شاید برای اولین بار و یا به دلیل شهرت زیاد سریال نمایش خانگی «شهرزاد» بود که ماجرای سرمایه‌های مشکوک در سینما به صورت جدی مطرح شد، آنجا که سرمایه‌گذاران این سریال به اختلاس از صندوق فرهنگیان و بانک سرمایه متهم شدند. بعد از رسانه‌ای شدن این اتفاق بود که در ادامه، اسامی افراد بسیاری به عنوان سرمایه‌گذار در پروژه‌های مختلف سینمایی بر سر زبان‌ها افتاد. افرادی که بعضا از سرمایه‌داران مطرحی بودند که به دلیل حضور در محافل سیاسی و ورزشی شهرت عامه‌ای هم در میان مردم داشتند.
اما اوج ماجرای پول‌های مشکوک در سینما از بهمن ماه سال گذشته و در جشنواره سی‌وهفتمین فیلم فجر بود و از نشست خبری دبیر جشنواره آغاز و تا نشست خبری تمام فیلم‌ها ادامه داشت که سرمایه فیلم ها از کجا آمده است.
حالا در میان اهالی سینما این بحث مطرح است که هنر هفتم در هر کشوری حتما نیاز به سرمایه‌گذار دارد اما بررسی سلامت سرمایه هم در اختیار ارگان دیگری یعنی قوه قضائیه است. بنابراین اگر بخواهیم مانع ورود سرمایه به سینما شویم قطعا آسیب آن را هنرمندان می‌بینند و از طرفی هم نظارت بر سرمایه‌های افرادی که قصد سرمایه‌گذاری دارند هم کار نسبتا سخت و در عین حال خارج از محدوده سینماگران است.
حالا برای بررسی محاسن و معایب ورود سرمایه به سینما و موضوعاتی از این دست در سلسله گفت‌وگوهایی با تهیه‌کننده، کارگردان و بازیگران سینما چند و چون این ماجرا را جویا شده ایم.
آثاری معدودی در سینما از بودجه دولتی استفاده می‌کنند
سیدغلامرضا موسوی، تهیه‌کننده فیلم سینمایی «من مادر هستم» در این خصوص به ایرنا، گفت: در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد آثار تولید شده در سینمای ایران با سرمایه بخش خصوصی ساخته می‌شود اما بحث مطرح این است که این‌ها چه نوع سرمایه ای است؟
وی افزود: چند سال پیش همزمان با تولید مجموعه شهرزاد برای شبکه نمایش خانگی، هشدار دادم که امکان دارد سرمایه‌هایی مطمئن و سالم وارد این حوزه نشود. این مساله خیلی جدی گرفته نشد و فقط در حد گفتگوهای مطبوعاتی باقی ماند.
این تهیه‌کننده سینما با تاکید بر اینکه سینمای ایران نیاز به تزریق پول توسط بخش‌های خصوصی مختلف دارد، ادامه داد: آثاری که در سال تولید می‌شوند به جز تعداد معدودی که از بودجه دولتی استفاده می‌کنند، با سرمایه گذاری خصوصی ساخته می شوند. در بحث تولید آثار سینمایی شاید بیش از ۱۵۰ تا ۲۰۰ سرمایه‌گذار داریم که از این میان ممکن است تعداد انگشت شماری باشند که سرمایه آنها سالم به حساب نمی‌آید.
موسوی اظهار کرد: هر نوع سرمایه ای (سالم یا ناسالم) هنگامی سینما را دچار مشکل می‌کند که اقتصاد آن را ملتهب کند. زمانی که در پرداخت‌هایشان روش‌های معقول را پیروی نکنند، طبیعتا به سینما از بعد اقتصادی آسیب می‌رسانند. در حقیقت مساله مهم این است که سرمایه هایی که وارد سینما می‌شود به طور منطقی هزینه شود و طبیعتاً ورود آن منجر به رفتار غیرمنطقی نشود.
تهیه‌کننده فیلم سینمایی «بغض»، با بیان اینکه افرادی که با سرمایه‌های ناسالم وارد سینما شدند بسیار معدود هستند، گفت: ضمن اینکه بسیاری از کسانی که متهم به داشتن پول کثیف هستند، پول کثیف ندارند و اتفاقاً بر اساس دقتی که در کار و زندگی آنها می‌شود سرمایه حاصل از زحمت را آورده‌اند. نکته اصلی در مساله اقتصاد و سرمایه سینمای ما این است که چه کسانی در سینمای ایران با بالا بردن سطح دستمزدها در اقتصاد سینما اختلال ایجاد می کنند؟ به نظر من باید با این سرمایه‌گذاران حتی اگر با پول تمیز وارد این حوزه شده اند، برخورد شود و اجازه ندهند که بر اساس خواست شخصی آنها سینمای ایران دچار آسیب شود و در اقتصاد آن اخلال به وجود بیاید.
موسوی درباره ورود سرمایه گذاران به سینما افزود: هر سرمایه‌گذاری باید تکلیفش روشن باشد که آیا برای کار اقتصادی وارد سینما شده است یا فقط می‌خواهد فیلمی ساخته شود که بگوید آن فیلم را دوست دارد و به ساخت آن کمک کرده است. سرمایه‌گذاران اگر می‌خواهند کار اقتصادی کنند طبیعتاً باید چند نکته را مدنظر داشته باشند. شناسنامه و رزومه حرفه‌ای تهیه‌کننده و کارگردان یک فیلم از جمله مسائلی است که باید در رسیدن به یک سرمایه‌گذاری منطقی و اقتصادی به آن توجه کرد.
این تهیه‌کننده سینما خاطرنشان کرد: ما حق دخالت در مسائل قضایی را نداریم. به این معنی که صرفاً قوه قضاییه بر اساس قوانین می‌تواند به مسائلی از جمله پرونده سرمایه‌های مشکوک و صاحبان آن رسیدگی کند. سرمایه‌گذاران در سینما نیز، باید حدود مسائل اقتصادی را رعایت کنند. نباید این طور فکر کنند که چون پول دارند می توانند به هر شکل که دوست دارند در سینما حرکت کنند. باید مسائل اقتصادی را کاملاً رعایت کرد.
کاری نکنیم هیچ سرمایه‌گذاری جرات ورود به سینما نداشته باشند
هاتف علیمردانی کارگردان فیلم سینمایی «کوچه بی‌نام»، نیز در این باره به ایرنا، گفت: متاسفانه همیشه افراط و تفریط کار ما را خراب می‌کند. اینکه سینما ابزاری برای پولشویی نباشد و سرمایه‌های مشخص و معلومی به آن وارد شود کاملا مساله روشنی است. اینکه با پروپاگاندا و جوسازی کاری کنیم که صاحبان سرمایه دیگر هیچ کدامشان جرات ورود به سینما نداشته باشند هم خیلی خطرناک است.
وی افزود: متاسفانه جوی ایجاد شده که صاحبان سرمایه، دیگر علاقمند حضور در سینما نیستند. این عدم علاقه، ناشی از ترسی است که آنان از عواقب ورودشان به این حوزه دارند. ما باید به دور از هیجان ها و مسائل جانبی رفتار کنیم.
علیمردانی با بیان اینکه اینگونه هیجانات باعث می‌شود گاهی ناخواسته حقی از افراد ضایع شود، ادامه داد: شایسته است که ما از سینمایمان مراقبت کنیم. اگر این تهدیدها بیشتر شود سینمای ما قادر به ادامه راه نخواهد بود. یادمان باشد باید به سینمای ایران سرمایه تزریق شود و اقتصاد آن همیشه سرپا باشد.
کارگردان فیلم سینمایی «آباجان» با اشاره به حضور متخلفین اقتصادی در سینما، گفت: افرادی بودند که تخلفی انجام داده‌اند و حالا هم قوه قضاییه به پرونده آنها رسیدگی کرده است.
وی افزود: پولشویی این طور نیست که به راحتی به دیگران به خاطر سرمایه‌دار بودن اتهام بزنیم. قوه قضاییه با تحقیق و تفحص همه مسائل را در حوزه‌های گوناگون بررسی کرده و با متخلفین آن برخورد می کند. این جوسازی ها و فضاسازی‌ها به نفع سینمای ما نیست. چون تر و خشک با هم می سوزند.
علیمردانی خاطرنشان کرد: بهتر است ما اهالی سینما نیز خوددارتر باشیم. اجازه بدهیم که به این پرونده متخصصین امور حقوقی رسیدگی کنند. نه حق داریم و نه روا است که هر سرمایه‌داری را پولشو و صاحب پول کثیف خطاب کنیم. اجازه بدهیم سینما در فضای آرام و مسیری قابل گفت وگو حرکت کند.
وی خاطرنشان کرد: باید یاد بگیریم که چطور می شود از چرخه سالم سینما ارتزاق کرد. به نظر من، ما سینماگران عامل اصلی تخریب سینما شده‌ایم. در همین ورود سرمایه‌های کثیف، این سرمایه های کثیف از کجا وارد شد؟ چون ما یاد نگرفته ایم که از چرخه سالم ارتزاق کنیم. من به عنوان یک فیلمساز فکر می کنم مشکل اصلی، خود ما فیلمسازان هستیم تا صاحبان سرمایه. چون می‌خواهیم به هر قیمتی فیلم بسازیم.
پول‌های مشکوک سینما توسط سیستم قضایی بررسی شود
سیدجمال ساداتیان تهیه‌کننده فیلم سینمایی «متری شیش و نیم» نیز در این باره به ایرنا، گفت: ابتدا باید بررسی کنیم که چرا سرمایه باید از خارج از سینما به این حوزه وارد شود؟ تهیه کنندگان بسیاری هستند که کارت حرفه‌ای فعالیت دارند و می‌توان گفت که سالانه به شکل میانگین ۱۰۰ فیلم سینمایی ساخته می‌شود. اما چه شده که تهیه‌کنندگان آمادگی ندارند خودشان سرمایه‌گذاری کنند، بنیه مالی‌شان را از دست داده‌اند، قدرت سرمایه‌گذاری ندارند که به شدت به دنبال جذب سرمایه از خارج از سینما هستند؟
وی با بیان اینکه تولید فیلم از نظر اقتصادی گران است، گفت: ما سیستم‌های حمایتی نداریم که اگر یک تهیه‌کننده بخواهد فیلمی بسازد مثلا ۵۰ درصد سرمایه را خودش تهیه کند و ۵۰ درصد دیگر را بتواند از سیستم‌های مالی بانک‌ها و بنگاه‌های اقتصادی استفاده کند یا بتواند فیلمش را برای بحران‌های ضرر و زیان بیمه کرده تا حداقل بتواند بخشی از هزینه‌های جانبی‌اش را از طریق بیمه تامین کند. وقتی چنین سیستمی نداریم، هر کس که می‌خواهد فیلمی بسازد و کمبود منابع مالی دارد به سمت جذب سرمایه از بیرون حوزه سینما می‌رود.
تهیه‌کننده فیلم «برف روی کاج‌ها» با اشاره به اینکه درباره افرادی که بنیه اقتصادی خوبی دارند نیز پرسش هایی مطرح است، پرسش‌هایی مانند؛ پول‌هایشان را از کجا به دست آوردند؟ ادامه داد: شاید بخشی از این مساله برمی‌گردد به اینکه چند نفر با سرمایه به این حوزه آمدند، فیلم و سریال ساختند و بعد از آن دچار مشکل شدند. آنها کارشان به سیستم‌های قضایی کشیده شد. حالا به طور کل فضایی به وجود آمده که اگر کسی سرمایه وارد سینما می‌کند، دنبال منشا آن می‌گردند که نکند این پول مشکوک باشد.
ساداتیان درباره چگونگی مواجهه با سرمایه‌گذاران در این حوزه گفت: به نظر من نباید همه را با یک چوب از سینما راند. همه را نباید با یک عینک تجزیه و تحلیل کنیم و بگوییم همه شکل هم هستند. کسانی بودند که پول وارد سینما کردند و مشکلی نداشتند. حتی آنهایی که امروز به عنوان تهیه کنندگان حرفه‌ای از آنها نام برده می شود، روزی که تازه وارد سینما شده بودند سرمایه هم وارد سینما کردند و این اتهام ها به آنها وارد نبود.
تهیه کننده فیلم جامعه دران درباره وضعیت فعلی سینما، اظهار کرد: سینمای ما به خاطر وضعیتی که امروز پیدا کرده است اگر می‌خواهد سرپا بایستد چاره‌ای ندارد جز اینکه از بیرون سرمایه‌گذار جذب کند. ممکن است عده‌ای سرمایه را نامشروع به دست آورده باشند و یک بخش آن را وارد سینما کنند. به نظر من در نگاه اول این مساله قابل اثبات نیست.
وی گفت: بالاخره سرمایه باید وارد سینما شود. اگر روی این مساله حساسیت داریم، هر سرمایه‌گذار را می‌توان با سیستم های نظارتی مانند وزارت اطلاعات، قوه قضاییه، پلیس و... بررسی کرد که سرمایه‌اش از چه طریق به دست آمده است.
ساداتیان خاطرنشان کرد: در نگاه اول کسی نمی‌تواند تفحص کند که اگر کسی سرمایه‌ای مشکلی داشته و از پول‌های مشکوک باشد سیستم قضایی با آن برخورد می‌کند. جای سرمایه در سینما و شبکه نمایش خانگی خالی است. ممکن است تولید یک اثر نمایش خانگی تا ۴۰ میلیارد تومان هزینه بخواهد و یک فیلم سینمایی را با ۸ تا ۱۰ میلیارد تومان ساخت. توصیه می‌کنم آنهایی که پولشان سالم است وارد این حوزه شوند. آن دسته از سرمایه‌دارانی که خودشان حس می‌کنند ممکن است پول‌هایشان نامشروع باشد چرا به این مساله ورود می‌کنند که بعد دردسرساز شود.
ورود سرمایه‌گذار مشکوک در سینما جریان پشت پرده است
محمود گبرلو مجری اسبق برنامه سینمایی «هفت»، اظهار داشت: بحث‌هایی که درباره ورود سرمایه‌گذار به سینما می‌شود از یک سری جریانات پشت پرده نشات گرفته که خیلی نمی‌توانیم تحلیل واقعی و منطبق با استدلال علمی از آن بدست بیاوریم.
وی افزود: امروز که مخاطب سینما آثار بی‌کیفیت و با تکنیک ضعیف را نمی‌پذیرد، نیاز است ما فیلم‌هایی با تکنیک قوی‌تر عرضه کنیم. طبیعتاً در این مسیر ورود سرمایه‌گذاران مختلف نعمتی برای سینمای ایران و کمک بزرگی برای جریان اقتصادی سینما است.
گبرلو ادامه داد: نکته بسیار مهم این است که به طور طبیعی باید سازوکار نظارتی برای ورود سرمایه‌گذاران وجود داشته باشد تا این امر منجر به فساد در سینما نشود.
مجری اسبق برنامه سینمایی «هفت»، هشدار داد: اگر سرمایه‌گذاری بخواهد از ورود به سینما سوءاستفاده کند و منافع اقتصادی خود را پشت پرده سینما پنهان کند، بسیار خطرناک است.
وی با اشاره به ضرورت نظارت بر فعالیت سرمایه گذاران توسط نهادهای ناظر بر سینمای ایران همانند سازمان سینمایی یا خانه سینما، افزود: با نظارت دقیق و درست، هیچ وقت سرمایه‌گذاری در سینما نمی‌تواند فسادآور باشد.
گبرلو درست عمل نکردن سازوکار نظارتی با درنظر گرفتن منافع شخصی یا تشکیلاتی را آفتی بسیار خطرناک دانست.
این منتقد سینما با انتقاد از وضعیت موجود که «نه سیستمی وجود دارد و نه کسی درباره آن پاسخگو است»، افزود: همانگونه که ورود سرمایه‌گذاران سالم به سینما باعث رونق اقتصادی آن می‌شود، جلوگیری از ورود سرمایه گذاری که فسادآور است باعث می‌شود اهالی سینما نیز در سلامت باشند و در جامعه مورد تشویق و حمایت بیشتر قرار بگیرند.
وی ادامه داد: با توجه به شایعاتی که مطرح شده، ما نمی توانیم قضاوت درستی داشته باشیم. من هنوز در میزگردی استدلال درست و منطقی ندیده و نشنیده‌ام. هر کدام بر اساس نظر و سلیقه خودشان خبری را منتشر و شایعه ای را پخش می کنند.
مجری اسبق برنامه سینمایی «هفت» با بیان اینکه در مساله برخورد با اتهام‌های مطرح شده در مورد فساد ضعفی جدی و اساسی وجود دارد، گفت: وقتی در جامعه‌ای بحثی درباره اقتصاد سینما مطرح می‌شود و سینماگران را متهم به فساد اقتصادی می‌کنند، متولیان سینما باید پیش دستی کرده و سریعاً درباره این مساله موضع بگیرند و حرف بزنند.
گبرلو افزود: متاسفانه مشکل بزرگی که وجود دارد این است که برنامه های تلویزیونی با اینکه می‌توانند به حل مسائل سینما و نیز سلامت اقتصاد در سینما کمک کنند، به جای اینکه این مباحث را به صورت جدی و بی‌طرفانه به بحث بگذارند، با موضع وارد می‌شوند و رسما اعلام می‌کنند که فساد در سینمای ایران وجود دارد.
این مجری تلویزیون و کارشناس سینما با تاکید بر اهمیت ورود سرمایه‌گذاران به سینما خاطرنشان کرد: حضور سرمایه‌گذار در سینما باعث رونق اقتصاد آن می‌شود. ما نباید مانع آن شویم. از سوی دیگر باید آنهایی که نظارت بر سینما را بر عهده دارند مراقبت کنند که فساد وارد اقتصاد سینمای ایران نشود.
وی با تاکید بر اینکه مسئولان در این مواقع باید مواضع رسمی را اعلام کنند، افزود: سینما در طول تاریخ و در همه جای دنیا به سرمایه‌گذاری اقتصادی وابسته است. معتقدم سینما هنر و اقتصاد، هر دو با هم است. حضور سرمایه‌گذاران ضمن رونق تولیدات با کیفیت در سینما، باعث رونق اقتصادی صنوف سینما نیز می شود.
سرمایه گذار را به چشم تهدید نگاه نکنیم
حبیب اسماعیلی تهیه‌کننده فیلم «سرکوب» نیز درباره اهمیت حضور بخش خصوصی در سینما، اظهار داشت: این موضوع را نمی‌توان به چشم تهدید نگاه کرد چرا که افرادی هزینه فیلم‌هایی که در همه این سال‌ها ساخته شده است، تامین کرده‌اند. آنان با خودشان به سینما سرمایه آوردند و پس از مدتی تغییر سمت کاری دادند و در مشاغل مختلف این حوزه فعال شدند.
وی با تاکید بر اینکه با توجه به شرایط اقتصادی و بالا رفتن هزینه تولید فیلم، به ورود سرمایه‌گذاران نیازمندیم، افزود: در گذشته ارگان های دولتی مانند فارابی یا برخی بانک‌ها برای ساخت فیلم وام‌هایی می‌دادند یا در تولید مشارکت می کردند که البته این کمک‌ها هم تقریبا قطع شده است.
این تهیه‌کننده سینما با بیان اینکه باید تعریف کنیم که پول کثیف و سرمایه مشکوک چیست؟ ادامه داد: چه اشکال دارد که برای آن دسته از فیلم‌های خوب اجتماعی که هزینه ساخت بالایی دارند، سرمایه‌گذارانی دیگر وارد این حرفه شوند؟
اسماعیلی با اشاره به طرح برخی ادعاها، تصریح کرد: سرمایه برخی افراد حاصل از تخلف است و سوابقی نیز دارند. قوه مقننه از طریق قانون گذاری، قوه مجریه با اجرای قانون و قوه قضاییه از طریق رسیدگی به تخلفات این مساله را بررسی می‌کنند و در نتیجه فرد سالم و خطاکار شناسایی می‌شود.
این تهیه‌کننده و بازیگر سینما افزود: اشکالی ندارد که سرمایه‌گذاران وارد حوزه سینما شوند چرا که تولید فیلم به عنوان یک کالای فرهنگی رونق گرفته و اقتصاد سینما فعال می شود؛ البته در این میان اشخاصی استثنا هستند که این حرفه را نمی‌شناسند یا می‌خواهند با هنرمندان عکس یادگاری بگیرند که در نتیجه هزینه‌های گزاف می‌کنند و شرایط اقتصادی سینما را بر هم می‌زنند.
وی گفت: باید میان کسانی که برای گرفتن عکس یادگاری در سینما سرمایه گذاری می کنند و افرادی که آمده اند در سینما بمانند و حرفه‌ای کار کنند، تفاوت قائل شویم.
اسماعیلی عنوان کرد: اگر سرمایه افرادی در سینما براساس اعلام نهادهای مربوطه مشکلی ندارد نباید با طرح ادعاهای بدون سند حرمت آنان را خدشه دار کنیم.
وی با تاکید بر اینکه اتحاد بین سرمایه گذاران و فیلمسازان، آینده سینمای ما را حمایت می‌کند، افزود: همه سرمایه‌گذاران را نباید به یک چشم نگاه کرد. آنان هم نباید در این حوزه روند تولید را دچار مشکل کرده و اقتصاد سینما را فلج کنند. سرمایه‌گذاران می‌توانند از افراد متخصص و کارآمد مشاوره گرفته و با راهنمایی آنان در تولید آثار ارزشمند مشارکت کنند.
اسماعیلی گفت: اینکه سرمایه‌گذاران وارد سینما شوند و پولشان را در تولید فیلم به عنوان کالای فرهنگی هزینه کنند، به مراتب بهتر از آن است که این سرمایه به شکل های دیگری خرج شود. بسیاری هستند که سرمایه‌شان صرف مشاغل کاذب و نوسانات بازار می‌شود. نفس اینکه عده ای در فرهنگ هزینه کنند و زمینه ساز فرهنگ باشند، قابل احترام و شایسته است.
تهیه کننده فیلم سرکوب با اشاره به قانون‌مداری در برخورد با متخلفان اقتصادی، خاطرنشان کرد: قانون با صاحبان سرمایه‌های مشکوک برخورد می‌کند. ما نمی‌توانیم بگوییم هر کسی که وارد سینما می‌شود و می‌خواهد در این حوزه سرمایه‌گذاری کند، پول کثیف دارد.
بخش خصوصی در سینما باید به کیفیت توجه کند
مصطفی کواکبیان نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی نیز در باره با اشاره به اینکه در حوزه فرهنگ به ویژه سینما دخالت و حضور بخش خصوصی بسیار تاثیرگذار و مغتنم است، گفت: درباره ورود سرمایه بخش خصوصی به سینما سه نکته مطرح است. اول اینکه این سرمایه‌گذاری فرهنگی برای بخش خصوصی نباید زیان‌آور باشد. در واقع این مساله باید برای بخش خصوصی سوددهی داشته باشد. پس در این زمینه باید برنامه‌ریزی دقیقی شود که سرمایه‌گذاران خسارت و زیان مالی نداشته و انگیزه بیشتری برای حضور در این عرصه فرهنگ و هنر داشته باشند.
نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی، افزود: نکته دوم این است که بخش خصوصی باید به کیفیت توجه کند و آثار تولیدی فاخر داشته باشد. به این معنی که صرفا با هدف درآمدزایی به این عرصه قدم نگذارند. به هرحال آثار باید با محتوا و فرهنگ غنی ما همخوان باشد.
کواکبیان ادامه داد: علاوه بر اهمیت کسب درآمد و محتوای غنی برای سرمایه گذاران بخش خصوصی در سینما، باید از مافیاگری و فسادهای مالی در عرصه هنر هفتم پرهیز شود. در تعامل بین سینما و بخش خصوصی باید ساز و کاری ایجاد کرد که از حاشیه های فساد مالی اجتناب شود.
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلام، گفت: سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید در این زمینه هر چه دقیق‌تر کنترل کند تا انگیزه ها از بین نرود. فیلمسازان، تهیه‌کنندگان، کارگردانان و بازیگران خودشان نیز باید مواظب برخوردهایشان باشند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به خصوص سازمان سینمایی نیز از طرف دولت در این زمینه باید کنترل لازم را داشته باشد، تا ورود پول‌های کثیف و در ادامه حواشی آن برای سینما اتفاق نیفتند.
کواکبیان خاطرنشان کرد: اگر کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی احساس کند که در بخش سینمایی بدون ضابطه عمل می شود حتماً می تواند این مسائل را پیگیری کند.