به گزارش ایرنا، یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشورهای توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است چون هر نوع پیشرفت و توسعه ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشورهای پیشرفته در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است.
حجم وسیع پژوهشهای علمی در کشورهای توسعه یافته صنعتی گویای این واقعیت است که کشورهای پیشرفته صنعتی بخش قابل توجهی از تولید ناخالص ملی را به سرمایه گذاری در امور پژوهشی و تحقیقاتی اختصاص داده‌اند.
پژوهش می‌تواند از انجام بسیاری از دوباره کاری ها و اتلاف وقت و بودجه پیشگیری کند و هر چقدر موضوعی بزرگتر و با اهمیت‌تر باشد نیاز به پژوهش برای تصمیم‌گیری درباره اجرای آن بیشتر خواهد بود.
برای برنامه ریزی بلند مدت در کشور نیز به تحقیقات بیشتر نیاز است و در صورتی که برنامه ریزی فاقد پشتوانه تحقیقاتی باشد و به طور همه جانبه پیش از آغاز مورد بررسی قرار نگرفته باشد، به یقین در اجرا و عملیاتی شدن با مشکل رو به رو خواهد شد.
پژوهش به ویژه در تصمیم‌گیری‌های کلان نقش عمده‌ای دارد از همین رو بسیاری، پژوهش را "حلقه مفقوده توسعه" یا "سنگ زیر بنای توسعه" می‌نامند.
با نگاهی به سابقه پژوهش و کار پژوهشی در کشور می توان به این مهم دست یافت که کشورمان در این حوزه آنگونه که باید و شاید در جایگاه لازم قرار نگرفته است، متاسفانه در ایران، فرهنگ پژوهش برخلاف فرهنگ آموزش، گسترش نیافته و کاملا نهادینه نشده است، در این راستا برای گسترش فرهنگ پژوهش در جامعه و ارج نهادن به مقام شامخ پژوهشگران، ۲۵ آذر از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور به نام روز پژوهش نامگذاری شد و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال ۱۳۷۹ چهارمین هفته آذرماه را به نام هفته پژوهش نامگذاری کرده است.
خبرنگار ایرنا به همین بهانه به ابعاد مختلف این موضوع کلیدی در کشور پرداخته است.
نرسیدن به یک زبان مشترک چالش پیش روی پژوهش
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه زنجان در خصوص وضعیت کنونی پژوهش با بیان اینکه دانشگاه‌ها با گذر از تمرکز بر آموزش به پژوهش و کارآفرینی در حال تکمیل شدن هستند، گفت: در مقطع کنونی در کشورهای مختلف دانشگاه‌های نسل چهارم در پی ایفای مسئولیت‌های اجتماعی و منطقه‌ای خود برای ارتباط فعالانه با صنعت و جامعه هستند.
امید رحمانی افزود: در دانشگاه‌های نسل جدید پژوهش نیز در خدمت تعامل با جامعه برای رفع کاستی‌های صنعت و معضلات اجتماعی است، در همین راستا در داخل کشور نیز در سال‌های اخیر علاوه بر پژوهشهای اصطلاحا در مرز علم، بخشی از تحقیقات نیز بر غلبه بر مشکلات منطقه‌ای و ملی متمرکز شده است.
وی در ادامه به چالش‌های کنونی پژوهش در جامعه اشاره کرد و گفت: مهمترین چالش‌های موجود رسیدن به زبان مشترک در تعریف مساله و ارائه راهکارهاست.
این مسوول با بیان اینکه در برخی موارد نحوه طرح مساله از جانب صنعت و جامعه نیز به همراهی تیم پژوهشی نیاز دارد، ادامه داد: گروه تحقیقاتی باید در کنار کارفرما در تدوین اولویت‌های پژوهشی نقشی فعال داشته باشد و در مورد ارائه راهکار همکاری کنند چون با توجه به طبیعت فضای دانشگاهی معمولا پژوهشگران راه حل‌هایی ایده آل گرایانه مطرح می کنند.
در برخی موارد نحوه طرح مساله از جانب صنعت و جامعه به همراهی تیم پژوهشی نیاز دارد و گروه تحقیقاتی باید در کنار کارفرما در تدوین اولویت‌های پژوهشی نقشی فعال داشته باشد.وی گفت: این راه حل ها طبیعتا هزینه‌های زمانی و مالی قابل توجهی نیاز دارد در حالیکه در بسیاری از مواقع ارائه راه حل‌های ساده و احیانا با میزان خطای معتدل مورد توجه صنعت و جامعه است.
رحمانی افزود: یکی دیگر از چالش‌های موجود نحوه تامین مالی پروژه‌های تحقیقاتی است که این مورد تا حد بسیار زیادی با بهره‌گیری از فرصت و اعتبار مالیاتی در قالب قانون جهش تولید دانش بنیان برداشته خواهد شد.
این مسوول، در خصوص کاربردی بودن پژوهش‌ها نیز گفت: به منظور کاربردی کردن پژوهش‌ها اخیرا ۴۴ ماموریت علمی به دانشگاه‌ها بر اساس اولویت‌های پژوهشی برای اثربخش منطقه واگذار شده است.
وی اظهار داشت: در همین راستا برای دانشگاه زنجان نیز سه ماموریت در حوزه‌های صنعت، معدن و کشاورزی تعریف شده است و در صورتی که اساتید دانشگاه در این زمینه‌ها فعالیت کنند از حمایت‌های مضاعفی برخوردار خواهند شد.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه زنجان به راهکارهای برون رفت و چشم انداز پژوهش نیز اشاره و اظهار داشت: یکی از مزایای نسبی استان و کشور وجود دانش آموختگان متعدد در مقطع دکترا در رشته‌های مختلف است که این پتانسیل می‌تواند موتور محرکی در انجام طرح‌های پژوهشی باشد.
وی اظهار داشت: با تعریف مسائل مختلف پژوهشی در قالب دوره‌های پسا دکترا می‌توان از ظرفیت پژوهشگران دکترا که دارای تجارب تحقیقاتی ارزنده‌ای هستند به خوبی بهره برد.
به گفته رحمانی، از سوی دیگر در صورت اجرای دقیق و کامل قانون جهش تولید دانش بنیان به خصوص ماده ۱۱ و ۱۳ این قانون مشکل بود بودجه طرح های تحقیقاتی تا حد زیادی برطرف می شود و زیرساخت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها تکمیل و به روز رسانی خواهد شد.
نابسامانی و سردرگمی پژوهش در کشور
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی زنجان در پاسخ به وضعیت کنونی پژوهش در کشور به خبرنگار ایرنا گفت: این موضوع ابعاد پیچیده و وسیعی دارد و باید در عرصه های مختلف به آن پاسخ داد.
مهرداد حمیدی با بیان اینکه به صورت خلاصه باید گفت پژوهش در کشورمان از یک نابسامانی و سردرگمی رنج می برد، افزود:در این خصوص، پارادایم ملی و اصولی برگرفته از اسناد بالا دستی و نیازهای واقعی جامعه وجود ندارد و در واقع پژوهش های ما به نیازهای واقعی جامعه وصل نمی شود.
وی با بیان اینکه پژوهش برای پژوهش و صرف ثبت مقالات در دانشگاه ها انجام می شود، اظهار داشت: در حالیکه نیازهای مختلفی در جامعه وجود دارد که دانشگاه ها می توانند به آنها پاسخ دهند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: پژوهشگران ما نتوانسته اند فعالیت های پژوهشی متنوع و فراوانی را که با یک جمعیت بزرگ انسانی انجام می شود و اثرگذاری خاصی را در زیست اجتماعی جامعه بر جای می گذارد اجرایی کنند.
وی اظهار داشت:معتقدم باید فعالیت های پژوهشی مطابق با نیازهای واقعی جامعه همسو و هماهنگ شود تا تمامی کارها و اقدامات پژوهشی بتواند به تاثیرگذاری برسد.
چالش های پژوهش در کشور، مهمترین بی برنامگی و خودسر بودن فعالیت های پژوهشی است و این موضوع بر اساس علائق شخصی پژوهشگر انجام می گیرد و چون پاردایم ملی وجود ندارد در نتیجه برش استانی و دانشگاهی هم در کار نیست. حمیدی با اشاره به چالش های پژوهش در کشور، مهمترین آن را بی برنامگی و خودسر بودن فعالیت های پژوهشی ذکر کرد و افزود: این موضوع بر اساس علائق شخصی پژوهشگر انجام می شود و چون پارادایم ملی در این زمینه وجود ندارد در نتیجه برش استانی و دانشگاهی هم برای پژوهش در کار نیست و هر پژوهشگر، مدیر و رئیس دانشگاهی که تصدی یک واحد پژوهشی را برعهده می گیرد، بر اساس سلایق و علائق فردی یا گروهی برای پژوهش فکر یا هدفگذاری می کند.
وی گفت: امروزه پژوهش در کشورهای توسعه یافته جهان و از نظر تولید ناخالص ملی در سطح بالایی قرار دارد و کاملا برنامه ریزی شده و ماموریت محور است.
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی زنجان با بیان اینکه پژوهش در این نوع کشورها همانند قطعات پازل به هم وصل شده و افراد دخیل در سیاستگذاری ها از آن اطلاع کافی دارند، گفت: در نهایت پس از چندین سال تصویر بزرگی از این اقدامات نمایان و در نهایت دردی از جامعه برطرف می شود.
وی با تاکید بر اینکه بزرگترین مشکل پژوهش در کشورمان رهاشدگی و گسیختگی است، اظهار داشت: فقدان شبکه سازی، بی اطلاعی از هم، جزیره ای کار کردن و نبود مدیریت بهینه منابع از دیگر عوامل بروز این مساله است.
این پژوهشگر برجسته استان با بیان اینکه بر منابع مالی قطره چکانی نیز که که از سوی دولت به امر پژوهش اختصاص می یابد، مدیریت صحیحی صورت نمی گیرد، گفت: تخصیص ناعادلانه و غیراصولی منابع از چالش های دیگر در حوزه پژوهش است.
حمیدی گفت: پایتخت و شهرهای بزرگ سهم متفاوتی از اعتبارات پژوهشی نسبت به شهرهای کوچک دریافت می کنند در حالیکه پژوهشگران خوش فکر و توانمندی در شهرهای کم برخوردار وجود دارند اما در عمل نمی توانند کاری به پیش ببرند.
نهادینه نشدن فرهنگ پژوهش و تحقیق در زندگی ایرانیان
دبیر شورای پژوهش اداره کل ورزش و جوانان استان زنجان نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: مهمترین و شاید موثرترین مساله در حوزه پژوهش، قرار نگرفتن فرهنگ پژوهش و تحقیق در زندگی ایرانیان است.
علی ذوالقدر با بیان اینکه این خلا موجب شده حتی در زندگی روزمره نیز هر کار یا اقدامی بدون تحقیق و فکر کردن به اثرات و نتایج عمل، اقدام شود، افزود: این موضوع هر ساله در بخش سازمانی و شرکت ها بیشتر خود را نشان می دهد.
وی با بیان اینکه سازمان های دولتی و غیر دولتی همه به دنبال فروش خدمات یا محصولات خود هستند و به فکر کیفیت بخشی و توسعه محصول یا خدمت جدید نیستند، اضافه کرد: شرکت های تولیدی استان یا حتی در کشور واحد تحقیق و توسعه ندارند یا این واحد در آنها در حد نمایش است.
این پژوهشگر ادامه داد: امروزه این واحد در دنیا سهم بزرگی از سرمایه گذاری شرکت ها را به خود اختصاص می دهد ولی در سازمان های دولتی که با هزاران مشکل دسته و پنجه نرم می کنند واحد پژوهش در حد تکمیل ویترین پست های سازمانی فعال است.
کمتر سازمانی به موضوع پژوهش نگاه جدی دارد، اگر قانون یک درصد هزینه کرد بودجه سالیانه برخی فصول برای سازمان ها اجباری نباشد، بسیاری از سازمان ها، شاید سال ها کار پژوهش انجام ندهند. وی با بیان اینکه کمتر سازمانی به موضوع پژوهش نگاه جدی دارد، اظهار داشت: اگر قانون یک درصد هزینه کرد بودجه سالانه برخی فصول برای سازمان ها اجباری نباشد، بسیاری از سازمان ها شاید سال ها کار پژوهش انجام ندهند.
ذوالقدر افزود: متاسفانه در سازمان های دولتی اهمیت و جایگاه پژوهش خیلی پایین است و اغلب رابطین پژوهش به رغم داشتن تحصیلات بالا در تصمیم گیری سازمانی نقش زیادی ندارند و در کمیته و شورای سازمان هم عضو نیستند.
وی عامل و مشکل ریشه ای دیگر را حضور برخی از اساتید نابلد در حوزه پژوهش اعلام کرد و گفت: امروز در حوزه علوم انسانی که نقش موثر در توسعه کشور دارد، کارهای پژوهشی موثر و اثربخش کمتر انجام می شود و حوزه علوم انسانی ما خالی از پژوهشهای اثربخش است.
برآیند:
با وجود کارهای انجام گرفته در حوزه پژوهش در کشور تا رسیدن به حد مطلوب و هدفگذاری شده فاصله داریم.
انسجام بخشی فعالیت ها، هزینه کرد دقیق، نهادینه شدن فرهنگ پژوهش و حمایت و تخصیص عادلانه منابع می تواند بارقه امیدی در این حوزه را برای علاقه مندان و بخش های پژوهشی کشور فراهم کند موضوعی که باید مورد توجه سیاستگذاران و مسوولان امر قرار گیرد.