پنجشنبه هفته گذشته (۱۳ تیر ماه) نفتکش ۳۰۰ هزار تنی «گریس ۱» حین عبور از آب‌های بین‌المللی در تنگه جبل‌الطارق، توسط تفنگداران نیروی دریایی انگلیس و نیروهای پلیس جبل‌الطارق توقیف شد.
بعد از این اقدام نیروهای نظامی انگلیس، این پرسش بویژه در میان رسانه‌ها و حتی دولتمردان بسیاری از کشورها مطرح شد که چرا لندن در بحبحه تنش‌های منطقه‌ای و تقابل اروپا با آمریکا برای حفظ توافق برجام، دست به این اقدام زده است؟
نیروی دریایی انگلیس در توجیه توقیف این نفتکش، بهانه مقصد آن را مطرح و اعلام کرد که قرار بوده محموله آن به پالایشگاهی در سوریه برود و چون دمشق تحت تحریم‌های اتحادیه اروپاست، این اقدام را انجام دادیم.
ایران در واکنش به این اقدام راهزنانه انگلیس اعلام کرد، یک سوپر تانکر حامل نفت به دلیل ظرفیت بالا، قابل عبور از کانال سوئز نبوده و از مسیر جبل‌الطارق تردد کرده؛ ضمن آنکه برخلاف آنچه دولت انگلیس مدعی شده، مقصد آن سوریه نبوده است.
مسئولان دستگاه سیاست خارجی کشور تصریح کردند که این نفتکش از آبراهه بین‌المللی جبل الطارق عبور کرده و هیچ قانونی به انگلیس اجازه توقیف را نمی‌دهد؛ «از نظر ما راهزنی دریایی صورت گرفته و خواستار آزادی آن هستیم.»
همسو با این واکنش‌ها، «راب مک ایر» سفیر انگلیس دو بار به وزارت امورخارجه احضار شده است.
ضمن آنکه سفیر اسپانیا نیز به وزارت خارجه دعوت شد تا مسیر حقوقی آن دنبال شود. ایران همچنین وکلایی برای رسیدگی این اقدام غیرقانونی انگلیس در نظر گرفته است.
«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان نیز در این زمینه تاکید کرد: به زبان ساده‌تر، توقیف غیرقانونی نفتکش حامل نفت ایران توسط انگلیس به دستور «تیم بی»، راهزنی است؛ این یک اقدام خطرناک بوده و باید پایان یابد.
** دیکته کاخ سفید به لندن برای همراهی در تقابل با ایران
یکی از سیاست‌های ترسیم شده کاخ سفید که دولت ترامپ با شدت بیشتری آن را پیگیری می‌کند، انشقاق در اتحادیه اروپا و گسستگی در میان کشورهای این قاره است.
هرچند که دامنه وابستگی کشورهای قاره سبز به واشنگتن به حدی است که سران اروپایی بارها اذعان کرده‌اند که در ایستادگی برابر تحریم‌های اعمال شده آمریکا علیه ایران و خروج از توافق هسته‌ای ناتوان بوده و کاری از دست آنها برنمی‌آید.
انگلیس در میان کشورهای اروپایی ارتباط بسیار نزدیکی با دولت ترامپ دارد و تلاش لندن برای تحقق برگزیت و تشویق ترامپ در این زمینه با دادن وعده‌های تجاری به دولتمردان این کشور، سبب شده تا فضای تنش‌زایی در حاکمیت انگلیس ایجاد شده و مخالفان و موافقان برگزیت هرکدام از معایب اقدام دیگری سخن بگوید.
اوضاع سیاسی دولت انگلیس در نتیجه تنش‌های برگزیت و برنامه کناره‌گیری «ترزا می» نخست وزیر این کشور سبب شده تا دو گزینه مورد نظر برای این پست، تلاش‌هایی برای کسب این منصب انجام دهند؛ از جمله همسو شدن با ترامپ با هدف کسب حمایت‌های کاخ سفید.
این سیاست همسویی انگلیس با آمریکا و پیشرو بودن لندن از واشنگتن در تشدید فشارهای تحریمی علیه ایران - آن هم با وجود انفعال در ایفای تعهدات برجامی - واکنش‌های دولتمردان اروپایی را برانگیخته و آنها این رویکرد را افزایش بحران و تنش‌زایی به جای تنش‌زدایی انگلیس در اوضاع کنونی منطقه می‌دانند.
البته این رویکردها مسبوق به سابقه بوده و حتی زمانی که یک ماه پیش وزیر دفاع انگلستان پس از سرنگونی پهپاد آمریکایی متجاوز به حریم هوایی ایران، مدعی شد اگر میان ایران و آمریکا یک درگیری رخ دهد، لندن از متحد قدیمی خود حمایت می‌کند.
هرچند که به دلیل فشارهای ناشی از این اظهارات، «جرمی هانت» وزیر خارجه انگلیس مجبور شد که اظهارات این مقام دولتی را به شیوه دیگری تطهیر کند اما از طرف دیگر، این متولی دیپلماسی خارجی انگلیس حملات مشکوک به نفتکش‌ها در دریای عمان را به ایران نسبت داد و در موضوع توافق هسته‌ای نیز پس از اولتیماتوم ۶۰ روزه ایران به طرف‌های اروپایی برای گام‌های اول و دوم، لندن هشدار داد که این عمل به طور حتم پیامدهای برای تهران خواهد داشت.
در ادامه همین رفتارهای خصمانه علیه ایران، انگلیس در اقدامی تنش‌زا و خارج از قوانین بین‌المللی نفتکش ایرانی را در آب‌های بین‌المللی توقیف کرد تا همسویی خود با سیاست خارجی کاخ سفید را به شیوه دیگری آشکار سازد.
در واقع این اقدامات نشان داد لندن بر خلاف لفاظی‌ها درباره تلاش برای ماندگاری برجام و ایفای تعهداتش، نه تنها هیچ گام عملی برای پایداری توافق هسته‌ای برنمی‌دارد بلکه در این زمینه سنگ‌اندازی‌های مورد پسند واشنگتن را نیز در دستور کار خود قرار داده است.
مجموعه رفتارهای انگلیس بویژه این اقدام، تعجب برخی مسئولان و تحلیلگران در اتحادیه اروپا را نیز برانگیخت؛ از جمله «کارل بیلت» (Carle Bildt) رئیس اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا که در این زمینه گفت: مشروعیت این اقدام کنجکاوی مرا بر می‌انگیزد.
نخست وزیر پیشین سوئد با یادآوری بهانه لندن مبنی بر تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه سوریه تصریح کرد که ایران عضو این اتحادیه نیست؛ «این نهاد اصولاً تحریم‌های خود را بر دیگران تحمیل نمی‌کند؛ این کاری است که آمریکا انجام می‌دهد.»
پیش از آن نیز مقام‌های روسیه نیز در واکنشی اعلام کردند که این اقدام انگلیس از پیش طراحی شده بود زیرا توقیف نفتکش ایرانی در جبل‌الطارق با موضع اتحادیه اروپا در حفظ توافق هسته‌ای در تعارض است.
در تأیید این اظهارنظرها، اقدام انگلیس بلافاصله با حمایت و همراهی دولت آمریکا همسو شد به طوری که «جان بولتون» مشاور امنیت ملی ترامپ توقیف نفتکش را اقدامی عالی توصیف کرد.
بولتون ذوق‌زدگی خود را بار دیگر در کنفرانس سالانه «مسیحیان متحد برای اسرائیل» تکرار کرد و گفت: توقیف نفتکش ایران توسط تفنگداران دریایی انگلیس یک هدیه واقعی در روز چهارم جولای (روز استقلال آمریکا) بود.
ناظران سیاسی بر این عقیده‌اند که با توجه به شرایط تنش‌زا میان تهران و واشنگتن، کاخ سفید از ترس افزایش بحران، خود وارد عمل نشده و از انگلیس خواسته است تا این نفتکش را توقیف کند.
موضوعی که «جوسپ بورل» سرپرست وزارت خارجه اسپانیا نیز در گفت وگو با خبرنگاران بر آن صحه گذاشت و گفت: «ما از این عملیات اطلاع داشتیم… ما سرگرم بررسی این موضوع بودیم که قرار است چه اتفاقی بیافتد. آمریکا این درخواست را از انگلیس کرده بود.»
با این حال دولت اسپانیا اعلام کرده که این اقدام را به دلیل اینکه نقض حاکمیت ملی خود می‌داند، بررسی می‌کند.
شبکه خبری تلویزیونی «سی ان ان» بعد از این واقعه، نظر «دیوید روهد» تحلیلگر مسائل بین‌الملل را جویا شد که وی تصریح کرد، بهانه مطرح شده در این زمینه مبنی بر اجرای تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه سوریه، چیزی جز تلاش برای پوشش دادن حقیقت اصلی نیست؛ در واقع اقدام انگلیس در توقیف نفتکش تحت فشارهای آمریکا و در راستای تلاش‌های دولت دونالد ترامپ برای تحت فشار قرار دادن ایران و کاهش صادرات نفت این کشور بوده است.
«… این اتفاق نشان داد در کوتاه مدت، لندن به سمت واشنگتن متمایل شده است… این مسائل سبب خواهد شد تا تنش‌ها هفته به هفته تشدید شود.»
** پیامد یک افشاگری
مجموعه این تحولات بخوبی نشان داد که دولتمردان کنونی انگلیس که خروج از اتحادیه اروپا را دنبال می‌کنند، خود را همراه و یار نزدیک دولت ترامپ نشان داده و گویی دست‌نشانده واشنگتن در اروپا برای پیشبرد سیاست خارجی آمریکا هستند.
چند روز بعد از این ماجرا «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا و ترزا می نخست وزیر مستعفی بریتانیا به بهانه همکاری‌های امنیتی دو کشور تلفنی گفت‌وگو کردند.
کاخ سفید اعلام کرد که مسائل مرتبط با ایران و ضرورت اعمال تحریم‌های سوریه از جمله موارد مورد بحث دو طرف بوده است.
فضای عملکرد لندن به گونه‌ای پیش رفت تا خود را در بسیاری از مسائل سیاست خارجی کاخ سفید همسو بداند اما به یکباره افشای محتوای یک گزارش محرمانه، تلاش‌های لندن را به حاشیه برده و تنش جدیدی میان دو کشور ایجاد کرده به طوری که کار به فحاشی ترامپ به نخست وزیر و سفیر انگلیس در آمریکا نیز کشیده شده است.
در واقع انتشار این گزارش محرمانه سفیر انگلیس در آمریکا نشان داد که لندن با وجود حمایت و همسویی با کاخ سفید اما پی به واقعیت دولت کنونی ترامپ برده و امیدی به آن ندارد.
«کیم داراک» سفیر انگلیس در آمریکا که سابقه ریاست سه ساله بر شورای امنیت بریتانیا را نیز در کارنامه دارد، در گزارش محرمانه‌ای که به وزارت خارجه این کشور ارسال کرده، دونالد ترامپ را فردی بی‌عرضه و بی‌کفایت توصیف کرده که ریاست جمهوری وی ممکن است به رسوایی و سقوط ختم شود.
در عین حال سفیر انگلیس در واشنگتن مناقشه داخلی در کاخ سفید را همچون «چاقوکشی» توصیف کرده است.
این گزارش مربوط به دوره زمانی ۲۰۱۷ میلادی تا امروز بوده و در برگیرنده سیاست خارجی ترامپ تا طرح وی برای شرکت دوباره در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا می‌شود.
در بخشی از گزارش داراک، ادعای ترامپ در عقب نشستن از اقدام تلافی‌جویانه علیه ایران در پی سرنگونی پهپاد (جاسوسی) آمریکا که می‌تواند ۱۵۰ کشته به دنبال داشته باشد نیز زیرسئوال رفته است.
تارنمای «دیلی میل» در مورد گزارش سفیر انگلیس در آمریکا نوشت: درباره محدود ساختن برنامه هسته‌ای ایران و همچنین در قضیه برخورد با حمله به نفتکش‌ها در دریای عمان، آشفتگی و نابهنجاری پیرامون شخص رئیس جمهوری را فراگرفته است.
تارنمای ساندی‌میل نیز در این زمینه نوشت: در یادداشتی که در ۲۲ ژوئن (اول تیر ماه) توسط داراک ارسال شده، سیاست آمریکا در قبال ایران را «نامنسجم، مغشوش و بی نظم» و دولت کنونی ترامپ را «پرشکاف» دانسته است.
پیامدهای انتشار این گزارش محرمانه سبب شده تا دولت انگلیس تحقیقات درباره ابعاد این رویداد و اینکه مکاتبات محرمانه سفیر چطور درز کرده را آغاز کند.
** افزایش تنش‌ها در لندن همراه با فحاشی ترامپ
افشاگری درباره این گزارش محرمانه، فضای تندی در میان احزاب و دولتمردان انگلیس ایجاد کرد با این حال ترزا می نخست وزیر این کشور حمایت کامل خود را از سفیر لندن در واشنگتن اعلام کرد؛ هرچند سخنگوی او تلاش کرد تا گزارش‌های ارسالی سفیر را بازتاب بخشی از ارزیابی‌های او اعلام کند و نه دیدگاه دولت.
با این حال «نایجل فاراژ» رهبر حزب دست راستی برگزیت و از دوستان رئیس جمهوری آمریکا خواستار اخراج فوری سفیر کشورش از واشنگتن شد.
فاراژ پیش از پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری، به آمریکا سفر کرد تا از پویش تبلیغاتی او حمایت کند.
او نخستین سیاستمدار انگلیسی بود که پس از پیروزی ترامپ بلافاصله راهی آمریکا شد تا این موفقیت را به او تبریک بگوید.
این رفتارهای فاراژ سبب شد تا ترامپ بارها از دولت انگلیس بخواهد تا او را به عنوان سفیر در واشنگتن انتخاب کند اما لندن به ظاهر از سیاست‌های دست راستی او استقبال نمی‌کند.
اختلاف نظر میان دولتمردان انگلیس در این مساله، میزان وابستگی و دلبستگی لندن به واشنگتن را نیز آشکار ساخت.
«جرمی هانت» وزیر امور خارجه و نامزد پست نخست وزیری انگلیس در تلاش برای آرام کردن فضا و کاهش تنش‌ها مدعی شد: اظهارات سفیر انگلیس دیدگاه شخصی او بوده است، نه دولت.
هانت که که برای رسیدن به صندلی نخست وزیری به حمایت رئیس جمهوری آمریکا چشم دوخته، افزود: معتقدیم که دولت آمریکا تحت رهبری ترامپ نه تنها بسیار کارآمد بلکه بهترین دوست انگلیس در صحنه بین‌المللی است.
با وجود آنکه وی روابط انگلیس و آمریکا را همواره «ویژه» توصیف کرد اما از اظهارات سفیر انگلیس علیه ترامپ عذرخواهی نکرد.
البته پیش از این اظهارات هانت، وزارت خارجه انگلیس در حمایت از دارک گفته بود، سفیران ما حقوق دریافت می‌کنند تا برای دولت گزارش‌های صادقانه و برآوردهای بی پرده‌ای را از سیاست‌های محل مأموریت خود تهیه کنند.
همچنین «دیوید کاگ» وزیر دادگستری انگلیس باوجود پذیرش این اصل که سفیران باید مشورت‌های صادقانه به دولت ارائه کنند، اظهارنظر سفیر انگلیس درباره ترامپ را شرم‌آور توصیف کرد.
با این حال «تام توجندهات» رئیس کمیته پارلمانی با نفوذ امور خارجه حتی فراتر از انتقاد به سفیر انگلیس، گفت: داراک قوانین دیپلماتیک را به طور جدی نقض کرده است؛ هرکسی رئیس او بوده هم باید پیگرد قانونی شود.
بعد از این رخدادها، همانطور که انتظار می‌رفت ترامپ واکنش‌های مختلفی نسبت به این موضوع از خود نشان داد.
رئیس جمهوری آمریکا در نخستین واکنش به محتوای گزارش سفیر انگلیس در واشنگتن در پاسخ به پرسش خبرنگاران گفت: هنوز این گزارش را ندیده‌ام، اما برخی اطلاعات درباره چند کشور مانند انگلیس داریم و سفیر انگلیس برای این کشور خوب خدمت نکرده است.
وی همچنین گفت: ما طرفدار این فرد نیستیم. ما این را می‌توانیم درک کنیم، اما من هم می‌توانیم چیزهایی درباره وی بگویم.
واکنش دوم ترامپ با شدت بیشتری همراه بود به گونه‌ای که وی نخست وزیر و سفیر انگلیس را آماج حمله‌های توئیتری خود قرار داد.
با وجود روابط ویژه و نزدیک آمریکا با انگلیس اما ترامپ با حمله لفظی به ترزا می از او به شدت انتقاد و از پایان دوره نخست‌وزیری وی ابراز خوشحالی کرد.
«من به ترزا می‌گفتم که راه وچاره چیست، اما او که بر شیوه احمقانه خود اصرار داشت، نتوانست کاری از پیش ببرد. یک فاجعه!»
رئیس جمهوری آمریکا همچنین کیم داروک سفیر انگلیس در واشنگتن را «آدمی خیلی احمق» خواند و نوشت: «این سفیر گیج و منگی که بریتانیا به ایالات متحده تحمیل کرده است، تحفه‌ای هم نیست که برایش غش و ضعف کنیم». «او باید با کشورش و نخست وزیر آن درباره مذاکرات شکست‌خورده برگزیت صحبت کند و از این انتقاد من که معتقدم مذاکرات چقدر افتضاح مدیریت شد، ناراحت نشود.»
در ادامه این جدال لفظی میان مقام‌های آمریکا و انگلیس، جرمی هانت سخنان ترامپ علیه نخست وزیر کشورش را اشتباه و شرم‌آور خواند.
وی در پاسخ توئیتری گفت: دیپلمات‌های آمریکایی نظرات محرمانه خود را با «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا در میان گذاشته و دیپلمات ای انگلیسی نیز همینطور.
البته هانت با یادآوری اظهارات ترامپ مبنی بر فوق‌العاده بودن رابطه تاریخی دو کشور، افزود: دو متحد باید به یکدیگر احترام بگذارند، همانگونه که ترزا می همواره چنین رفتاری را با شما (ترامپ) داشته است.
وی گفت: سفیران از طرف دولت تعیین می‌شوند؛ اگر نخست وزیر شود، کیم داراک سفیر انگلیس در واشنگتن می‌ماند.
** فرجام سخن
این برای چندمین بار در سه سال گذشته است که روابط انگلیس و آمریکا در پی اظهارنظر متضاد مقام‌های دو طرف دستخوش تنش می‌شود.
از نگاه ناظران، انتشار گزارش محرمانه ابتدا در روزنامه دیلی میل (daily mai) بوده است؛ در شرایطی که برخی دولتمردان انگلیس در تلاش برای نزدیک کردن خود به کاخ سفید هستند، نیازمند واکاوی پشت پرده وابستگی و ارتباط‌های این رسانه است و اینکه چه اهداف خاصی را دنبال می‌کند.
تحلیل دیگری که مطرح شده، اینکه انگلیس به دلیل سیاست‌های تهاجمی و یک طرفه ترامپ، نتوانسته اهداف مورد نظر خود در آمریکا را به پیش ببرد و بنابراین بدین گونه تلاش کرده سیاست تخریب او را تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ به سرانجام برساند تا دوره حضور او در کاخ سفید بیش از این افزایش نیابد زیرا برخی سیاستمداران انگلیس از قدرت گیری جریان و احزاب راست افراطی در این کشور که حمایت ترامپ را با خود دارند، ابراز نگرانی کرده‌اند.
هرچند که تجربه نشان داده، سیاست لندن و واشنگتن با وجود تنش‌های مختلف، بسیار نزدیک بوده و انگلیس همواره حمایت‌های خود را از اقدامات آمریکا اعلام کرده و حتی پیشگام‌تر از آنها، رویکرد تخاصمی را به پیش برده‌اند.