هفتاد و چهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد بعنوان بزرگترین گردهمایی سیاسی سالانه جهانی از شنبه گذشته آغاز شده و "حسن روحانی" رییس جمهوری اسلامی ایران نیز از روز دوشنبه با شعار "ائتلاف امید" و "ابتکار صلح هرمز" راهی این سفر شده است.
رییس جمهوری کشورمان هفتمین سخنرانی سالانه خود را در صحن مجمع عمومی سازمان ملل انجام خواهد داد.
طرح ابتکارصلح هرمز یکی ازهشت طرح ابتکاری ایران در سازمان ملل متحد است که به دنبال ایجاد جهانی امن و درچهارچوب سیاست صلح طلبی و تعامل موثر و سازنده ایران با منطقه و جهان است. این طرح که برای نخستین بار از سوی رییس جمهوری در روز ۳۱شهریور و سالگرد دفاع مقدس در حرم امام مطرح شد، واجد ویژگی هایی برای ایجاد ساز و کار همکاری امنیت جمعی خواهد بود.
حسن روحانی در مراسم گرامیداشت هفته دفاع مقدس در حرم امام راحل گفت: ما امسال در سازمان ملل متحد با شعار ائتلاف امید، هرمز، صلح برای منطقه و ابتکار صلح هرمز حضور خواهیم داشت.
ما طرحی را در روزهای آینده در سازمان ملل پیش روی جهانیان خواهیم گذاشت که ایران با همکاری کشورهای مختلف می‌تواند و اعلام می‌کند که امنیت خلیج فارس دریای عمان و تنگه هرمز را با کمک کشورهای منطقه ایجاد کند و به دنیا اعلام می‌کند حضور نیروهای خارجی برای منطقه و آبراهه های خارجی و امنیت کشتیرانی و امنیت نفت و انرژی مشکل زا و خطرناک باشد.
رئیس جمهوری تصریح کرد: مسیر و راه ما ایجاد وحدت و هماهنگی با کشورهای منطقه است، آن هایی که می‌خواهند حوادث منطقه را به ایران نسبت دهند همانند همه دروغ های افشا شده آنان است اگر راست می‌گویند و دنبال امنیت منطقه هستند این همه سلاح و هواپیما و بمب و سلاح های خطرناک به منطقه ارسال نکنند. اگر راست می‌گویند منطقه ما را تبدیل به مسابقه تسلیحاتی در این منطقه ننمایند. اگر واقعا به دنبال امنیت منطقه هستند از این منطقه فاصله بگیرند.
همچنین "محمد جواد ظریف" وزیر امورخارجه کشورمان روز گذشته (دوشنبه) در نشستی با خبرنگاران، ابتکار جمهوری اسلامی برای امنیت تنگه هرمز و خلیج فارس را تشریح و بر لزوم همکاری هشت کشور منطقه برای پیاده کردن آن تاکید کرد.
ظریف گفت که طرح پیشنهادی ایران تشکیل ائتلافی متشکل از کشورهای ساحلی خلیج فارس یعنی عراق، ایران، عربستان سعودی، بحرین، قطر، کویت، امارات و عمان زیر نظر سازمان ملل برای تامین امنیت خلیج فارس است.
وی افزود: این ابتکار چرخشی از مفهوم خرید امنیت به سمت اتکا به خود مردم منطقه و همکاری میان آنهاست. اینها بنیان امنیت در منطقه هستند و بدون آنها امنیت، خیالی دست نیافتنی در منطقه خواهد بود.
وزیر امور خارجه ایران تصریح کرد: اعضای اولیه این ائتلاف را ایران، عراق، عربستان، کویت، قطر، عمان، بحرین و حتی یمن تشکیل خواهند بود.
ظریف پیش از این در توئیتی هفت ابتکار پیشین دیپلماتیک ایران را در سطح جهانی و منطقه‌ای برای راه حل گفت‌وگوی مسالمت آمیز برشمرد.
پیشنهادهای جمهوری اسلامی ایران را می توان در هفت عنوان"امنیت در خلیج فارس (۱۹۸۵)، گفت و گوی تمدن‌ها (۱۹۹۷)،جهان علیه خشونت (۲۰۱۳)، مجمع گفت و گوی منطقه‌ای (۲۰۱۴)، طرح صلح یمن (۲۰۱۳)، فرآیند آستانه (۲۰۱۷)، پیمان منطقه‌ای عدم تجاوز(۲۰۱۹) برشمرد.
به نظر می رسد که طرح ابتکار صلح هرمز نیز در راستای ابتکارات پیشین سیاست خارجی ایران به نوعی یک همکاری دسته جمعی درون منطقه ای، امنیت درون زا بدون خرید امنیت از خارج باشد.
اما پرسش اساسی این است که اهداف ایران از این پیشنهادات صلح گرایانه چیست؟ و دولت روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک چه مسیری را باید دنبال کند؟
صلح طلبی ایران درنیویورک
سیاست خارجی بعنوان ابزار حفظ و پیگیری اهداف و منافع ملی همواره از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است و در این میان دولت ها تلاش می کنند تا با ابزار سیاست خارجی به بیشینه سازی منافع و امنیت ملی خود یاری رسانند.
در این چارچوب، جمهوری اسلامی ایران بعنوان یک کشور منطقه ای با تاثیرگذاری بین المللی از اهمیت ویژه ای در صحنه جهانی برخوردار است. از این رو برای حفظ و پیگیری اهداف و منافع ملی، جمهوری اسلامی ایران نیازمند سیاست خارجی با ویژگی هایی منطبق برای ابعاد منطقه ای و بین المللی است.
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با توجه به این نگاه، در دوره های مختلف، گفتمان های متفاوتی را تجربه کرده که این گفتمان ها طیفی از آرمان گرایی تا عمل گرایی را در بر می گیرد.
با روی کار آمدن دولت "حسن روحانی" سیاست خارجی تحت عنوان گفتمان "اعتدال گرایی" پیگیری می شود.
اعتدال گرایی که بعنوان مشی دولت روحانی شناخته شده است به مجموع خط مشی های مبتنی بر میانه روی، تنش زدایی، تعامل سازنده و دوری از افراط و تفریط در عرصه نظر و عمل گفته می شود. در حوزه منطقه ای و جهانی ، جمهوری اسلامی ایران تلاش می کند در چارچوب صلح گرایی و همگرایی اسلامی عمل کند.
در چنین بستر و قالبی، ابتکاراتی از سوی دولت روحانی ارایه می شود که از قابلیت تاثیرگذاری بر روند تحولات آتی و کاهش تنش ها در منطقه خلیج فارس کمک کند.
تنش ها درمنطقه خلیج فارس برای سال هاست که به دلیل حضور نیروهای نظامی آمریکایی و استقرار در پایگاه ای نظامی عربستان، بحرین و سایر کشورهای منطقه افزایش یافته و واشنگتن با مداخله در امور امنیتی منطقه به نحوی نظم امنیتی منطقه را برهم زده است.
متحدان منطقه ای آمریکا مانند عربستان تلاش می کنند برای مقابله با ایران در زمین منطقه از حیث ایجاد تفرقه و دامن زدن به تنش‌های موجود بهره بگیرند. حملات پهپادی یمنی ها به اقدامات تهاجمی سعودی ها باعث شد تا گروه های حوثی در قالب حملات پهپادی به تاسیاست نفتی این کشور پاسخ متناسب دهند که فرایند تنش ها در کنش واکنش ها به طرز گسترده ای افزایش یافت.
چنانکه آمریکا و عربستان تلاش کردند تا با ایجاد ائتلاف و اجماع علیه ایران از این تحولات پیش آمده به نفع خود بهره بگیرند. اما برگزاری جلسه شورای امنیت سازمان ملل به بهانه رسیدگی به ادعای عربستان مبنی بر دست داشتن ایران در حمله پهپادی به تأسیسات نفتی آرامکو با بی اعتنایی سایر اعضای شورا نسبت به طرح اتهامات علیه ایران همراه شد. در شرایطی که نماینده امریکا در نشست پنجشنبه شب گذشته شورای امنیت کوشید ایران را مقصر حمله پهپادی به آرامکو قلمداد کند اما این تلاش ها با بی اعتنایی نمایندگان روسیه و چین همراه شد.
اما هفتاد و چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد فرصتی دوباره است تا جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه ای بر سر یک چارچوب مشترک در زمینه امنیت منطقه ای به توافقی دست یابند. در این فرایند، ابتکاراتی همچون طرح ابتکار صلح هرمز ایران می تواند چارچوب های یک دیپلماسی فراگیر و چندجانبه را ایجاد کند.
فرصت نیویورک برای ایران
سازمان ملل متحد و مجمع عمومی آن یکی ازمکان هایی محسوب می شود که می توان در آن ابتکاراتی زا در منظر جهانی نه تنها برای پیگیری منافع ملی قرار داد، بلکه می تواند مسیر صلح را برای جهان آماده کند.
وزیرخارجه ایران پیش از این در یکی از مصاحبه های خود عنوان کرده است که "مجموع شرایط ایران از کشورمان یک کشور صلح طلب می‌سازد و ما باید این پیام صلح طلبی را برای جهان تببین کنیم".
صلح طلبی سیاست خارجی ایران نه یک صلح طلبی منفعل، بلکه صلح طلبی فعال و پویا در عرصه بین المللی است که در یک سو علاوه بر نفی خشونت به دنبال ایفای نقشی صلح گرا در روندهای بین المللی از طریق دیپلماسی خواهد بود.
نیویورک از این رو فرصتی است تا با طرح ابتکار صلح تنگه هرمز مسیر برای صلح طلبی و کاهش تنش ها باز شود. موضع جمهوری اسلامی ایران همانطور که در پیشنهادهای پیشین انعکاس یافته، ایجاد منطقه ای قدرتمند، اجرای الگوی امنیت سازی شبکه ای و تشکیل مجمع گفت و گوی منطقه ای است.
در این چهارچوب، ایجاد یک منطقه قدرتمند در گرو ایجاد زنجیره ای از فرایندهای اعتمادساز درون شبکه کشورهای منطقه است و آنچه چنین روندی را به تاخیر می اندازند، تکرار اتهام های واهی، مداخلات نظامی و تداوم فرایندهای اعتمادزا خواهد بود.
به نظر می رسد، آنچه در مواضع برخی کشورها- بخوانیم آمریکا و عربستان سعودی- مطرح می شود، بیش از آنکه حاصل نگاه واقع بینانه و عقلانی به منافع متوازن منطقه ای باشد، ناشی از برداشت و رویکرد حداکثری این دو کشور به منافع ملی است که و با روندهای اعتمادساز منطقه ای در تضاد می باشد.
در فرجام سخن، طرح ابتکار صلح تنگه هرمز در نیویورک می تواند بستری برای تبیین دیدگاه های جمهوری اسلامی ایران، صلح طلبی و ایفای نقش موثر با تنش زدایی، امنیت سازی درون منطقه ای و نهایتا تعامل سازنده باشد.
جهان اکنون در انتظار دیپلماسی ایرانی، صلح گرایی و چندجانبه گرایی است.