به گزارش ایرنا؛ جنوب غربی شهرستان ملایر در بخش سامن، شهری در دل زمین نهفته است که معماری و قدمت تاریخی این شهر گویای عظمت و تاریخ استان همدان است، «شهر زیرزمینی سامن» با وسعتی حدود سه هکتار به دست پیشینیان ایرانی قبل از دوره اشکانیان در دل زمین کنده شده‌است، شهری که بیش از ۱۸ سال از کشف آن می‌گذرد.
«شهر زیرزمینی سامن» در ۱۵ کیلومتری ملایر واقع شده که سال ۸۴ از دل زمین سر برآورد و قدمت آن گویای عظمت و تاریخ کهن استان همدان است، طبق گفته کارشناسان ۶ فصل از این دستکند سامن کاوش شده و این مجموعه بکر و دست نخورده برای گردشگران است که می‌تواند اقتصاد این منطقه را با حضور گردشگران داخلی و خارجی متحول کند.
مجموعه دستکند زیرزمینی سامن یکی از آثار مهم تاریخی استان همدان به شمار می‌رود، این اثر در بستری از سنگ گرانیت به صورت دستکند ایجاد و تمام مجموعه در زیر معابر، منازل و ساختمان‌های اداری واقع شده که بین سه تا پنج هکتار وسعت دارد.
دستکند سامن شهری کهن در دل خاک
نوع ساخت و معماری و قرار گرفتن راهروهای دستکند سامن نه تنها در ایران بلکه در دنیا بی‌نظیر و منحصر به فرد است و سال‌ها پیش از این، محلی‌های این منطقه اذعان داشتند که زاغه‌هایی در دل زمین نهفته‌است که کارشناسان میراث فرهنگی موفق به ورود به شهر زیرزمینی سامن نشده بودند و نمی‌دانستند که راه ورود به این منطقه کجاست، سال ۱۳۸۴ بود که شرکت مخابرات استان همدان حین کار و حفاری و اجرای فیبرنوری و به صورت اتفاقی، به فضاهای شهر زیرزمینی سامن برخورد کرد و راه ورودی نمایان شد.
بر همین اساس کارشناسان میراث فرهنگی استان همدان وارد کار شده و راه‌های ورودی ایمن‌سازی و در سال ۱۳۸۶ اولین فصل کاوش در دستکند سامن آغاز شد، طبق بررسی‌های اولیه احتمال می‌رود قدمت این مکان به قبل از سلسله اشکانیان بازگردد و قدمت آن سه هزار و ۵۰۰ سال است، شاید وسعت این شهر از ۱۶۰ تا ۱۳۰ پیش از میلاد به بیشترین حد خود رسیده باشد و برای انجام مراسم مذهبی درست شده باشد.
تاکنون بیش از ۸۰ اتاق و فضاهای بزرگ و کوچک در این شهر پنهان کشف شده که به علت رطوبت زیاد بخش عظیمی از این مکان هنوز در دل سنگ‌ها پنهان باقی‌مانده و بخش‌های کشف نشده بیشتر در عمق ۶ متری قرار دارد که کار را برای باستان شناسان سخت می‌کند.
این مکان به مرور در دوره‌های تاریخی وسعت گرفته و اتاق‌ها و راهروهای این شهر قدمت‌های متفاوتی دارد، به نظر می‌رسد آنچه در حال حاضر از این مکان کشف شده تنها بخش کوچکی از این شهر باشد.
در همین راستا، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان در بازدید از این مجموعه و نشست بررسی مسائل و مشکلات شهر زیرزمینی سامن با شهردار و اعضای شورای اسلامی این شهر؛ بر رونق گردشگری این مجموعه شکفت‌انگیز و بی‌نظیر تاکید کرد.
دستکند سامن؛ جزء پنج جاذبه پرمخاطب استان همدان
«محسن معصوم‌علیزاده» گفت: شهر زیرزمینی سامن در ملایر ظرفیتی بزرگ در حوزه گردشگری با تاریخی کهن از دوره اشکانیان است که بخش بزرگی از توسعه گردشگری استان را می‌تواند به خود اختصاص دهد.
وی افزود: طی سال‌های اخیر با توجه ویژه دولت و گردشگرپذیر شدن آن در ایام نوروز؛ به عنوان ظرفیتی منحصر به فرد، رُنسانسی در صنعت گردشگری استان همدان به وجود آمد و این دستکند جزو جاذبه گردشگری نوظهور در استان همدان است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان تاکید کرد: شهر زیرزمینی سامن هم اکنون در زمره پنج جاذبه پرمخاطب استان همدان قرار دارد.
معصوم‌علیزاده بیان کرد: این دستکند زیبا و منحصر به فرد سالانه پذیرای بیش از ۲۰۰ هزار گردشگری داخلی و خارجی است که باید با مهیا کردن بسترها، میزان جذب گردشگران افزایش یابد.
طبق تاکید مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان، در این نشست در خصوص نحوه مشارکت مجموعه میراث‌فرهنگی و شهرداری سامن برای ادامه فعالیت مجموعه دستکند بحث و تبادل نظر شد و شهرداری و شورای اسلامی شهر سامن برای رونق گردشگری این مجموعه و نیز برای حفظ، نگهداری، ساماندهی، تبلیغات و معرفی این دستکند در نمایشگاه‌ها اعلام آمادگی کرد.
به گزارش ایرنا؛ اتاق‌ها و فضاهایی تودرتو دستکند سامن که همگی به هم راه دارند، آن‌قدر شبیه هم هستند که در برخی مواقع بازدیدکنندگان بدون راهنما راه را گم می‌کنند و گاهی به دلیل شباهت فکر می‌کنند همان مسیر قبلی است، در حالی که به نظر می‌رسد برخی مجموعه‌ها قرینه یکدیگرند، با کاوش‌های انجام شده تاکنون در این شهر زیرزمینی، اسکلت ۶۰ نفر و مقداری سفال و ظرف، مهر، ظرف مسی کتیبه‌دار، سکه و تعهدنامه کشف شده است.
مجموعه‌ها از طریق تونل‌هایی که به زحمت می‌توان در آن راه رفت، به یکدیگر متصل‌اند و باید به صورت نشسته از آن‌ها عبور کرد، برای مسدود کردن مجموعه‌ها دریچه‌ای مانند تنور وجود دارد که گفته می‌شود اگر از طرف یک مجموعه روی دریچه یک درپوش سنگی قرار داده شود، به هیچ وجه قابل نفوذ نیست، به نظر می‌رسد این نوع تعبیه مکان، برای سیستم امنیتی باشد و ورود و خروج اضطراری نیز از این نقاط صورت می‌گرفته، این دریچه مجموعه بالا را به طبقه پایین وصل می‌کند و نقطه تلاقی دو بخش است.
دوره‌های تکامل شهرزیرزمینی سامن
دوره اول؛ طبق بررسی‌های صورت گرفته این شهر در طول تاریخ شاهد سه دوره استفاده بوده، علت شکل‌گیری این شهر پنهان به دوره اول بازمی‌گردد که طبق بررسی‌ها هسته اولیه شهر قدمت بیشتری از برخی از کانال‌ها و اتاقک‌های اطراف شهر دارد و این احتمال وجود دارد که این شهر برای انجام مراسمی خاص به‌طور پنهان درست شده است.
دوره دوم؛ در این دوره از تاریخ بیشترین استفاده از این مکان صورت گرفته که مربوط به سلسله اشکانیان است و با اینکه حفر این مکان بسیار پیشتر از اشکانیان صورت گرفته، اما استفاده مستمر و به نوعی دوران اوج خود را در زمان اشکانیان سپری کرده است.
دوره سوم؛ این دوره، دوره افول این مکان باستانی است که به نظر می‌رسد با کاسته شدن قدرت پادشاهان ایران همزمان باشد، در این دوره از این مکان به عنوان پناهگاه و تدفین مردگانی خاص استفاده می‌شده، این دوره از زمان حمله اعراب به ایران و جنگ نهاوند تا جنگ جهانی اول و حتی دوره قاجار ادامه داشته و موضوعی که همه باستان شناسان درباره آن اتفاق نظر دارند، مجهول بودن این شهر در تمام سه دوران خود است، به‌طوری‌که این مکان توسط افراد خاص مورد استفاده قرار می‌گرفته و عموم مردم از این مکان مرموز اطلاع نداشته‌اند.
معماری دستکند سامن گونه خاصی از معماری است که در آن هیچ مصالحی برای تولید فضا استفاده نشده و با زدودن توده‌های صخره‌ای از بستر کوه و سنگ فضا تولید و در این نوع معماری، فضاها در اشکال متفاوت ایجاد شده‌اند و به نوعی بدون هیچگونه آسیبی به محیط پیرامون فضا در زیر بافت مسکونی شهر به وجود آمده است.
به گزارش ایرنا؛ مجموعه دستکند سامن در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۳۸۷ به شماره ۲۴۶۲۲ در فهرست آثار ملی ثبت شد.