تجربه سال‌ها فعالیت در مقر نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد، شناخت از فضای حاکم بر رسانه‌های آمریکا، اشراف به اهمیت حضور فعال در شبکه‌های اجتماعی با توجه به تأثیرگذاری زیاد بر افکار عمومی، استفاده از تلویزیون‌های آمریکایی برای تشریح سیاست‌های ایران و افشاگری از اهداف جنگ‌طلبانه مقام‌های کاخ سفید، سبب شده وزیر امور خارجه ایران «دیپلماسی رسانه‌ای» را نیز همسو با فعالیت‌های دیپلماتیک ایران به پیش ببرد.
ظریف در سفرهای گذشته خود به سازمان ملل متحد، با حضور گسترده در شبکه‌های تلویزیونی آمریکایی از جمله فاکس نیوز که از رسانه‌های طرفدار سرسخت دونالد ترامپ است، توانست بخشی از اهداف «تیم بی» و دولتمردان کاخ سفید بویژه آنهایی که در اطراف رئیس جمهوری آمریکا بر طبل تقابل و نزاع می‌کوبند را تشریح کند.
پیامد چنین اقداماتی خنثی‌سازی بسیاری از برنامه‌های دولتمردان تندرو در واشنگتن بود.
این دیپلماسی رسانه‌ای و افشاگری‌های ظریف، بازتاب گسترده‌ای در فضای مطبوعاتی جهان بویژه آمریکا داشت که همین امر واکنش شدید و عصبانیت دولتمردان کاخ سفید از جمله «جان بولتون» مشاور جنگ‌طلب ترامپ را در پی داشت.
بولتون و هم‌قطاران وی از اینکه ظریف در رسانه‌های مختلف آمریکایی، سیاست‌های خصمانه کاخ سفید در قبال بسیاری از کشورها از جمله ایران را تشریح می‌کند، به خشم آمده و تلاش کردند با حضور در همین رسانه‌ها، به تقابل با اظهارات وزیر امور خارجه ایران بپردازند.
رسانه‌های آمریکایی درباره این سیاست موفق ظریف تحلیل‌های مختلفی ارائه کردند؛ از جمله روزنامه «نیویورک تایمز» نوشت: جنگ طلبانی همچون «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه و «جان بولتون» مشاور ارشد ترامپ، معتقدند که شیوه بی‌نقص بیان ظریف با ابزار زبان انگلیسی و تسلط رسانه‌ای او، ظریف را شخصی خطرناک برای منافع ملی آمریکا قلمداد می‌کنند.
«رضا نصری» از کارشناسان روابط بین‌الملل نیز درباره اهمیت دیپلماسی رسانه‌ای ظریف و افشاگری‌های او علیه دولتمردان ترامپ گفته، در کنار دستگاه دیپلماسی کشور، به یک دیپلماسی عمومی قدرتمند و فعال نیاز داریم که بتوانیم در شکل‌دهی به افکار عمومی جهان مؤثر باشیم.
وی به اهمیت و تأثیر حضور فعال در شبکه‌های اجتماعی برای بیان مواضع و واکنش‌ها اشاره کرد و گفت: ظریف بسیاری از اهداف کشور را با توئیتر پیش برده است.
نصری خاطرنشان کرد: در این سال‌ها کارآمدی ظریف در صحنه بین‌المللی و فضای سیاست داخلی آمریکا، او را به یکی از سیبل‌های حملات سازمان‌یافته جریان‌های متخاصم تبدیل کرده است.
** پیامدهای افشاگری‌های ظریف
موفقیت دیپلماسی رسانه‌ای ظریف در مصاحبه‌ها با شبکه‌های تلویزیونی آمریکا سبب شد تا موضوع اطرافیان ترامپ که تلاش دارند او را به سمت تقابل با ایران بکشانند در تیررس انتقاد شخصیت‌ها و مقام‌های سیاسی سابق و حتی کنونی این کشور قرار گیرد و فشار به کاخ سفید برای کنار گذاشتن و یا محدودسازی آنها بیشتر شود.
ترامپ در واکنش به این رخدادها اعلام کرد که از خوی جنگ‌طلبانه اطرافیانش همچون بولتن خبر دارد و قرار نیست آنها را عملیاتی کند.
این اظهارات به نوعی تأیید اظهارات ظریف درباره فضای حاکم بر سیاست خارجی دولتمردان کاخ سفید در برابر ایران بود.
اثرگذاری راهبرد دیپلماسی رسانه‌ای ظریف و قدرت نفوذ کلام او در شبکه‌های تلویزیونی و رسانه‌ای آمریکا سبب شد تا وزیر خزانه‌داری ایالات متحده از تحریم وزیر امور خارجه ایران برای سفر به نیویورک خبر دهد.
هرچند واکنش‌ها به این مساله و بازتاب اقدام غیر دیپلماتیک کاخ سفید سبب شد تا وی بعدها بگوید در حال بررسی امکان چنین اقدامی هستیم و در یک هفته دیگر تصمیم‌گیری خواهیم کرد.
رسانه‌های آمریکایی چندی بعد به نقل از مقام‌های این کشور اعلام کردند که مساله تحریم ظریف «فعلا» و به صورت موقت کنار گذاشته شده است.
هرچند که طبق چارچوب تعریف شده، آمریکا تعهداتی نسبت به سازمان ملل متحد دارد و حق جلوگیری از سفر ظریف به نیویورک برای شرکت در جلسات سازمان ملل را ندارد.
در واقع قاعده بر این است که دیپلمات‌ها بتوانند مصون از هرگونه تهدید و فشار، در صحنه بین‌المللی ایفای نقش کنند.
اینگونه اقدامات تحریمی معمولاً در مورد مقام‌هایی صورت می‌گیرد که در جنایات بین‌المللی دست داشته‌اند، در حالیکه حمله به دیپلماتی خوش‌نام که چند سال حتی نامزد دریافت جایزه نوبل صلح بوده تاکنون بی‌سابقه بوده است.
البته اقدامات اخیر ترامپ و تیمی که او در اطراف خود جمع کرده، آنقدر به دور از منطق سیاسی و قواعد بین‌المللی بوده که چنین رویه‌هایی برای دیگران تعجب‌آور نیست چون هر عمل عجیبی از او برمی‌آید.
به گفته رضا نصری کارشناس روابط بین‌الملل، هدف دولت آمریکا از اعلام تحریم ظریف، واکنش نامتعارف تندروهای واشنگتن به رقیب سرسختی است که تا به حال نتوانسته‌اند او را با ابزار متعارف رسانه‌ای و دیپلماتیک شکست دهند.
منتقدان آمریکایی کاخ سفید نیز از سیاست تحریمی دستگاه سیاست خارجی آمریکا علیه وزیر امور خارجه ایران ابراز شگفتی کرده و چنین کاری را در تقابل با هدف نهایی دونالد ترامپ برای اجبار ایران به مذاکره عنوان می‌کنند.
«جف پری‌اسکات» یکی از مدیران ارشد مربوط به امور ایرانِ شورای امنیت ملی آمریکا در دوران اوباما اینگونه می‌گوید: «چنین اعمالی (تحریم اشخاصی چون ظریف) فقط انتخاب انواعی از راه‌حل‌های دیپلماتیک را برای ایرانی‌ها سخت‌تر و شاید حتی غیرممکن می‌کند».
«بابی گوش» تحلیلگر تارنمای خبری بلومبرگ نیز تحریم ظریف را فقط رویکردی تخریبی - تبلیغاتی در مواجهه با ایران می‌داند؛ سیاستی البته در تعارض با ادعای کاخ سفید در طرفداری از مذاکره با جمهوری اسلامی!
** محدودیت تردد برای مقابله با دیپلماسی رسانه‌ای
طبق قوانین بین‌المللی از آنجا که مقر سازمان ملل متحد در آمریکا قرار دارد، دولت ترامپ نمی‌تواند مقام‌های سیاسی یک کشور را از سفرهای دیپلماتیک به نیویورک تحریم و منع کند؛ هرچند که بارها مقام‌های واشنگتن برای سفر دیپلمات‌های کشورهای مختلف به مقرر سازمان ملل متحد دست اندازی‌های زیادی درست کرده‌اند.
با توجه به وجه شناخته شده ظریف در عرصه سیاسی جهان و نقش تأثیرگذار او در فضای دیپلماتیک، همانگونه که انتظار می‌رفت، وی در ادامه مأموریت‌هایش، روز گذشته (یکشنبه) عازم مقر سازمان ملل متحد شد تا در نشست شورای اقتصادی - اجتماعی این نهاد بین‌المللی شرکت کند.
ترس از پیامدهای سفر گذشته ظریف به نیویورک و مصاحبه با رسانه‌های مختلف سبب شد تا دستگاه سیاست خارجی آمریکا در این سفر وزیر خارجه ایران به مقرر سازمان ملل متحد، محدودیت تردد در نظر بگیرد.
مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا روز گذشته در گفت وگو با روزنامه واشنگتن پست اظهار داشت: هرچند برای وزیر امور خارجه ایران ویزا صادر شده اما تحرکات وی به شدت کاهش خواهد یافت زیرا فقط برای فعالیت‌هایش به سازمان ملل متحد می‌آید.
وی گفت که ظریف فقط می‌تواند بین مقر سازمان ملل متحد و ۶ چهارراه نزدیک محل اقامت سفیر ایران تردد کند.
پمپئو در توجیه چنین رویکردی نسبت به ظریف گفت: «دیپلمات‌های آمریکایی در تهران تردد ندارند از این رو ما دلیلی نمی‌بینیم که دیپلمات‌های ایرانی در اطراف شهر نیویورک آزادانه تردد داشته باشند.»
البته وی اشاره‌ای نکرد که حضور ظریف در آمریکا، به دلیل استقرار سازمان ملل متحد در این کشور است و وقتی دو کشور روابط دیپلماتیک ندارند، وجود مقام‌های سیاسی آمریکا در ایران معنا ندارد.
با توجه به مصاحبه‌های ظریف با رسانه‌های آمریکایی در سفرهای مختلف به نیویورک، پمپئو «از هرگونه پیشنهاد برای مصاحبه با تلویزیون ایران» استقبال و اعلام آمادگی کرده است.
اصحاب رسانه و سیاست به خوبی آگاهند که این رویکرد وزارت خارجه آمریکا، چیزی جز نگرانی از تأثیرگذاری گفت‌وگوهای ظریف با رسانه‌ها و اندیشکده‌های آمریکایی نیست؛ همانطور که پمپئو نیز در این زمینه گفته: ظریف با استفاده از آزادی (رسانه‌ای) در آمریکا، «تبلیغات بدخواهانه را گسترش می‌دهد.»
وزیر امور خارجه ایران در واکنش به این هجمه‌ها تاکید کرد که همه دیدارهای دوجانبه در چارچوب برنامه‌های سازمان ملل متحد طراحی شده و بر اساس توافقنامه آمریکا و سازمان ملل متحد، باید برای دیپلمات‌های خارجی شرایط حضور در نیویورک فراهم شود.
«سیدعباس موسوی» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در واکنش به اظهارات وزیر خارجه آمریکا درباره ایجاد محدودیت تردد برای ظریف در نیویورک به ایرنا گفت: پمپئو اعتراف کرد که ناراحتی آنها از تأثیرگذاری سفرهای کاری ظریف و حضور رسانه‌ای او و اثری است که بر افکار عمومی آمریکا و جهان می‌گذارد.
وی افزود: به طور قطع اعمال محدودیت حضور در برخی خیابان‌های نیویورک تأثیری در برنامه‌های کاری ظریف ندارد زیرا او معمولاً در مقر سازمان ملل متحد، نمایندگی دائم ایران و اقامتگاه سفیر جمهوری اسلامی ایران در رفت وآمد بوده و همه دیدارها و مصاحبه‌ها در همین مکان‌ها انجام می‌شود.
تحلیلگران امور بین‌الملل از «رسانه» به عنوان سلاح دوران «صلح» یاد می‌کنند؛ بر این اساس اگر مطبوعات بتوانند نقش خود را به‌خوبی ایفا کنند، بدون شک نیازی به جنگ و خونریزی برای تصاحب یک کشور نخواهد بود.
به همین دلیل سیاستمداران امروز جهان، در کنار سایر ابزارها، از «قدرت رسانه‌ای» در چارچوب توانمندی‌های کشور خود نیز استفاده می‌کنند.
با توجه به اهمیت این موضوع، وزیر امور خارجه ایران نیز تاکنون به خوبی نشان داده که شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها چه ظرفیت عظیمی دارند که می‌توانند نقش بی‌بدیلی در پیشبرد سیاست‌های صلح جویانه در دورانی داشته باشند که برخی بر طبل جنگ‌طلبی می‌کوبند.
از نگاه برخی ناظران سیاسی، اعلام تحریم ظریف ممکن است سبب شود سخنرانی‌ها و اظهارنظرهای او در سفر اخیر به نیویورک مخاطب بیشتری نیز پیدا کند زیرا بسیاری کنجکاو خواهند شد که بدانند کاخ سفید قصد داشته چه چیزی را از آنها پنهان یا چه پیامی را سانسور کند که برای تحریم و محدودیت ظریف برنامه‌ریزی کرده است.