سلطان قابوس پادشاهی بدون جانشین

طی روزهای گذشته در همه جای سلطان نشین عمان پرچم قرمز ، سفید و سبز این كشور خودنمایی می كند. گویی مردان جوان برای تزیین خودروهای خود با استفاده از عكس های سلطان قابوس با یكدیگر رقابت دارند. در مسقط ، پایتخت ، ده ها هزار چراغ رنگی درخشش خاصی دارد و این همه برای بزرگداشت چهل و هشتمین سالگرد به تخت نشستن 'سلطان قابوس بن سعید' است.
23 ژوئیه 1970 میلادی سالروز به قدرت رسیدن سلطان قابوس است . عمانی ها از این روز به عنوان 'یوم النهضه' یاد می كنند. نام دیگر این روز 'رنسانس ' است . مردم عمان اقدامات پادشاه محبوب خود را نهضت می خوانند و با رنسانس اروپا مقایسه می كنند.
عمان قدیمی ترین كشور مستقل جهان عرب و یكی از سنتی ترین كشورهای منطقه خلیج فارس است كه تا دهه 1970 جزو منزوی ترین كشورها بود.
عمان در گوشه جنوب شرقی شبه جزیره عربستان قرار گرفته است و موقعیت استراتژیك مهمی در دهانه خلیج فارس دارد. حاكمیت دولت عمان بر بخش جنوبی تنگه هرمز و نزدیكی خطوط بین المللی كشتیرانی به این منطقه این كشور را از نظر راهبردی در شرایط ویژه ای قرار می دهد كه اهمیت آن برای كلیه كشورهای منطقه و حتی برای كشورهای خارجی كه به نحوی به نفت و بازارهای منطقه خلیج فارس وابستگی دارند ، تردید ناپذیر است .
در قرن‌های گذشته، عمان یك امپراتوری بود و در اوج قدرت خود در قرن نوزدهم قلمرو آن تا ساحل شرقی آفریقا را نیز شامل می شد و با نفوذ پرتغال و بریتانیا در خلیج فارس و اقیانوس هند رقابت می كرد.
مانند بقیه كشورهای خلیج فارس، نفت منبع اصلی درآمد و 44 درصد تولید ناخالص ملی این كشور است. البته در قیاس با كشورهای همسایه، عمان تولید كننده متوسطی محسوب می شود.
دولت عمان در قالب برنامه چشم انداز 2020-2016 قصد دارد با تنوع بخشیدن به منابع درآمدی كشور میزان تكیه به درآمدهای نفتی را از 44 به 22 درصد كاهش دهد.
این كشور برای تحقق این چشم انداز 106 میلیارد دلار در طی 5 سال سرمایه گذاری خواهد كرد.
كشاورزی و ماهیگیری نیز منابع درآمد مهمی به حساب می آید.
جهانگردی، منبع دیگر درآمد عمان، در حال رشد است. سواحل بكر، صحرا و كوهستان ها و پایتخت در حال توسعه آن، شهر مسقط، با قلعه ها، قصرها و برج و باروی قدیمی شهر از جذابیت های توریستی عمان هستند
دولت عمان طی سال های اخیر سرمایه گذاری داخلی و خارجی زیادی در منطقه آزاد 'الدقم' انجام داده است . این منطقه آزاد كه از سال 2011 فعالیت آن آغاز شده است اگر چه در ابتدای راه پیشرفت خود قرار دارد اما از آنجایی كه پل ارتباطی با دریای عرب است و در مسیر كشتیرانی بین خاورمیانه ، آفریقا و اروپا قرار دارد ، اهمیت وجذابیت آن دو چندان شده است . این منطقه همچنین در مجاورت دو كشور پر جمعیت هندو پاكستان قرار دارد از این رو پانسیل های لازم برای تبدیل شده به قطب تجارت منطقه را در خود دارد.
عمان بر خلاف برخی از كشورهای همسایه در منطقه خلیج فارس تاكنون از اقدامات خشونت آمیز و فعالیت گروهای تندرو در امان بوده است.

*** سلطان محبوب
در زمان حكومت سلطان سعید بن تیمور كه در سال 1938 قدرت را به دست گرفت، عمان چند دهه در انزوای كامل به سرمی برد. جامعه ای قبیله ای و شبه فئودالی كه همواره دستخوش شورش و نا آرامی داخلی بود.
سلطان قابوس بن سعید بعد از عزل پدرش در 1970، فضای این كشور را باز ، اصلاحات اقتصادی را آغاز كرد و سرمایه گذاری در نظام بهداشت و درمان و آموزش را افزایش داد.
این پادشاه بر خلاف دیگر سلاطین عرب بیش از چهار دهه پس از تاجگذاری و رسیدن به قدرت همچنان از احترام و علاقه مردم خود برخوردار است.
در سلطان نشین عمان بر خلاف امارات متحده عربی از آن آسمان خراش ها اثری نیست و بخش عمده ساحل 1700 كیلومتری آن برای استفاده عموم آزاد است.
سلطان قابوس از همان آغاز كار به عنوان پادشاه طرفدار پیشرفت بود. او از یك سو با درآمدهای حاصل از فروش نفت به نوسازی و ایجاد تحول در كشور همت گماشت و در همان حال تلاش خود برای احترام و حفظ سنت ها را به كار گرفت.
بدین ترتیب خیابان ها و مدارس و بیمارستان های جدید ساخته شد و برق و آب لوله كشی به دورترین نقاط كشور راه پیدا كرد. بر اساس گزارش های سازمان ملل متحد، سلطان نشین عمان از جمله كشورهایی به شمار می آید كه طی چهار دهه گذشته بیشترین میزان پیشرفت را شاهد بوده اند.
دولت عمان به مدت چندین دهه بسیاری از شهروندان را در وزارتخانه ها و ادارات دولتی به كار گرفته است و امروز بخش خدمات عمومی چنان اشباع شده است كه دیگر نمی توان افراد جدیدی را استخدام كرد. مشكل كار با افزایش جمعیت این كشور به ویژه بیشتر شدن میزان فارع التحصیلان دانشگاهی یكی از مشكلاتی است كه دولت مسقط با آن روبرو است .
البته مشاغل آزاد وجود دارد اما این مشاغل از سوی كارگران خارجی اشغال شده است. خارجی ها به ویژه در شاخه های فناوی اطلاعات (آی تی) و اقتصادی به كار مشغولند و عمانی ها از این مشاغل سهم بسیار كمی می برند. اكثر كارمندان و كارگران خارجی مقیم عمان از كشورهای هند و بنگلادش و پاكستان آمده اند.
بر اساس آخرین آماری كه در سال 2018 منتشر شده از مجموع 4 میلیون و 573 هزار 893 نفر جمعیت عمان ، 2 میلیون و 52 هزار و 604 نفر یا به عبارتی 44.8 درصد آن را كارگران خارجی تشكیل می دهند.
تصمیم سازی های سیاست خارجی در پادشاهی عمان مانند سایر كشورهای پادشاهی منطقه معمولا در وهله نخست معطوف به شخص پادشاه و نزدیكان وی است. همین موضوع نشان دهنده اهمیت تفاوت های فردی سلطان قابوس با همتایانش در شورای همكاری خلیج فارس است. اگرچه وی به عنوان تعیین كننده اصلی سیاست خارجی دارای نقشی برجسته است،اما كابینه و مجلس این كشور هم در تعدیل سیاست خارجی نقش آفرینند.
در بعد بین المللی، اگرچه قابوس روابط ویژه ای با انگلیسی ها داشته است اما به موازات آن یك متحد نزدیك ایالات متحده نیز محسوب می شود.
پس از انقلاب های عربی 2011 میلادی، در عمان نیز اعتراضات كوچكی رخ داد .اما به خاطر اینكه سلطان قابوس در سیاست داخلی هم از رویه واقع گرایانه ای برخوردار است، دستور اصلاحات بیشتر را برای پاسخگویی به مطالبات مردم صادر كرد .
این كشور معتقد است كه انقلاب ها و خیزش های اسلامی نتیجه تراكم خواسته های چند دهه بوده است. با این وجود، ضمن عدم دخالت، تلاش كرده است تا به خواست مشروع مردم احترام گذارد. با همین دیدگاه بود كه عمان در مساله سوریه و یمن وارد نشد و حتی تلاش نمود نقشی مثبت در این حوزه ها ایفا كند.
سلطان قابوس اكنون 78 ساله شده اما گمانه زنی ها درباره جانشینی وی در رسانه ها ادامه دارد به خصوص آنكه برخلاف سایر حاكمان عرب منطقه ، قابوس فرزندی برای جانشینی ندارد.
اگر چه كه سلطان قابوس در نامه ای محرمانه جانشین خود را تعیین نمود اما به خانواده سلطنتی اكیدا سفارش كرد كه در عرض سه روز پس از مرگش بر سر یك كاندیدا به توافق برسند.
با توجه به اهمیت جایگاه ویژه پادشاه در عمان برابر سایر ساختارهای حكومتی و تاثیرات فكری و تصمیمات شخص وی كه ویژگی مشترك حكومت های سلطنتی است، به اعتقاد تحلیلگران از میان جانشینان احتمالی قابوس فردی كه قادر به پر كردن خلاء های احتمالی پس از وی باشد ، وجود ندارد.
با این وجود بسیاری از مردم این كشور می گویند اطمینان دارند كه سلطان قابوس آنها را تنها نخواهد گذاشت و همه چیز را برای دوران بعد از خودش آماده كرده است .

*** روابط با ایران
چالش های تاریخی، شورش های دهه 1970 استان ظفار كه از پیامدهای جنگ سرد بود و با تحریك و حمایت های جمهوری دمكراتیك خلق یمن جنوبی و شوروی سابق روی داد، در نهایت با مداخله شاه ایران مهار شد كه تجربه ای بود تا به واقع گرایی سیاسی قابوس بیفزاید.
شاید از آن پس بود كه وی برای همیشه اهمیت همسایه بزرگ و تاریخی خود را دریافت تا بعدها در دهه 1980 كه بحران سراسر خلیج فارس را فرا گرفته بود، سلطان قابوس اهمیت ایران را فراموش نكرد و بر راهبردهای ثابت روابط با همسایگان پافشاری نشان داد.
عمان بعد از پایان یافتن جنگ ایران و عراق، سیاست آشتي جویانه‌اي را در رابطه با ایران در پیش گرفت. وزیرامور خارجه وقت ، علي اكبر ولایتي در 1989 چند بار از عمان دیدن كرد.
در اوت 2010 عمان و ایران پیمان امنیتی امضا كردند و اخیرا نیز میدان نفتی 'هنگام' را در خلیج فارس به ارزش تخمینی 450 میلیون دلار توسعه داده اند.
در واقع رویكرد متفاوت مسقط در شورای همكاری نسبت به تهران نقش یك ضربه گیر را داشته و بطور موثری نفوذ ریاض را بر كشورهای كوچك عضو شورا جهت همگرایی تام كاهش داده و تلاشهای غرب برای منزوی كردن تهران را تضعیف كرده است.
در مجموع رویكرد سیاست خارجی مسقط از سایر كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس مجزاست . این كشور میزبان اولین گفت وگوهای تهران و طرف های غربی برای توافق بر سر برنامه هسته ای ایران و مقصد اولین سفر حسن روحانی رییس دولت تدبیر و امید به كشورهای شورای همكاری خلیج فارس بود.
در جریان این سفر یك پیمان احداث خط لوله گاز به ارزش یك میلیارد دلار بین دو كشور به امضا رسید.
رایزنی های سیاسی دو كشور با سفرهای متعدد وزیران امور خارجه به پایتخت های مقابل همچنان ادامه دارد . آخرین سفر 'یوسف بن علوی ' به تهران اواخر اسفند ماه گذشته و جدیدترین سفر محمد جواد ظریف به مسقط 11 تیر ماه جاری بود.
روابط تجاری ایران و عمان - اگرچه كندتر اما - همپای سیاست پیش رفته است به طوری كه حجم مبادلات بازرگانی دو كشور در دو سال اخیر مرز یك میلیارد دلار را رد كرده است .
علاوه بر صادرات دارو از سوی 10 شركت داروسازی ایرانی، جمهوری اسلامی ایران و سلطنت عمان برای توسعه بیشتر همكاری های بانكی و روابط كارگزاری بین دو كشور موافقت كرده اند.
بانك مسقط كه یكی از بزرگ ترین بانك های عمان محسوب می شود بعد از توافق هسته ای و لغو تحریم ها، اولین بانكی بود كه اسفندماه 1394 در ایران شعبه دایر كرد.
رییس اتاق بازرگانی ایران و عمان پیشتر اعلام كرد: در حالی كه بازرگانان ما در كشورهای عربی حوزه خلیج فارس نمی توانند به راحتی فعالیت اقتصادی كنند، در عمان برای ایرانیان تمهیداتی در نظر گرفته شده كه مهم‌ترین آن افتتاح حساب و نقل و انتقال پول از بانك‌های عمانی است. ضمن آنكه دو بانك ملی و صادرات كه در مسقط شعبه دارند، اجازه صدور ضمانت نامه برای شركت‌های ایرانی دارند و شركت های عمانی نیز این ضمانت نامه‌ها را قبول دارند.
جمهوری اسلامی ایران و سلطان نشین عمان در ادامه همكاری های اقتصادی رو به توسعه دو كشور، پنجم تیر ماه جاری و در حاشیه هفدهمین نشست كمیسیون مشترك اقتصادی دو كشور ، تفاهم نامه ضمانت صادرات امضا كردند.
ابتكارات وضع شده در این تفاهم نامه می تواند سطح روابط تجاری ایران و عمان را افزایش دهد و اهداف دولت را برای ارتقای سطح روابط تجاری دو كشور به 5 میلیارد دلار عملی كند
برخی كارشناسان سیاسی منطقه می گویند ؛ عمان متحدی مفید برای آمریكا در جهان عرب است كه یكی از دلایل آن روابط خوبی است كه با ایران دارد.
خاورم**1508*1049