۵۰ سال پیش ساخت موزه پاسارگاد در کنار آرامگاه کوروش آغاز شد و تاکنون به طور متوسط سالانه تنها یک درصد پیشرفت فیزیکی داشته است، به گونه‌ای که می‌توان این پروژه را معطل مانده‌ترین طرح عمرانی - فرهنگی کشور دانست.
ساخت این مجموعه در سال ۴۹ در کنار آرامگاه کوروش و مجموعه جهانی پاسارگاد آغاز شد و با کاربری‌های فرهنگی از جمله موزه، گالری، گنجینه، کتابخانه، بخش سمعی و بصری و سالن کنفرانس در دستور کار وزارت فرهنگ و هنر وقت قرار گرفت و طراحی این سازه به حسین امانت طراح برج آزادی تهران، دانشگاه صنعتی شریف واگذار شد.
ویژگی منحصر به فردی که این موزه را از سایر مجموعه‌های مشابه متمایز کرده پنهان بودن آن در دل زمین است بگونه‌ای که از نمای بیرونی تنها به شکل تپه طبیعی می‌ماند اما در زیرزمین وسعتی پنج هزار متر مربعی دارد و این سازه عظیم بتنی به‌گونه‌ای طراحی شده که هیچ آسیبی به منظر آثار تاریخی و جهانی ارزشمند این محدوده نخواهد زد.
ساخت و ساز بتنی این مجموعه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی انجام شد که تحولات سیاسی کشور تکمیل این پروژه فرهنگی را متوقف کرد به گونه‌ای که به شکل دخمه‌ای متروکه رها شد.
در نیمه‌های دهه هشتاد شمسی پاکسازی موزه پاسارگاد که در طول سه دهه رها شده بود در دستور کار متولیان و فعالان میراث فرهنگی قرار گرفت و تکمیل این سازه به صورت کند دنبال شد و در حال حاضر به گفته متولیان امر، این موزه حدود ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
تاثیر موزه
مدیرگروه رشته موزه دانشگاه هنر شیراز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: نقش و تأثیرگذاری موزه در ابعاد مختلفی نظیر گردشگری و اقتصاد در دنیای امروز بر کسی پوشیده نیست و در حال حاضر بعضی کشورها و شهرهای بزرگ جهان با موزه‌هایشان شناخته شده هستند.
محمود میرعزیزی افزود: در بعضی کشورهای اروپایی، موزه بعنوان یکی از دروس به مدارس راه پیدا کرده و حتی در درمان بعضی بیماری‌ها نیز در بخش علوم پزشکی به کار گرفته شده است.
وی اظهار داشت: در حال حاضر موزه‌ها در دنیا بعنوان مجتمع‌های فرهنگی و هنری شناخته می‌شوند زیرا مردم جهان به جایگاه و تأثیرگذاری این اماکن پی بردند.
وی ایران و استان فارس را از لحاظ میراث فرهنگی و باستانی غنی توصیف کرد و گفت: در خصوص ساخت و احداث موزه در کشور ما و خصوصاً استان فارس با پیشینه کهن تاریخی، کار چندانی نشده است.
این استاد دانشگاه هنر شیراز با بیان اینکه ساخت و تکمیل موزه پاسارگاد ۵۰ سال است که معطل مانده است، افزود: ایجاد موزه در فارس به نسبت سایر نقاط کشور اهمیت بیشتری دارد زیرا این خطه مقصد بسیاری از گردشگران خارجی و داخلی و همچنین پژوهشگران مطرح دنیا در حوزه باستان شناسی است.
او با انتقاد از عملکرد ضعیف فارس در حوزه ایجاد موزه، اظهار داشت: باوجود ظرفیت عظیم فرهنگی در این استان کار چندانی در خصوص ساخت موزه نشده در حالی که بعضی استان‌های دیگر نظیر اصفهان و تهران در این خصوص قوی‌تر از فارس عمل کرده‌اند.
میرعزیزی بر اینکه موزه پاسارگاد وجه بین المللی دارد تاکید و اضافه کرد: امکان ندارد گردشگر خارجی به ایران سفر و از فارس و خصوصاً پاسارگاد بازدید نکند زیرا در این محل یکی از قدیمی‌ترین آثار باستانی ثبت جهانی شده قرار دارد.
وی به اینکه ساخت موزه پاسارگاد از سال ۴۹ آغاز و در این مدت تنها ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته اشاره کرد و اظهار داشت: به هیچ وجه این موضوع قابل پذیرش نیست که ظرف نیم قرن ساخت یک موزه مهم در کشور به اتمام نرسیده باشد.
مدیرگروه رشته موزه دانشگاه هنر شیراز بیان کرد: طرح ایجاد موزه پاسارگاد متعلق به حسین امانت، یکی از مفاخر ایرانی در حوزه معماری است و طرح ساخت این موزه به دلیل ویژگی‌هایی خاص، بی نظیر و منحصر به فرد است.
وی با بیان این مطلب که طراحی موزه پاسارگاد یکی از شاخص‌ترین طرح‌های معماری کشور است، ادامه داد: طراحی این سازه فرهنگی به گونه‌ای انجام شده که آسیبی به منظر و سیمای پایگاه جهانی پاسارگاد وارد نکند و به همین دلیل این موزه در زیر زمین در حال ساخت است و بعد از ایجاد جز یکی از سازه‌های منحصر به فرد ایران قلمداد خواهد شد.
میرعزیزی اظهار داشت: در حال حاضر اغلب آثار تاریخی و باستانی شاخص و کشف شده از مجموعه‌های پاسارگاد و تخت جمشید در موزه‌هایی خارج از استان فارس قرار دارد در صورتی که اگر موزه‌ای مادر و جامع در این استان وجود داشت می‌توانست این آثار را در سرزمین مادری به نمایش گذاشت.
طرحی که به فارس نرسید
وی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: سال ۸۵ طرحی در کشور در خصوص ایجاد موزه‌های منطقه‌ای در دستور کار قرار گرفت و بر مبنای آن موزه‌ای در سیستان و بلوچستان و خراسان ایجاد شد تا مردم برای بازدید از ویژگی‌های بومی هر منطقه بتوانند در همان محل به موزه جامع مراجعه و از میراث آن خطه بازدید کنند و علیرغم اینکه وعده ایجاد این موزه در فارس نیز داده شده بود اما این کار انجام نشد.
استاد دانشگاه هنر شیراز گفت: موزه پارس در شیراز ایجاد شده اما این مکان بسیار کوچک است و نمی‌تواند نقش موزه جامع فارس با ظرفیت غنی تاریخی که دارد را بازی کند و این استان نیازی جدی به داشتن یک موزه مادر و جامع دارد.
وی با بیان اینکه فارس به لحاظ تمدن و فرهنگ مستقل است، گفت: ضروری است که این خطه حداقل یک موزه مستقل و جامع داشته باشد اما اکنون این ظرفیت فراهم نیست و حتی دانشجویان این رشته به ناچار مجبورند برای طی دوره‌های تخصصی به تهران سفر کنند.
موزه پاسارگاد می‌تواند مادر باشد
میرعزیزی افزود: موزه پاسارگاد می‌تواند بعنوان موزه جامع و مادر استان فارس تلقی شود البته در صورتی که مسئولان امر کار نیمه تمام ساخت این مکان را به اتمام برسانند؛ بعضی مصالح به کار رفته در موزه پاسارگاد قدمتی ۵۰ ساله دارند و قطعاً فرسوده شده است و اگر مسئولان به طور جدی موضوع تکمیل این سازه را دنبال نکنند شاید دیگر امکان آن وجود نداشته باشد در صورتی که قطعاً با احتساب افزایش نرخ‌ها، اکنون ده‌ها میلیارد تومان پول کشور زیرزمین بلااستفاده مانده است.
مدیرگروه رشته موزه دانشگاه هنر شیراز در ادامه سخنان خود گفت: موزه هنرهای معاصر در ابتدا قرار بود در شیراز ایجاد شود و در حالی که طراحان خارجی طرح ایجاد این موزه را در این شهر طراحی کرده بودند اما در نهایت این مکان در تهران ایجاد شد.
میرعزیزی اظهار داشت: معطل ماندن و کوتاهی در ساخت موزه پاسارگاد به هیچ وجه پذیرفتنی نیست و تکمیل این بنا بعنوان موزه‌ای ملی نیازمند عزم مسئولان امر در سطح استان و کشور دارد.
موزه پاسارگاد، تاریخی شد
رئیس انجمن دوستداران میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: ساخت موزه پاسارگاد به اندازه‌ای طولانی شده که می‌توان روند ساخت آن را به عنوان اثری تاریخی قلمداد کرد.
مسعود منیعاتی افزود: جای خالی یک موزه مجهز در کنار میراث جهانی پاسارگاد و تخت جمشید شدیداً احساس می‌شود که قطعاً تکمیل موزه پاسارگاد می‌تواند این خلاء را پر کند.
وی ادامه داد: حدود پنج سال پیش در پی پیگیری‌های فعالان میراث فرهنگی استان فارس بودجه‌ای برای تکمیل موزه پاسارگاد و باغ موزه مشاهیر شیراز تخصیص داده شد اما این میزان کفاف تکمیل این دو طرح بزرگ را ندارد.
تلاش های بی نتیجه
رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان پاسارگاد به خبرنگار ایرنا گفت: تلاش‌هایی برای تکمیل موزه پاسارگاد در سالیان گذشته انجام شده اما هنوز به جایی نرسیده است.
محمد نصیری افزود: اخیراً نیز رایزنی‌هایی در سطح ملی انجام شده که اگر مورد قبول مسئولان کشوری قرار گیرد بزودی اتفاقات خوبی در خصوص تکمیل این طرح نیمه تمام رخ خواهد داد.
وی با اشاره به اینکه این طرح تاکنون ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته در جواب این سوال که تکمیل موزه پاسارگاد نیازمند چه میزان اعتبار است، گفت: براساس بررسی‌هایی که قبل از نوسانات اقتصادی اخیر انجام شده، تکمیل این موزه به حدود ۱۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان پاسارگاد ادامه داد: از سال ۸۵ تاکنون اقداماتی در خصوص بهسازی، مرمت بتن‌های خرد شده این بنا و آرماتورهای بیرون مانده آن انجام شده است.
وی اضافه کرد: سقف این موزه در اثر گذر زمان مستهلک شده و نشتی آب داشت که بتن ریزی مجدد آن نیز انجام و اکنون به طور کامل عایق شده تا از نفوذ آب به داخل مجموعه جلوگیری شود.
وی با بیان اینکه کار پوشش موزه پاسارگاد تکمیل شده، افزود: در حال حاضر حفاظت این محل در مواجهه با عوامل طبیعی انجام شده است.
نصیری بیان کرد: در حال حاضر موزه پاسارگاد با پنج هزار متر مربع وسعت در حال ساخت است که سه هزار متر مربع آن از قبل طراحی و مابقی در طرح‌های بعدی به آن اضافه شده است.
وی با بیان اینکه این موزه نمای بیرونی ندارد و زیرزمین بنا شده، گفت: خاکریزی‌هایی در نمای بیرونی این موزه انجام شده که به شکل تپه شنی است و تنها در قسمت بیرونی این محل یکسری کارهای محوطه سازی و ورودی مجموعه باید انجام شود.
پول باشد دو ساله تمام است
رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان پاسارگاد در پاسخ به این سوال که زمان مورد نیاز برای تکمیل این موزه چه مدت است؟ گفت: اگر بودجه مورد نیاز برای تکمیل موزه پاسارگاد تأمین شود این آمادگی وجود دارد که ظرف دو سال این مجموعه به بهره‌برداری کامل برسد.
او ادامه داد: با تکمیل این موزه اشیای باستانی کشف شده از مجموعه جهانی پاسارگاد به این موزه منتقل می شود و در سرزمین اصلی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار خواهد گرفت.
نصیری بیان کرد: این مجموعه بعد از افتتاح به موزه تخصصی هخامنشیان تبدیل خواهد شد که در کشور نمونه آن وجود ندارد.
اعتبارات کافی نیست
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس در گفت و گو با خبرنگار ایرنا پیرامون اقدامات انجام شده برای تکمیل موزه پاسارگاد، گفت: اعتبارات ملی برای تکمیل این سازه تخصیص داده شده اما کافی نیست.
مصیب امیری افزود: رایزنی‌هایی برای انعقاد قراردادی با بخش خصوصی برای تکمیل موزه پاسارگاد در حال انجام است که امیدواریم هرچه سریع‌تر به نتیجه برسد.
موزه پاسارگاد در احاطه میراث جهانی پاسارگاد و تخت جمشید قرار گرفته و این ظرفیت را دارد که به مقصد جدید گردشگری برای فارس و ایران تبدیل شود، البته اگر از بلاتکلیفی نیم قرنی رهایی یابد.
مجموعه میراث جهانی پاسارگاد مجموعه‌ای از سازه‌های باستانی برجای‌مانده از دوران هخامنشی است که در شهرستان پاسارگاد در استان فارس جای گرفته‌است.
این مجموعه دربرگیرنده ساختمان‌هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ، پاسارگاد، باغ پادشاهی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، ساختارهای دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطهٔ مقدس و تنگه بلاغی است.
این مجموعه، پنجمین مجموعه ثبت‌شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که در نشست یونسکو که در تیرماه سال ۱۳۸۳ در چین برگزار شد به دلیل دارا بودن شاخص‌های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.
این مجموعه همچنین در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۱۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
شهرستان پاسارگاد در فاصله حدود ۱۱۸ کیلومتری شمال مرکز استان فارس واقع شده است.
۹۸۷۳ /۱۸۷۶
گزارش از محمدامین افشارپور