در روز ۱۴ تیر ۱۳۹۸ و در چهل و سومین اجلاس کارگروه میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) که در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد، مناطقی از جنگل‌های هیرکانی یا جنگل‌های شمال، تحت نام میراث طبیعی ایران، با تأیید اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، ثبت جهانی شد و در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
این مناطق شامل پارک ملی گلستان، جنگل ابر، افراتخته، جهان‌نما، بولای دودانگه و چهاردانگه، جنگل الیمستان هراز در آمل، جنگل واز حوزه کجور نوشهر، چهارباغ چالوس، جنگل خشکه‌داران، جنگل رودخان، سیاه رودبار گیلان، منطقه حفاظت شده لیسار، درمجموع به مساحت ۳۰۷ هزار هکتار است که در چهار استان گلستان، مازندران، گیلان، سمنان، خراسان شمالی قرار دارد.
به گفته مسئولانِ سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، هدف این است که به‌تدریج عوامل تهدید و تخریب در نقاط دیگر جنگل‌های هیرکانی، حذف و آن‌ها نیز برای ثبت جهانی معرفی شود.
حفاظت از جنگل هیرکانی از الزامات ثبت جهانی است
یک کارشناس ارشد جنگل‌داری به خبرنگار ایرنا گفت: ثبت جنگل‌های هیرکانی در فهرست جهانی یونسکو که پس از دشت لوت، دومین میراث طبیعی کشور محسوب می‌شود، نشانهٔ منحصربه‌فرد بودن آن است.
میثم میارعباسی افزود: این رویداد، سندی است که ثابت می‌کند در کمتر جای جهان نظیر این جنگل‌ها را می‌توانیم ببینیم و به همین دلیل، برای ما بسیار ارزنده و مبارک باشد.
وی تأکید کرد: قبل از همه اینکه وقتی متولیان داخلی این امر توانستند بعد از سال‌ها دست قاچاقچیان چوب و حامیان بهره‌برداری از جنگل‌های هیرکانی را قطع کنند خود جای خوشحالی و تشکر ویژه دارد.
میارعباسی یادآور شد: البته کشورمان باید از این پس در چگونگی مدیریت و حفاظت از این میراث طبیعی جهانی پاسخگو باشد و با هر نوع تخلف در محدوده‌های معرفی شده برخورد جدی کند.
این کارشناس ارشد جنگل‌داری اظهار داشت: در واقع افزایش اقدامات حفاظتی و مدیریتی از الزامات و پیامدهای ثبت جهانی است.
به گفته وی، با اضافه شدن دومین اثر طبیعی ایران به فهرست یونسکو مثل همه عناوین دیگر، کشورهای عضو متعهد به حفظ آن با مشارکت جهانی هستند و ایران می‌تواند از کمک‌های مالی، مشاوره‌های علمی، تحقیقاتی و پژوهشی بین‌المللی برخوردار گردد و حتی از ردیف بودجه‌ای جداگانه از کمک دولت هم استفاده نماید.
میارعباسی تصریح کرد: همچنین حفاظت از این عرصه‌ها در زمان جنگ به صورت مکان امن مورد حمایت یونسکو است و می‌توان از این اتفاق برای تبلیغی مؤثر در صنعت گردشگری کشور و اعتبار جهانی برای کشورمان استفاده کنیم.
او بیان کرد: با توجه به تمام نکات مثبت گفته شده، باید آن روی سکه را نیز ببینیم که همانا همدلی جدی همه مشارکت‌کنندگان به همراه تخصیص منابع کافی داخلی و بین‌المللی برای به‌روزرسانی زیرساخت‌ها و روشن کردن دید جوامع محلی، آموزش، ارتقای معیشت جوامع و بالا بردن فرهنگ زیست‌محیطی آنان برای تحقق هدف اول یونسکو که همانا بالا بردن ضریب حفاظتی و احیای این عرصه‌ها است.
ابهام در خدمات و کمک های کارشناسی و مالی یونسکو
پژوهشگر علوم جنگل به خبرنگار ایرنا گفت: ثبت جنگل‌های هیرکانی را باید در کل به فال نیک گرفت ولی صرف این کار کافی نیست و فقط شرط لازم برای حفظ این جنگل‌ها محسوب می‌شود.
یوسف گرجی بحری افزود: خدمات و کمک‌های کارشناسی و مالی یونسکو پس از ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی به‌طور دقیق برای ما واضح و روشن نیست.
وی بیان کرد: همچنین معلوم نیست پیامدهای ثبت جهانی این جنگل‌ها با مدیریت سازمان جنگل‌ها چه تداخلی پیدا می‌کند.
گرجی بحری با اشاره به پیمان رامسر (Ramsar Convention) که با هدف حفظ تالاب‌های جهان، در زمستان ۱۳۴۹ در شهر رامسر برگزار شد اظهار داشت: تاکنون ۳۳ تالاب ایران در این پیمان ثبت شده است، ولی مهم‌ترین تالاب ما که تالاب انزلی است وضع مناسبی ندارد و فاضلاب‌های استان گیلان به آن وارد می‌شود و عمقش در حال کاهش است.
وی یادآور شد: چاه‌های آب در کشور ما به مقدار بسیار زیاد و بی‌ضابطه‌ای حفر شد که نتیجه‌اش خشک شدن دشت‌ها و تالاب‌ها و دریاچه‌ها بوده است.
این کارشناس تأکید کرد: بنابراین مواردی همچون ثبت جهانی و ورود به پیمان‌های بین‌المللی نمی‌تواند به‌خودی‌خود مشکلات ما را حل کند.
این جنگل‌شناس گفت: موضوع دیگر اینکه از سازمان جنگل‌ها با مشکلات و پیچیدگی‌هایی که در کارش افتاده است نمی‌توان چندان امید داشت که در رسیدن به اهداف حفظ جنگل‌ها موفق شود.
گرجی بحری گفت: برای مثال طرح تنفس جنگل دو سال است اجرا می‌شود ولی طرح جانشین (جایگزین) هنوز اجرایی نشده است.
وی افزود: همچنین بیماری‌ها و آفات جنگلی ازجمله نابودی شمشادها در جنگل‌های هیرکانی روی داده ولی کار جدی برای مبارزه با آن صورت نگرفته است.
گرجی بحری به وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌ها اشاره کرد و یادآور شد: در عصر فناوری‌های پیچیده و پیشرفته، ما از توان تشخیص به‌موقع آتش‌سوزی محروم هستیم و حتی اگر فوری متوجه آتش‌سوزی شویم، به دلیل کمبود امکانات و تجهیزات، در مهار آن موفق نیستیم.
پژوهشگر جنگل ادامه داد: همین‌طور موضوع تجاوز به جنگل و تبدیل حریم جنگل که باعث می‌شود افق را تار ببینیم و به تأثیر شگرف ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی خوش‌بین نباشیم.
وی به سیل‌های چند ماه قبل در کشور اشاره کرد و یکی از علل مهم آن را تخریب جنگل‌های زاگرس برشمرد و اظهار داشت: تأسف‌برانگیز است که درخت بلوط را در جنگل‌های زاگرس برای تهیه زغال قطع می‌کنند.
به گفته این جنگل‌شناس، در مدیریت جنگل باید تجدید ساختار به وجود آید و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست با هم ادغام شوند.
گرجی بحری افزود: اگر می‌خواهیم از فرصت ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی برای حفظ و احیا و توسعه جنگل استفاده کنیم باید تجدید سازمان صورت گیرد و نیروهایمان با هم باشد و تشکیلات را مطابق اهداف و خواسته‌ها تنظیم کنیم.
این جنگل‌شناس گفت: به‌عبارت‌دیگر باید امکانات خود را تجهیز کنیم و موقعیت اداری و سازمانی و بودجه‌ای را برای حفظ منابع طبیعی ارتقا دهیم.
فسیل های زنده دنیا
مدیرکل دفتر جنگل‌کاری و پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در بیان اهمیت جنگل‌های هیرکانی به ایرنا گفت: این جنگل‌ها با مساحت دو میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار به صورت نواری در دامنه‌های شمالی رشته‌کوه البرز و ساحل جنوبی دریای خزر از آستارا در استان گیلان تا گلی‌داغ در استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترش دارد.
کورش خلعتبری لیماکی افزود: پوشش گیاهی جنگل‌های هیرکانی از ارتفاع هم‌سطح دریا شروع می‌شود و تا ارتفاع حداکثر ۲۸۰۰ متر امتداد دارد که سهم استان مازندران از این مواهب الهی ۵۳ درصد و گیلان ۲۶ درصد و گلستان ۲۱ درصد است.
وی تأکید کرد: دانشمندان آن را نمادی از فسیل‌های زنده دنیا محسوب می‌کنند و وجود جنگل‌های پهن‌برگ خزان‌کننده باستانی در این ناحیه رویشی، با وجود از بین رفتن مشابه آن در سایر نقاط دنیا ازجمله علل ثبت جهانی آن به شمار می‌رود.
به گفته خلعتبری، اکنون مشکلات و معضلاتی در کار اداره و حفظ جنگل‌های هیرکانی وجود دارد که ثبت جهانی آن موجب کاهش و یا رفع این مشکلات می‌شود.
وی مهم‌ترین معضلات موجود را فقر حاکم بر جوامع جنگل‌نشین، نارسایی قوانین و مقررات مربوط به جنگل و نبود ضمانت اجرایی قوانین موجود، نبود توجه به پیامدهای محیط زیستی و ناهماهنگی در اجرای طرح‌های توسعه‌ای در عرصه‌های جنگلی، حضور گسترده جوامع جنگل‌نشین و جوامع محلی در جنگل، تغییرات کاربری و تبدیل اراضی جنگلی ذکر کرد.
مدیرکل دفتر جنگل‌کاری و پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور ادامه داد: وابستگی معیشتی جنگل‌نشینان به فعالیت‌های ناسازگار با حفظ جنگل همانند دامداری، زراعت، تأمین سوخت و فقدان قوانین جدید و روزآمد از دیگر مشکلات موجود است.
خلعتبری اظهار داشت: یکی از راه‌های حفظ این جنگل‌ها با توجه به وضعیت کنونی کشور و نبود اعتبارات لازم برای حفاظت و اجرای طرح‌ها و پروژه‌های جنگل‌شناسی و جنگل‌داری و درنهایت عدم تخصیص به‌موقع اعتبارات دولتی، برقراری و تعامل با سازمان‌های مردم‌نهاد و سازمان‌های بین‌المللی ازجمله یونسکو به‌منظور شناساندن این نواحی جنگلی و استفاده از توان کارشناسی و مالی آن‌ها است.
وی یادآور شد: لذا ثبت جهانی قسمتی از جنگل‌های هیرکانی به مساحت ۳۰۷ هزار هکتار به صورت میراث طبیعی در یونسکو می‌تواند فرصت مناسبی برای حفظ و احیای جنگل، معرفی بیشتر این جنگل‌ها به جهانیان، کشف پتانسیل‌ها و عینیت بخشیدن به استعدادهای مناطق جنگلی و درنهایت توسعه گردشگری باشد.
خلعتبری افزود: همچنین ثبت جهانی موجب ایجاد اشتغال برای مردم بومی و افزایش درآمد در بخش‌های محلی و ملی، ایجاد منافع مستقیم اقتصادی و نیز درآمدهای مکمل برای جوامع محلی، تقویت مشارکت جوامع محلی در فرآیند تصمیم‌گیری مربوط به تعیین نوع و میزان فعالیت‌ها، معرفی و شناخت توانمندی‌های استان‌های شمالی به گردشگران می‌شود.
مدیرکل دفتر جنگل‌کاری و پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بیان کرد: خلاصه آن‌که زمینه‌ای برای دوستی عامه مردم با جنگل‌ها و همت بیشتر مسؤولان و مدیران محلی برای صیانت از جنگل‌ها پدید می‌آید.
به گفته خلعتبری، پیگیری ثبت بخشی از جنگل‌های هیرکانی در فهرست جهانی یونسکو با همکاری سازمان‌های میراث فرهنگی و گردشگری، محیط‌زیست، سازمان جنگل‌ها، دانشگاه تربیت مدرس صورت گرفت.
خلعتبری تصریح کرد: ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی مزایا و فواید بسیاری برای محوطه‌های ثبت شده در پی دارد و همه اعضای پیمان (پیمان) که تعدادشان ۱۹۱ کشور است موظف و متعهد به مشارکت جهانی برای مراقبت آن هستند.
وی یادآور شد: بارزترین امتیاز پذیرش پیمان میراث جهانی، پیوستن و تعلق یافتن به گروهی از آثار است که جهانیان آن را می‌ستایند و برایش اهمیت قائل هستند که این آثار، نمونه‌هایی خارق‌العاده از تنوع فرهنگی و غنای طبیعی به شمار می‌روند.
مدیرکل دفتر جنگل‌کاری و پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: به‌طور خلاصه مزایای مهم پذیرش پیمان و ثبت آثار در یونسکو را می‌توان در سه دسته کلی خلاصه کرد که نخست، دسترسی به منابع مالی است.
خلعتبری توضیح داد: یکی از مزایای مهم پیمان، خاصه برای کشورهای درحال‌توسعه، دستیابی به صندوق میراث جهانی است که به‌منظور شناسایی و حفاظت و معرفی محوطه‌های میراث جهانی، سالانه اعتباری در اختیار کشورهای عضو قرار می‌دهد و علاوه بر این، محوطه‌های این‌چنینی می‌توانند از کمک‌های بین‌المللی گوناگون برایحفاظت از میراث جهانی استفاده کنند.
وی بهبود معیشت جوامع محلی را دستاورد دیگر آن برشمرد و اظهار داشت: ثبت جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو می‌تواند سهم بسیار زیادی در معرفی شایسته طبیعت و فرهنگ و تمدن ایرانی در جهان داشته باشد و موجب جذب گردشگر و رونق اقتصادی جوامع محلی و منطقه‌ای خواهد شد.
به گفته خلعتبری، تبادل علمی و فنی از دیگر نتایج ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی است زیرا محوطه‌هایی که در فهرست جهانی یونسکو ثبت می‌شوند از طراحی و اجرای برنامه‌های راهبردی و جامع مدیریتی برخوردار می‌شوند که این برنامه‌ها شامل اقدامات حفاظتی و شیوه‌های نظارتی متناسبی است که با توجه به شرایط حاکم بر منطقه طراحی و اجرا می‌شود.
او ادامه داد: بدین ترتیب متخصصان بین‌المللی، آموزش‌های لازم را در این باره به گروه‌های بومی منتقل می‌کنند؛ به‌عبارت‌دیگر، تعامل و تبادل تجربیات جهانی برای ارتقای توان کارشناسی، اعزام کارشناس برای کمک به کشورهای درخواست‌کنندهٔ عضو و سایر کمک‌های علمی و فنی علاوه بر کمک‌های مالی، ازجمله توافقات بین کشورهای عضو این پیمان است.
۷۵۱۷/ ۱۶۰۲/۱۶۵۴