن حفاظت کرد در این راستا شناخت ارزش‌های این سیستم در مقیاس جهانی و محلی امری مهم است؛ این شناخت برای طیف وسیعی از مناطق ساحلی که از ذخایر طبیعی ویژه‌ای برخوردارند صدق می کند.