به گزارش ایرنا، در زمان حاضر گردشگری طبیعی (اکوتوریسم) به‌عنوان یکی از پرجاذبه‌ترین شاخه‌های گردشگری در شماری از کشورهای دنیا جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده که طبق آمار سازمان های جهانی گردشگری روز به روز بر شمار علاقه‌مندان این بخش افزوده می‌شود.
کشور عزیزمان ایران باوجود داشتن جاذبه‌های کم‌نظیر طبیعی در جهان که نمونه شاخص آن جنگل‌های شمال است تاکنون از این ظرفیت‌های بالقوه خود هدفمند بهره نبرده؛ این در حالی است که کشورهای پیشرفته دنیا از این ظرفیت نهایت بهره‌برداری را از جنبه گردشگری و اقتصادی داشته است.
جنگل‌های شمال با ۱.۹ میلیون هکتار وسعت از آستارا در شمال استان گیلان شروع می‌شود و تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد. این اکوسیستم زنده دارای ۹۰ گونه درختی و ۲۱۱ گونه درختچه‌ای و هزار و ۵۵۸ گونه علفی و بوته‌ای است.
جنگل‌های شمال ایران با وجود مساحت کم، تنوع گونه‌ای بسیار زیادی دارد و از این نظر و به دلیل تنوع زیستی و گستردگی ذخایر ژنتیکی، شایسته توجه و تحقیقات زیادی از منظر گردشگری و اقتصادی است.
بر اساس معیارهای سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو)، ایران یکی از ۱۰ کشور بزرگ جهان از لحاظ دارا بودن جاذبه‌های گردشگری اعم از طبیعی، تاریخی و… محسوب می‌شود.
طبیعت‌گردی در مقایسه با دیگر تفریحات از هزینه کمتری برخوردار بوده و نشاط و طراوت را برای طبیعت‌گردان به همراه دارد چراکه افراد در طول روز با فشارها و استرس‌های روحی و روانی متعددی در این زندگی صنعتی امروز مواجه هستند که با طبیعت‌گردی می‌توان از شدت تخریب این اختلال‌های روحی و روانی بر زندگی افراد کاهش داد.
جنگل‌های شمال در همه فصول سال با جلوه‌گری رنگهای گوناگونش در واقع اطلس تمام نمای نقاشی الهی است که هر بیننده‌ای را به تامل وا می‌دارد که باید جایگاه رفیع اش را به دلها سپرد و قدرش را دانست، این سبزینه نیلگون و آینه سبز در شمال جغرافیای ایران مثل نگین درخشان می درخشد گویا جنگل حکایتی است زنده از بهشت. کافیست هر گردشگری و مسافر این دیار قدمی در هوای صبحگاهی آن بزند تا به قول آن شاعر دل به رقص آرد ز مستی در هوای صبح جنگل.
دست اندرکاران امور جنگل و صنعت گردشگری یکی از شاخه‌های پرطرفدار صنعت گردشگری را اکوتوریسم و زیرشاخه آن طبیعت‌گردی جنگلی یا جنگل‌گردی می‌دانند که درآمدزایی خوبی به همراه دارد اما متولیان ذی‌ربط در شمال ایران تاکنون نتوانسته‌اند از این ظرفیت طبیعی برای جذب طبیعت‌گردان و مسافران علاقه‌مند به این عرصه‌ها بهره ببرند.
بنا به گفته صاحبنظران امر با توجه به ورود سالانه میلیون‌ها گردشگر به مازندران هنوز ۱۰ درصد ظرفیت گردشگری این استان شمالی شکوفا نشده است که جای تامل دارد.
اگر شماری از میراث طبیعی از جمله غار دانیال و تالاب میانکاله و قله دماوند در کشورهای توسعه‌یافته وجود داشت این کشورها بودجه سالانه خود را از این منابع به‌دست می‌آوردند بنابراین ضروری در دولت چهاردهم اقتصاد استان های شمالی با صنعت گردشگری گره بخورد و برای تهیه نقشه طبیعت گردی جنگل های شمال تدابیر ویژه اندیشیده شود.
با هدف کاهش آسیب ها و حفاظت همه جانبه از جنگل های شمال در راستای توسعه صنعت گردشگری، تهیه نقشه طبیعت گردی برای این عرصه های بر جای مانده از میلیون های سال قبل ضرورتی است اجتناب ناپذیر.
کارشناسان می گویند تهیه نقشه طبیعت گردی در حقیقت یک نقشه راه برای گردشگران طبیعت گرد است و این مساله سبب می شود گردشگران بهتر از طبیعت بهره ببرند و کمتر شاهد عوارض و آسیب ها به عرصه های جنگلی خطه شمال باشیم که امروز با دنیای از مشکلات نظیر زیست محیطی، زباله، زمین لغزه، قاچاق چوب، آتش سوزی، جنگل خواری و دهها تهدید و تصرف و تخریب دیگر در رنج است.
امروز ورود جمعیت به استان های شمالی کشور به ویژه مازندران به خاطر مسائلی مانند بحران خشکسالی، ریزگردها و آلاینده های محیط زیستی چشمگیر است و بیشترین جمعیت را هم در نقاط جلگه ای شاهد هستیم بنابراین برای داشتن پراکنش جمعیتی باید طبیعت گردی که شاخه ای از گردشگری است به روز تر شود.
نکته دیگر اینکه آثار طبیعی فراوانی در جنگل های شمال وجود دارد و بیشتر گردشگران طبیعت گرد شناختی از این آثار خدادادی ندارند به عنوان نمونه می توان به جاده جنگلی کلاردشت - عباس آباد، آبشار زانوس کجور نوشهر و چشمه های فراوان دیگر در دل این عرصه های طبیعی در غرب مازندران اشاره کرد.
نکته مهم دیگر این که ورود بدون شناخت از مسیرها مسافران و گردشگران در قالب طبیعت گرد به جنگل های شمال عوارض فراوانی به همراه دارد و از مهم ترین این خسارت ها لگد مال کردن خاک در عرصه های طبیعی است که سال ها شکل یافت و باید در این حوزه هم کارهای مطالعاتی دانشگاهی انجام گیرد که این چالش داشتن نقشه طبیعت گردشگری را بیش از پیش الزامی می کند.
به تاکید کارشناسان جنگل های شمال دارای ظرفیت ملی و بین المللی بوده و از آنجایی که طبیعت گردی یک شاخه گردشگری جوان است نیاز به تبلیغات بیشتری دارد و همه باید در این زمینه از جمله دانشگاهیان، پژوهشگران و صاحبان تجربه کمک کنند.
چالش های ورود بی حساب و کتاب گردشگران به جنگل های شمال
در این پیوند، کارشناس ارشد جنگل در غرب مازندران با بیان این که مسوولان امر تاکنون از فرصت ها و ظرفیت های این موهبت خدادادی استفاده مطلوب نکرده اند، گفت: امروز کشورهای پیشرفته دنیا از عرصه های جنگلی نهایت بهره برداری را به لحاظ اقتصادی و گردشگری می کند، جایگاه کشور ما با داشتن این نعمت کم نظیر در کجا قرار دارد.
رضاعلی منصوری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: راه برون رفت چالش های اقتصادی استان های شمالی به ویژه مازندران گره خوردن واقعی اقتصاد آن ها به صنعت گردشگری است که استان های مازندران، گیلان و گلستان دارای گستره خوبی از جنگل های شمال هستند که به عنوان مصداق بنا به گفته مسوولان امر هنوز ۱۰ درصد ظرفیت گردشگری مازندران شکوفا نشده است.
وی خاطرنشان کرد: نداشتن نقشه طبیعت گردی سبب شده تا امروز از این ظرفیت نه تنها به خوبی استفاده نشده بلکه ورود بی حساب گردشگران و در قالب مختلف از جمله تورهای طبیعت گردی چالش های زیادی نظیر زباله و آتش سوزی به این عرصه وارد شود که همچنان ادامه دارد.
این کارشناس ارشد جنگل یادآور شد: وقتی در جنگل افرود سواری می کنیم و با این رفتار محیط زیست را برهم می زنیم نه تنها این جذابیتی ندارد بلکه به تدریج تنوع زیستی و خاک آن را تخریب می کند و حتی سبب ایجاد شوک به حیات وحش آن می‌شود که فاجعه است.
منصوری تصریح کرد: بهره برداری اقتصادی از پنج دهه گذشته تا کنون از جنگل های شمال نیاز به بررسی دارد چرا که این اکوسیستم انقدر با چالش های فراوانی روبرو است که حد و حساب ندارد و سال به سال بر تهدید و تخریب و تصرف آن افزوده می شود این در حالی است که فرهنگ حفاظت از جنگل در کشور هنوز نهادینه نشده است.
کنشگران حوزه گردشگری غرب مازندران هم معتقدند که تنها راه برون رفت حوزه گردشگری این استان به ویژه در غرب این استان تهیه نقشه راه گردشگری است که هنوز به سرانجام نرسیده است در حالی که با تحقق این مهم همه کاستی و نواقص موجود این بخش برطرف خواهد شد و طبیعت گردی جنگل های شمال نیز به پیوست این نقشه سامان می یابد.
تهیه نقشه راه گردشگری تنها برون رفت
استاد رشته گردشگری در غرب مازندران گفت: متاسفانه زیرساخت های گردشگری مازندران به ویژه غرب این استان متناسب با جمعیت ورودی به استان نیست و این مشکلی که حداقل سالها تدریسم در دانشگاه و شرکت در جلسات مربوط بیان کرده ام و مسوولان امر باید برای این حوزه چاره اندیشی اساسی بکنند.
محمدرضا اورمزدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان که جنگل های شمال ظرفیت مهمی برای حوزه گردشگری استان های شمالی است، افزود: در همه جای دنیا این چنین است که هر منطقه گردشگرپذیر یک ظرفیت اکولوژیکی دارد یعنی زمانی که مسافر وارد آن منطقه می شود ظرفیت سنجی شده تا با چالش های زیست محیطی مواجه نشود.
وی اظهار کرد: امروز در استان های شمالی به ویژه خطه غربی مازندران برنامه ریزی لازم برای پذیرش یا خدمات رسانی به جمعیت میلیونی مسافران و گردشگران صورت نگرفته است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در یک نگاه کلان لازم است دولتمردان و برنامه ریزان کشور، استانی و شهرستانی چاره اندیشی داشته باشند و بیایند برنامه ریزی و آن را راهبردها را مدون کنند.
لزوم تهیه برنامه ریزی علمی
اورمزدی اضافه کرد: چون نقشه راه گردشگری در استان های شمالی برخوردار از جنگل نداریم در این حوزه با مشکلات عدیده ای مواجه هستیم و همین سبب سالهاست که ورود گردشگران و مسافران به جنگل های شمال هدفمند نبوده که مشکلات زیست محیطی را برای این اکوسیستم ایجاد کرده است.
به تاکید وی باید با شناخت و آگاهی از شمار جمعیت گردشگران برنامه ریزی علمی کرد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: در صورت نداشتن برنامه و نقشه راه برای ورود جمعیت میلیونی گردشگران به طور قطع این چالش نیز در افزایش مشکلات دیگر بخش های این مناطق تاثیر خواهد داشت.
اورمزدی تصریح کرد: باید برای سفرهای گردشگران در جنگل های شمال به عنوان میراث طبیعی ارزشمند برنامه ریزی هدفمند داشته باشیم تا هم این میراث محفوظ بماند و هم به گردشگران خدمات مطلوب ارایه شود.
وی با بیان این که با ادامه روش های سنتی خدمات دهی به مسافران در جنگل های شمال با مشکل جدی مواجه خواهیم شد، افزود : گردشگری یکی از بال های توسعه استان های شمالی است بنابراین مسوولان امر باید برای تقویت زیرساخت های طبیعت گردی منطقه تدابیر ویژه ای اتخاذ کنند.
استاد رشته گردشگری در غرب مازندران اظهار کرد: امروز دنیا نقشه راه گردشگری را روی متاورس(یک شبکه انبوه مقیاس پذیر از جهان های مجازی و سه بعدی در زمان واقعی است که اتفاقات درون آن بر دنیای واقعی تاثیر می گذارد) می چیند و ما هنوز روی پله های اول صنعت گردشگری هستیم، اکنون وب کیوسک های الکترونیک آمده به جای راهنماییان گردشگری که یاری رسان راهنماییان گردشگری هستند.
اورمزدی ادامه داد: آیا در استان برج وب کیوسک گردشگری داریم؟ آیا بحث گردشگری الکترونیک ما محقق شده است؟ آیا دولت الکترونیک محقق شده است؟ کشورمان در بحث فناوری های نوین در صنعت گردشگری جایگاهی ندارد.
جنگل‌های شمال با قدمتی ۴۰ میلیون ساله یکی از ارزشمندترین عرصه‌های جنگلی ایران و جهان به شمار می‌رود که از آن به عنوان موزه طبیعی یاد می‌شود، این جنگل‌ها پهن‌برگ به عنوان یک زیست‌بوم منحصر به فرد در جنوب دریای خزر قرار گرفته و بین کشورهای ایران و جمهوری آذربایجان مشترک است، به طوری تقربی ۲ میلیون هکتار آن در ایران و ۲۰ هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا شروع می‌شود و به ۲۸۰۰ متر می‌رسد.
مازندران بیشترین سهم را در جنگل‌های شمال دارد که به حدود یک میلیون هکتار می‌رسد، اما آنچه از این پهنه در مازندران به ثبت میراث جهانی رسیده به دلیل تجاوز و تغییرات انسانی در گذشته و حال به میزانی کمتر از این رقم رسیده است. از ۱۲ لکه ثبت شده در میراث جهانی یونسکو، ۶ لکه در جغرافیای استان مازندران قرار دارد که وسعت آن ۴۶ هزار و ۸۰۰ هکتار است.
بزرگ‌ترین سایت هیرکانی مازندران سایت بولا در ساری با ۱۷ هزار و ۵۱۶ هکتار و کوچک‌ترین آن نیز سایت خشکه داران تنکابن با وسعت ۲۱۷ هکتار است.
چرا مسوولان امر تاکنون اقدام نکرده اند
یک کنشگر محیط زیست و جنگل نورد مازندرانی تهیه نقشه طبیعت گردی با هدف کاهش آسیب های مربوط و لزوم حفاظت بیشتر از این اکوسیستم زنده بر جای مانده از میلیون ها سال قبل را اجتناب ناپذیر دانست و گفت: سوال این است که چرا تاکنون برای جنگل های شمال نقشه راه طبیعت گردی تهیه نشده است؟ چرا فقط یک بعد این میراث یعنی بهره برداری از چوب آن توجه شده است؟ مسوولان امر چرا از تجربیات دیگر کشورهای مربوط استفاده نکرده اند؟
محمدامین حسین نژاد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : در جنگل های شمال شماری از درختان چند صد ساله وجود داشته است و اگر تدابیری برای دیدن گردشگران داخلی و خارجی از این گونه های کهنسال که خود تاریخ اند اندیشیده بشود در افزایش درآمد اقتصادی استان های شمالی تاثیرگذار خواهد بود.
وی به چالش های ورود بی حساب و کتاب گردشگران به جنگل های شمال اشاره و اضافه کرد: سالانه میلیون ها مسافر به مازندران استان می آیند، آیا آماری داریم که چند درصد آن ها از جنگل ها و بوستان های جنگلی شمال بهره برداری می‌کنند و یا استاندارهای لازم خدمات رسانی به آنان در این عرصه ها مهیا شده است؟.
حسین نژاد یادآور شد: اگر جنگل های شمال ایران در دست کشورهای پیشرفته بود آنان میلیون ها انسان گردشگر را از سراسر دنیا به کشورشان جذب می کردند و اقتصاد پایدار را برای خود رقم می زدند پس مسوولان حوزه های مربوط یعنی سازمان جنگل ها و منابع طبیعی و میراث فرهنگی و وزارت کشور کجا هستند.
این کارشناس ارشد جنگل ادامه داد: آیا در همین وضعیت موجود در استان های شمالی اتوبوس مسافری جنگل نوردی داریم؟ آیا جاده های جنگلی برای تحقق این مهم تعبیه کرده ایم؟ و دهها سوال مربوط در این ارتباط وجود دارد که مسوولان امر متاسفانه حداقل در سال های اخیر نتوانسته اند بدان پاسخ بدهند.
وی گفت: اگر ظرفیت جنگل‌های شمال در حوزه صنعت گردشگری مشخص شود به طور قطع گردشگران داخلی و خارجی زیادی از آن بهره خواهند برد و با داشتن چنین نقشه راهی هم آسیب به عرصه ها کاهش می یابد و هم درآمدزایی خوبی را برای کشور و خطه شمال رقم می زند.
بسیاری از گردشگران شناختی از جنگل ندارند
به تاکید مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران - نوشهر برای حفظ جنگل های شمال کشور تهیه نقشه طبیعت گردی بسیار ضروری است تا شاهد آسیب های کمتر به این عرصه ها بود.
مهرداد خزایی پول افزود: این نقشه راه سبب می شود گردشگران بهتر از طبیعت بهره ببرند و کمتر شاهد عوارض و آسیب ها به این عرصه ها در خطه شمال کشور باشیم.
وی اظهار کرد: امروز ورود جمعیت به خطه شمال کشور به ویژه مازندران به خاطر مسائلی مانند بحران خشکسالی، ریزگردها و آلاینده های محیط زیستی چشمگیر است و بیشترین جمعیت را هم در نقاط جلگه ای شاهد هستیم، برای داشتن پراکنش جمعیتی باید طبیعت گردی که شاخه ای از گردشگری است به روزتر شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران - نوشهر خاطرنشان کرد: امروز آثار طبیعی فراوانی در جنگل های شمال کشور وجود دارد و بیشتر گردشگران طبیعت گرد شناختی از این آثار خدادادی ندارند.
خزایی پول گفت: ورود بدون شناخت از مسیرها مسافران و گردشگران در قالب طبیعت گرد به جنگل های شمال عوارض فراوانی به همراه دارد و از مهم ترین این خسارت ها لگد مال کردن خاک در عرصه های طبیعی است که سال ها شکل یافت و باید در این حوزه هم کارهای مطالعاتی دانشگاهی انجام گیرد.
وی بیان کرد: وجود جنگل های شمال که ظرفیت ملی و بین المللی است و از آنجایی که طبیعت گردی یک شاخه گردشگری جوان است نیاز به تبلیغات بیشتری دارد و همه باید در این زمینه از جمله دانشگاهیان، پژوهشگران و صاحبان تجربه کمک کنند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران - نوشهر ابراز امیدواری کرد با اجرای کامل طرح تنفس جنگل های شمال و در پی آن به سرانجام رسیدن مدیریت پایدار این عرصه های طبیعی بتوان به بهترین، شکل از جنگل های هیرکانی خزری بهره ببریم.
مسوولان امر می گویند طبیعت گردی به عنوان یکی از برنامه طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال در نظر گرفته شده و برنامه ریزی های خوبی صورت گرفته است که امید است این طرح راهبردی در دولت چهاردهم به اتمام برسد چرا که گردشگری و طبیعت گردی در جنگل های شمال می تواند به مدیریت پایدار جنگل های شمال کمک بکند.
ظرفیت کشورمان بنا به گفته مسوولان امر برای پذیرش اکوتوریست ها (طبیعت گرد) بسیار بالاست و جزو چند کشور برتر دنیا در این زمینه هستیم چون جنگل های شمال نادرترین عرصه های جنگلی در جهان هستند و حتی مانند آن وجود ندارد که امید است مسوولان امر دولت چهاردهم برای این بخش مهم درآمدزا و اشتغالزا تدابیر ویژه ای بیندیشند.
هم اکنون ۱۱۹ پارک و تفرجگاه جنگلی با مجموع مساحت ۳۶ هزار و ۸۵۲ هکتار در شمال کشور وجود دارد که سالانه پذیرای میلیون ها گردشگر است. اگر در کنار این تفرجگاه های شناسنامه دار، عرصه های جنگلی هم دارای نقشه راه طبیعت گردی شوند صنعت گردشگری به معنای واقعی توسعه می یابد.
بنا به آمار موجود، مازندران در سال جاری تاکنون پذیرای افزون بر ۴۰ میلیون گردشگر داخلی و خارجی بوده است.