عملکرد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان از چندین منظر مورد انتقاد است. پررنگ‌ترین‌شان شاید این باشد که متولی میراث فرهنگی در برابر نهادهایی چون شهرداری کوتاه آمده است و قدرت ایستادگی و استواری لازم برای حفاظت و پاسداری از حریم‌ها و محوطه‌های تاریخی را ندارد یا این دیدگاه که این نهاد، میراث فرهنگی را قربانی توسعه گردشگری کرده است.
دیدگاه دیگر این که متولی مدیریت و نظارت بر میراث فرهنگی نه تنها در برخی موارد قدرت ایستادگی در مقابل دست‌اندازی و قانون شکنی دستگاه‌های دیگر را ندارد که در تعامل با آنها چراغ سبز نشان داده است.
در این میان اما کسانی هم هستند که بر این باورند متولی میراث فرهنگی گرچه ضعیف عمل کرده اما هجمه انتقاداتی که نوک پیکان‌شان تنها این نهاد را نشانه رفته است، میراث فرهنگی را در مقابل نهادهایی که قدرت‌شان بر میراث فرهنگی می‌چربد هر روز ضعیف‌تر و بی‌پشتیبان تر و دست اندازان را مبراتر کرده است.
انتقادات هرچه باشند باید گفت شواهد امروز نشان می‌دهد آثار، محوطه‌ها و بافت‌های تحت مدیریت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به طریق مختلف اسیر توسعه طرح‌های عمرانی و گردشگری تخریب یا مخدوش شده‌اند. روندی که شتابناک‌تر از گذشته در پرده و بی پرده با مجوز و بی مجوز و یا شاید در لوای قوانین بالا دستی عرصه را بر یادمان‌های تاریخی و فرهنگی تنگ‌تر و تنگ‌تر می‌کند.
طرح کف‌سازی و بازآفرینی چهارباغ، جدی نگرفتن مطالعات و نتایج باستان‌شناسی در این محدوده، تخریب بافت خمینی شهر، شرایط رها شده کارخانه ریسباف و ارتفاع گرفتن هتل کوچه ارفعی در لایه دوم چهارباغ شاید نمونه‌های اخیری باشند که در همین محدوده زمانی کم نشان می‌دهند میراث فرهنگی با نهادهای دیگر به نحوی کنار آمده یا آسانتر از آنچه که باید محکم‌تر برای حراست از میراث فرهنگی بکوشد کوتاه آمده است.
گرچه برای میراث دوستان و کوشندگان میراث همه هفته‌ها هفته میراث فرهنگی است اما شاید بهانه خوبی باشد تا به مناسبت هفته‌ای که میراث فرهنگی نام گرفته در گفت و گو با مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان به بررسی انتقادات وارده پرداخته شود و اینکه دید کسی که بر صندلی ریاست نهاد متولی میراث فرهنگی شهرموزه اصفهان تکیه داده است چه پاسخی در مقابل دیدگاه های انتقادی موجود دارد.
مانع تراشی کارساز نیست!
فریدون اللهیاری آنچه را که منتقدان به عملکرد این اداره کل مطرح کرده‌اند را فضاسازی ناشی از نگاه‌های غیردقیق و غیرکارشناسی دانست.
وی معتقد است آنچه در سال‌های اخیر پیرامون نقد به میراث فرهنگی مطرح شده است به طور عمده ریشه‌هایی عمیق و کهنه در گذشته دارند که کسی به تاریخچه آنها باز نمی‌گردد.
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان مدعی است در دوران مدیریتش مقاومت‌های جدی‌تری انجام شده است: مباحثی که مطرح است از جمله شاه دژ بر فراز کوه صفه پیگیری های قضایی شده و طبیعی است که تعاملات بین دستگاه‌ها با تعاملات افراد حقیقی متفاوت خواهد بود.
تعاملات بین دستگاهی از نگاه اللهیاری مبتنی بر مصالح عمومی جامعه است و اینکه نهاد مطبوع اش باید منافع عمومی را با منافع میراث فرهنگی هماهنگ کند؛ هماهنگی ای که به زعم او شاید الزامات مدیریتی و اجرایی باشد.
وی در ادامه گفت و گو با خبرنگار ایرنا از عملکرد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در جهت تعامل و دفاع از میراث فرهنگی این گونه دفاع کرد: در گذشته اگر مواقعی میراث فرهنگی مقاومت هایی می‌کرد نهایتا می‌زدند و می‌رفتند و کاری هم از دست کسی بر نمی آمد. در عین تعامل تلاشمان بر این است که در طرح‌های اجرایی و عمرانی صرفا با مانع تراشی و اینکه راهکارهای عملیاتی درستی ندهیم فضا را به سمتی نبریم که هرچه خواستند بکنند.
پایه های تله کابین بر دوش شاه دژ
اللهیاری قاطعیت میراث فرهنگی در برخورد با نهادهایی که بعضا در حریم و عرصه آثار تاریخی مداخله کرده‌اند را برخلاف آنچه منتقدان باور دارند واضح، روشن و بر مدار قانون دانست و افزود: ما ناگزیریم که در چهارچوب ضوابط ،قواعد، ستادها ، شوراها و مراجع تصمیم‌گیری که در سطح استانی و ملی هستند عمل کنیم.
وی با گریزی دوباره به موضوع شاه دژ سخن پیشینش را دوباره تکرار کرد؛ اینکه بسیاری از انتقادات پیرامون عملکرد میراث فرهنگی ریشه های کهنه در گذشته دارد: چند سال از آستانه بهره برداری از ایستگاه ۲ خط تله‌کابین صفه که وارد قلعه شاه دژ می‌شود می‌گذرد و حالا میراث فرهنگی توانسته آن را متوقف کند. اگر از روز اول که پایه‌های تله‌کابین بر دیوارهای شاه دژ قرار می‌گرفت اقدام می‌شد و مانع آن می‌شدند ما با چنین مسئله ای مواجه نبودیم.
باید گفت با پیگیری فعالان میراث فرهنگی و ورود دادستان اصفهان ادامه کار تله‌کابین در صفه متوقف شد. ۲ سال پیش پویش مردمی نجات صفه رسیدگی به تخلفات بر فراز کوه صفه و تخریب بخش‌هایی از عرصه شاه دژ را خواستار شد و توانست کمیسیون اصل نود را به بازدید از صفه بکشاند؛ مکانی که مطابق با طرح تفضیلی مصوب ۱۳۷۲ هرگونه دخل‌و تصرف و ساخت و ساز در آن ممنوع است اما با این وجود ساخت و سازها به قوت خود پایدار و پایه های تله کابین همچنان بر دوش شاه دژ سوار است.
از آرامانگرایی تا واقعیت در میراث فرهنگی
اللهیاری در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در فضای مجازی نامه ،طومار و پویش‌های زیادی منعکس می‌شود و مراجع قضایی، دستگاه‌های نظارتی، بازرسی و نهادهای عالی‌دست همه بررسی می‌کنند و طبیعی است که باید اظهارنظر و برخورد لازم انجام شود. اگر واقعا میراث فرهنگی اصفهان در این خصوص کوتاهی داشته است باید اعلام نظر می‌کردند.
وی بر آن باور است که برخی اظهارنظرها گرچه درست اما آرمانگرایی و با واقعیت متفاوت هستند: اینکه چه خوب بود در صفه مداخله‌ای نمی‌شد و امروز بخواهیم آن را از هرگونه مداخله که در آن اتفاق افتاده عاری کنیم صحبت آرمانی و قشنگی است که باید سال‌ها پیش مطرح می‌شد. وقتی امروز این موضوع به عنوان مطالبه مطرح شود هیچ کس آن را تایید نمی‌کند چراکه بحث بر سر منابع مردم است.
الهیاری منتقدانش را در دو گروه، یکی صاحب نظران و متخصصان میراث فرهنگی و دیگری علاقه‌مندان و دغدغه مندان تقسیم‌بندی کرد و همه آنها را سرمایه‌ها و پشتوانه‌های میراث فرهنگی خطاب کرد؛ سرمایه هایی که امروز به مدد ابزارهای رسانه ای موجود اگر خشتی از بنایی در دورترین نقطه استان بیفتد بلافاصله همه‌جا منعکس می‌شود.
بافت‌های تاریخی هنوز هم شخم می‌خورند
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان باز نقبی به گذشته زد که اگر بافتی را شخم می‌زدند هیچ‌کس مطلع نمی‌شد. این روایت اللهیاری شوربختانه امروز هم با شدت و ضعف؛ کماکان در جریان است و حتی به مدد رسانه‌های کوچک و بزرگ شخصی و دولتی هیچ اتفاق مثبتی نمی‌افتد. شاید یکی از دلایل آن واکسینه شدن نهادهای اجرایی در برابر این جریانات باشد. مثال بارز در این باره تخریب بافت خمینی شهر در ماه های پایانی سال گذشته است که حتی با مدد رسانه‌ها کسی نتوانست مانع آن شود و با پشتوانه کمیسیون ماده پنج در بافت تاریخی خمینی شهر پیش رفت.
مدیرکل میراث فرهنگی در ادامه گفت و گو با ایرنا یادآور شد: اظهار نظرها باید با رویکرد سازنده باشد. رویکرد تخربی و تضعیف دستگاهی که باید برای حفاظت از میراث فرهنگی جلوی دستگاه‌های دیگر بایستد کارساز نخواهد بود.
وی در پاسخ به این این انتقاد خبرنگار ایرنا که میراث فرهنگی در برابر تعرض ها و کوتاهی های نهادهای دیگر کوتاه آمده گفت: در مورد تعامل و برخورد با دستگاه های دیگر مماشاتی وجود ندارد. از طریق تعامل و برخورهای قانونی توانستیم کارهایی را پیش ببریم و اگر کاری پیش نرفته است به طور حتم موانع قانونی وجود داشته است.
تمکین در چهارباغ
اللهیاری اضافه کرد: بپذیریم که در میان دیدگاه‌های متفاوتی که وجود دارد جایگاه حاکمیتی وزارت میراث فرهنگی را از نظر قانونی به رسمیت بشناسیم. همه موارد از جمله چهارباغ در سطح وزارتخانه ،شوراهای بالادستی و ستادهای دیگر تصمیم گیری می‌شود و این تصمیمات را نهایت باید تمکین کنیم.
دیدگاه‌های مختلفی در مورد نحوه بایسته عملکرد و نظارت اداره کل میراث فرهنگی اصفهان در طرح کف‌سازی و بازآفرینی چهارباغ وجود داشت؛ جدی نگرفتن مشورت، نبود نظارت لازم و کافی بر فازهای مختلف طرح بازآفرینی چهارباغ از این جمله‌اند. اللهیاری اما در پاسخ به ایرنا گفت آنچه در چهارباغ رخ داده مسیر قانونی وزارتخانه میراث فرهنگی را طی کرده است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان معترف به این است که شاید اقدام آنها در نظارت و کنترل اقدامات کف‌سازی صد در صد درست نباشد اما واقعیت این است که وقتی طرحی مجاری قانونی را به طور رسمی در وزارتخانه طی می‌کند باید تمکین کنند. وی در این باره گفت: اگر بنا باشد دائم حرف‌های مختلف مطرح شود،قدرت تصمیم‌گیری از دستگاه میراث فرهنگی گرفته می‌شود.
این اما در حالی است که منتقدان رکن و اساس بسیاری از تصمیم‌گیری ها در خصوص میراث فرهنگی را مشورت در سطح ملی و یا حتی شاید بین‌المللی می دانند. طرح ها و پیشنهاداتی که می‌تواند با شور جمعی به بهترین نتیجه حتی با گذشت زمان بیشتر حفاظت میراث فرهنگی را تضمین بیشتری ببخشد.
هتلی که باید کوتاه بیاید
ارتفاع گرفتن هتل کوچه ارفعی نمونه آخر از کوتاه آمدن اداره کل میراث فرهنگی و فراتر از آن اعضای کمیسیون ماده پنج در برابر توسعه ناپایدار گردشگری است؛ صورت واقعی انتقاد به عملکرد نهاد متولی میراث فرهنگی در قربانی شدن میراث فرهنگی با شعار و سیاست حمایت از زیرساخت‌های گردشگری.
گرچه مصوبه هتل مذکور به تایید شورای عالی و شهرسازی نرسیده و بدون طی‌کردن مراحل قانونی گودبرداری شده و ارتفاع گرفته است اما سوال تامل‌برانگیز این است که در این ماجرا تعامل چه نقشی داشته و اینکه آیا این دور زدن قانون را می توان در قالب تعامل و یا سیاست حمایت از گردشگری مسئولان اجرایی استان توجیح و موجه کرد؟!
اللهیاری در پاسخ به خبرنگار ایرنا گفت: هتل به عنوان یکی از کمبودهای استان اصفهان مورد توجه قرار گرفته است و سیاست در سطح ملی و استانی این است که هتل‌های پنج ستاره به خصوص مواردی که در موقعیت مکانی ویژه قرار دارند و با سایت های گردشگری مرتبط هستند با نگاه ویژه ای حمایت شوند.
وی افزود: به شهرداری اعلام کردیم که ساخت هتل باید مبتنی بر اساس رای و تایید نهایی کمیسیون ماده پنج باشد نه اینکه مراحل قاونی طی نشده باشد.به همین دلیل هم یکی، دوبار ساخت آن را را متوقف کردیم.
اللهیاری ادامه داد: پیگیری‌هایی کرده ایم و کاری هم که انجام گرفته مستلزم این است که تاییدیه نهایی شورای عالی شهرسازی و معماری را دریافت کند و یا اینکه رای کمیسیون ماده پنج به شهرداری ابلاغ شود. به هر روی تایید شورای علی یا بدون تایید شورای عالی باید رای ابلاغ شود.
از آنجا که با ارتفاع گرفتن اسکلت این هتل از هم اکنون منظر و حریم جهارباغ مخدوش شده است؛ الهیاری در ادامه گفت و گو با ایرنا یادآور شد: نقشه‌های معماری این هتل باید به تایید کارشناسان میراث فرهنگی برسد و البته در قسمت هایی از طریق تعدیل‌های ارتفاعی که به منظر و سیمای چهارباغ آسیب وارد می‌کند اصلاح و رفع شود.
وی اضافه کرد: سیاست های استان حمایت از هتل با رعایت مخدوش نشدن سیمای میراث فرهنگی و چهارباغ است. بخشی از این هتل پشت به سینما فلسطین و در عمق ۶۰ متر است و هیچ گونه مشرفیت به چهارباغ پیدا نمی‌کند اما در زمان حاضر بخش‌هایی از هتل از سوی خیابان شیخ بهایی برای سیمای منظری چهارباغ تزاحم ایجاد کرده است که باید کارشناسان و متخصصان معماری مبتنی بر مصالح عمومی شهر ، حمایت از سرمایه‌گذاری، توسعهگردشگری و حفظ میراث فرهنگی برای حل شدن موضوع به جمع بندی برسند.
استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور دارای ۱۰۷ شهر و یکهزار و ۹۳۴ روستاست؛ بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی در این استان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.