روزنامه در ایران تاریخ دیرینه دارد و آغاز آن را می توان از دربار شاهان قاجار و نشر اخبار درباریان دانست، جامعه ایرانی روزنامه را در حالی تجربه کرد که در زمینه توسعه با جهان فاصله معنا داری داشت و در واقع این روزنامه بود که الفبای توسعه را به ایران آورد.
مطبوعات نقش انکارناپذیر در توسعه هر کشوری داشته اند و نمی‌توان نقش آفرینی آنها را در رسیدن کشور به پیشرفت و ارتباط با دنیایی که با سرعت به سوی کشف شگفتی‌های طبیعت و فناوری‌های خارق العاده پیش می‌رود نادیده گرفت.
حال که فناوری اطلاعات و ارتباطات جهان را برای انسانها به دهکده ای کوچک مبدل ساخته و دنیایی با این عظمت را تنها در یک صفحه دیجیتال تلفن همراه جا داده و مطلع شدن از آخرین رخدادها در دورترین نقطه جهان را به سهل ترین روش و کمترین مدت زمان میسر کرده است، آیا روزنامه ها قادر خواهند بود جایگاه خود را مانند گذشته در بین مردم حفظ کنند؟
امروزه هزینه های مرتبط با چاپ روزنامه بسیار بیشتر از رسانه های برخط و آنلاینی شده که در کمترین زمان ممکن می توانند بیشترین اطلاع رسانی از آخرین رویدادها و وقایع دنیا را با کمترین هزینه داشته باشند، اما همانگونه که کتاب با گسترش فضای مجازی هنوز جایگاه خود را حفظ کرده است، مطبوعات نیز در تلاش برای حفظ جایگاه خود بین مخاطبین هستند.
امسال مطبوعات خراسان رضوی دوران سختی را تجربه کرده اند، از یک سو رسانه های برخط گسترش بسیار یافته اند، از سوی دیگر شرایط بد اقتصادی و تحریم ها درآمدزایی مطبوعات که از محل گرفتن آگهی و فروش است و تامین هزینه های چاپ آنها را دشوار کرده است.
از گرانی کاغذ تا کاهش تیراژ روزنامه
عضو هیات مدیره خانه مطبوعات خراسان رضوی و مدیر مسئول "موسسه مطبوعاتی رسانه گستر نخست" در باره شرایط اقتصادی مطبوعات به خبرنگار ایرنا گفت: تحریم ها و افزایش نرخ ارز ، قیمت کاغذ و زینک را که بیشتر وارداتی و جزو اقلام اساسی برای چاپ نشریه هستند افزایش داد.
علی پاکباز خسروشاهی افزود: هم اکنون گرانی کاغذ و زینک برای اهالی مطبوعات به یک معضل اساسی تبدیل شده و این امر بر کاهش تیراژ روزنامه "نخست" تاثیر گذاشته است.
وی اظهار داشت: قیمت هر عدد زینک از ۱۵ هزار تومان به ۴۰ هزار تومان رسیده و قیمت کاغذ نیز به نرخ آزاد سه برابر شده است، کاغذی وارداتی با اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی نیز کفاف نیاز اهالی مطبوعات را نمی دهد.
وی با بیان اینکه سابقه چاپ روزنامه نخست به سال ۱۳۷۱ می رسد گفت: افزایش هزینه های چاپ باعث شد بخش کودک روزنامه نخست به جای هر ۲ هفته یکبار به صورت ماهانه چاپ شود و تعداد صفحات "نخست ورزشی" نیز کاهش یابد.
خسروشاهی افزود: کاهش تیراژ یا صفحات روزنامه روی تعداد مخاطبین هر روزنامه تاثیر می گذارد و میزان فروش آن را کاهش می‌دهد.
وی اظهار داشت: سهمیه ای از کاغذ دولتی به روزنامه نخست اختصاص یافت به طوری که برای چاپ "نخست ورزشی" ۳۵۰ کیلو گرم کاغذ دولتی دادند اما باید به تهران می رفتم و آن را دریافت می کردم که با احتساب هزینه انتقال کاغذ از تهران به مشهد، خرید کاغذ به نرخ آزاد در مشهد باصرفه تر بود.
مدیر مسئول موسسه مطبوعاتی رسانه گستر نخست گفت: خرید کاغذ وارداتی با احتساب نرخ ارز نیمایی نیز هزینه های چاپ روزنامه را افزایش می دهد لذا تنها در صورتی که کاغذ به نرخ دولتی به روزنامه ها اختصاص یابد می تواند تاثیر قابل توجهی در اقتصاد نشریات داشته باشد.
وی افزود: وضعیت اقتصادی بنگاه ها نیز در کشور مطلوب نیست لذا روزنامه ها نمی توانند از محل چاپ آگهی و تبلیغات درآمد بسیار داشته باشند.
سردبیر روزنامه صبح امروز نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: این روزنامه تنها نشریه خصوصی استان خراسان رضوی است و از هیچ حمایت دولتی برخوردار نمی باشد.
قاسم شمسایی افزود: گرانی کاغذ و افزایش هزینه های چاپ، نحوه چاپ روزنامه صبح امروز را تحت تاثیر قرار داد، به طوری که ناگزیر به سیاه و سفید چاپ کردن صفحات داخلی روزنامه شدیم.
وی اظهار داشت: زمانی که دولت تصمیم به اختصاص کاغذ یارانه ای به بخش نشر شد، روزنامه ها از کمترین سهم برخوردار شدند به طوری که روزنامه "صبح امروز" برای یک نیم سال حدود یک تن و نیم کاغذ دولتی دریافت کرد که این میزان کفاف سه روز نیاز روزنامه را هم نمی داد.
وی گفت: افزایش هزینه های چاپ باعث شد روزنامه "صبح امروز" مجبور به کاهش تیراژ و خارج شدن از حالت "چاپ رول" یا استفاده از کاغذ بازیافتی شود، به همین علت برای مدت یک ماه روزنامه "صبح امروز" با کاغذ تحریر چاپ شد.
سردبیر روزنامه "صبح امروز" افزود: کاغذ روزنامه، کاغذ رول یا بازیافتی است که قیمت آن ارزان تر از کاغذ تحریر می باشد و مخاطرات زیست محیطی ندارد، اما کاغذ تحریر، نو و گران تر است.
وی اظهار داشت: زمانی که روزنامه ای خصوصی و فارغ از حمایت بخش دولتی باشد و تنها از محل دریافت آگهی و تبلیغات و گرفتن رپرتاژ اداره شود، افزایش هزینه ها بر کل اقتصاد و بخش های مختلف نشریه تاثیر می گذارد به طوری که این موضوع باعث تعدیل نیرو و کاهش تولید مطلب در روزنامه می شود.
شمسایی گفت: هرچند روزنامه "صبح امروز" در شرایط بد اقتصادی، تعدیل نیرو نداشت اما مجبور شد از خبرنگاران "حق التحریر" خود بخواهد خبر یا گزارش کمتری تولید کنند.
وی ادامه داد: اگر وضعیت روزنامه ها و نشریات به همین منوال ادامه پیدا کند و دولت تدبیری در این زمینه نیاندیشد، دو اتفاق ناگوار رخ می دهد، نخست اینکه روزنامه ها و نشریات برای اینکه بتوانند پابرجا بمانند و تعطیل نشوند، مجبور می شوند خود را به جریانات یا بنگاه های اقتصادی نزدیک کنند که این موضوع روی رسالت روزنامه ها و مطالبه گری آنها تاثیر می گذارد.
وی افزود: اتفاق ناگوار دوم این است که روزنامه ها در صورت درمانده شدن از تامین هزینه های خود، در نهایت تعطیل می کنند که این موضوع برای جامعه مطبوعاتی کشور به هیچ وجه خوشایند نیست.
مطبوعات و مواجهه آنها با رسانه های برخط
عضو هیات مدیره خانه مطبوعات خراسان رضوی و مدیر مسئول "موسسه مطبوعاتی رسانه گستر نخست" گفت: این موسسه برای عبور از بحران اقتصادی، از فضای مجازی برای فعالیت خود بهره گرفت و شبکه های اجتماعی را محلی برای درآمدزایی خود قرار داد.
خسروشاهی افزود: هرچند موسسه "رسانه گستر نخست" به فضای مجازی ورود کرده است اما محور اصلی فعالیت آن رسانه مکتوب است.
وی اظهار داشت: درست است که فراگیری رسانه های برخط و آنلاین در کشور زیاد شده اما نشریات مکتوب هنوز مخاطب خاص خود را دارند و جایگاه خود را در جامعه از دست نداده اند.
وی گفت: اداره کل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید برای حفظ رسانه های مکتوب که مخاطب خود را در جامعه دارند، تدبیری بیاندیشد و سازمان برنامه و بودجه نیز اعتباری به این بخش اختصاص دهد.
خسروشاهی پیشنهاد کرد دستگاه های اجرایی باید از سوی دولت ملزم شوند آگهی ها و عملکرد خود را از طریق نشریات مکتوب به چاپ برسانند تا به مطبوعات نیز کمک شود.
سردبیر روزنامه "صبح امروز" نیز گفت: گسترش رسانه های برخط مانعی برای رشد رسانه های مکتوب نیست و رسانه های مکتوب در حال تغییر رویکرد برای حفظ بقای خود هستند و این تغییر رویکرد راه نجات آنهاست.
شمسایی افزود: پیشتر رسانه های مکتوب فقط وظیفه اطلاع رسانی رویدادها و اخبار را برعهده داشتند اما با گسترش رسانه های آنلاین و برخط و شبکه های اجتماعی، هر چقدر هم رسانه های مکتوب تلاش کنند به سرعت اخبار را اطلاع رسانی نمایند، نمی توانند از رسانه های آنلاین پیشی بگیرند.
وی اظهار داشت: تجربه جهانی نشان می دهد هیچ گاه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث از بین رفتن مطبوعات و نشریات نشده است، کما اینکه اگر اینگونه بود دیگر هیچ روزنامه ای در کشورهای پیشرفته چاپ نمی شد.
وی گفت: در این شرایط روزنامه ها باید رویکرد خود را از اطلاع رسانی صرف اخبار و رویدادها به سوی نشر تحلیل ها و گزارش های تحقیقاتی تغییر دهند تا مخاطب خاص خود را داشته باشند.
شمسایی افزود: هم اکنون روزنامه "صبح امروز" تغییر رویکرد داده و به جای نشر اخبار و رویدادها به سوی ارائه تحلیل ها و گزارش های میدانی و تحقیقاتی پیش رفته است.
وی اظهار داشت: فعالیت در رسانه های برخط راحت تر از چاپ روزنامه است و فقط نیاز به یک بستر برای نشر خبر دارد، علاوه بر آن درآمدزایی از طریق فضای مجازی نیز راحت تر از فروش روزنامه است.
وی ادامه داد: روزنامه "صبح امروز" تلاش کرده است علاوه بر تغییر رویکرد در محتوای تولید، در فضای مجازی نیز فعالیت کند و بخشی از نشر اخبار و گزارش های خود را به صورت آنلاین انجام دهد.
حمایت وزارت ارشاد از مطبوعات
معاون مطبوعات و رسانه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: این استان از نظر برخورداری از انواع رسانه ها و مطبوعات رتبه دوم کشور را دارد.
افشین تحفه گر افزود: هم اکنون رسانه های چاپی خراسان رضوی شامل هشت روزنامه، ۲۸ هفته نامه، ۳۱ دوهفته نامه، ۷۸ ماهنامه، ۹ دوماهنامه، ۵۱ فصلنامه، ۳۵ دوفصلنامه و ۲ سالنامه می باشد.
وی اظهار داشت: تعداد رسانه های برخط خراسان رضوی شامل ۱۱۸ پایگاه خبری و یک خبرگزاری و رسانه های الکترونیک غیربرخط استان نیز شامل ۲ هفته نامه، هشت ماهنامه، ۲ دوماهنامه، ۳۴ فصلنامه و ۳۹ دوفصلنامه است.
وی گفت: طی یک سال گذشته در پی افزایش نرخ ارز، قیمت کاغذ افزایش یافت و وضعیت اقتصادی نشریات و مطبوعات کشور را دچار مشکل کرد.
تحفه گر افزود: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش کرد از محل اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات برخی اقلام اساسی به کشور، سهمی را از این یارانه دولتی برای تامین کاغذ حوزه کتاب و مطبوعات اخذ کند.
وی اظهار داشت: ارز ۴۲۰۰ تومانی فقط برای واردات ۹ یا ۱۰ قلم کالای اساسی در کشور اختصاص یافته بود اما با توجه به حساسیتی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره چاپ کتاب و مطبوعات داشت، واردات کاغذ نیز جزو اقلام یارانه بگیر قلمداد شد و هیات دولت اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به کاغذ را تصویب کرد.
وی گفت: براین اساس کمیته ای در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ساماندهی وضعیت کاغذ تشکیل و سامانه ای برای این موضوع طراحی شد تا نشریات و ناشران کتاب از طریق ثبت نام در این سامانه بتوانند کاغذ به نرخ یارانه ای دریافت کنند.
معاون اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی افزود: این سامانه تحت اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و توزیع کاغذ نیز فقط از طریق تهران انجام می گیرد لذا این اداره کل آماری در خصوص تعداد نشریاتی که از این استان در سامانه ثبت نام کردند یا میزان کاغذی که دریافت نموده اند در اختیار ندارد.
وی اظهار داشت: همه مطبوعات و نشریاتی که براساس آنچه در مجوز آنها تعریف شده است، به صورت مستمر چاپ می شوند و علاوه بر دریافت کاغذ به نرخ دولتی، یارانه نیز دریافت می کنند.
وی ادامه داد: در برخی موارد گلایه مندی هایی نیز از سوی صاحبان نشریه در حوزه تامین کاغذ وجود دارد اما شرایط اقتصادی کشور مطلوب نیست و این وضعیت بر بخشهای مختلف حاکم است.
تدبیر درست، راه چاره برای گذر از بحران
معاون اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: شرایط بد اقتصادی باعث شد برخی نشریات در کشور تعطیل شوند یا تعدیل نیرو داشته باشند، با این حال هیچ نشریه یا روزنامه ای در این استان تعطیل نشد هرچند برخی از آنها تعدیل نیرو یا کاهش تیراژ چاپ داشتند.
تحفه گر افزود: تعطیلی یا تعدیل نیرو در برخی مطبوعات و رسانه های مکتوب کشور صرفا به خاطر شرایط بد اقتصادی یا گرانی کاغذ یا افزایش هزینه های چاچ نیست بلکه معقتدم اگر یک نشریه یا روزنامه یا هفته نامه برنامه ریزی درست برای ادامه راه خود و مدیریت مناسب داشته باشد می تواند در شرایط فعلی دوام آورد بدون آنکه تعدیل نیرو نموده یا کارش را متوقف نمایند.
وی اظهار داشت: در صورتی که صاحب یک نشریه مطالب مورد نظر مردم را چاپ کند و مدیریت درستی در نشر مطالب براساس نیازها و شرایط روز جامعه داشته باشند، می تواند فرصت های بهتری برای درآمدزایی خود ایجاد نماید.
وی گفت: شاید در برخی موارد رسانه های آنلاین مطالب مورد نیاز مردم را بهتر و ساده تر در اختیارشان قرار دهند، اما رسانه های مکتوب نیز می توانند متناسب با ذائقه مردم برطرف کننده بخشی از نیازهای آنان باشند.
تحفه گر افزود: هر یک از رسانه های آنلاین، دیداری، شنیداری و مکتوب مخاطب خاص خود را دارند و در صورتی که مدیریت متناسب با شرایط روز توسط صاحبان رسانه های مختلف انجام شود، هیچ کدام جای دیگری را نمی گیرند.
وی اظهار داشت: جنس اخبار و اطلاعات در پایگاه های خبری و خبرگزاری ها و رسانه های برخط با مطالبی که در نشریات مکتوب چاپ می شود، متفاوت است و مخاطب به هر دو رسانه نیاز دارد.
وی گفت: تدبیر درست از سوی اهالی مطبوعات و رسانه ها در این شرایط چاره ساز است، هرچند هم اکنون نیز برخی از مطبوعات استان با اتخاذ تدابیری از قبیل فعالیت متفاوت از رسانه های برخط در فضای مجازی توانسته اند راه گریزی از این شرایط برای خود بیابند.