سازه‌ای که چهارباغ تاریخی اصفهان را دادگاهی کرد

دادستان اصفهان موضع منفعل اداره کل میراث فرهنگی در کمیسیون ماده پنج برغم اشراف به ملاحظات تاریخی درباره حریم چهارباغ را تامل برانگیز دانسته و به منظور صیانت از حقوق عامه از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواست تا ضمن صدور دستورات لازم به منظور جلوگیری از تخلفات، توضیحات لازم در خصوص تخلف ها و تخطی‌ها و همچنین مراتب موافقت با ایجاد تغییر در محور و محدوده تاریخی فرهنگی به  این دادستانی منعکس شود.

در چند ماهه اخیر اسکلت‌بندی هتلی که سال گذشته مصوبه کمیسیون ماده پنج را برای ارتفاع چهار طبقه گرفته بود بالا رفت و این موضوع نگرانی کارشناسان شهرسازی، معماری و دوستداران میراث فرهنگی از تصمیم و صدور مجوزهایی که می‌تواند در آینده نه چندان دور حریم و منظر چهارباغ  را با ساخت و سازهای ریز و درشت از بین ببرد دو چندان کرد.

در حالی که اداره راه و شهرسازی اصفهان به عنوان دبیر کمیسون ماده پنج ساخت این هتل  را به دلیل عدم ابلاغ مصوبه این کمیسون  به شهرداری فاقد وجاهت قانونی دانسته است، کارشناسان و البته حالا دادستان اصفهان مساله اصلی را مصوبه‌ای می‌دانند که برغم  اشراف به ملاحظات تاریخی پای آن را اداره کل میراث فرهنگی اصفهان به عنوان  متولی اصلی بناها و محوطه های تاریخی امضا کرده است.

چهارباغ در محور فرهنگی تاریخی اصفهان واقع شده است و مطابق با ضوابط حریم این محور، حداکثر ارتفاع بناهای واقع در عرصه و حریم تا شعاع ۱۰۰ متر باید از حداقل ارتفاع اثر تاریخی مجاور تجاوز نکند و بیشتر از هشت متر نباشد.

مصطفی ‌پورعلی، مدیرکل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سفر اخیر به اصفهان به منظور بازنگری در حریم محور تاریخی فرهنگی، ارتفاع گرفتن هتل در حریم چهرباغ  را تخلف محرز دانست.

در حالی که مدیرکل دفتر ثبت آثار بر صراحت حریم محور فرهنگی تاریخی تاکید کرد اما مسئولان میراث فرهنگی اصفهان به دلیل آنچه آنها روشن نبودن ضابطه و ارتفاع محل مورد نظر در طرح تفضیلی دانسته اند، ارتفاع چهار طبقه مصوب هتل را  در کمیسون ماده پنج متناسب و سنجیده شده با شرایط اطراف آن خواندند.

دادخواهی دادستان اصفهان پیرو درخواست فعالان میراث فرهنگی

در زمان حاضر با دستور قوه قضاییه عملیات ساخت این هتل متوقف است و علی اصفهانی، دادستان اصفهان به ایرنا درباره نامه اعتراض آمیز به وزارتخانه میراث فرهنگی گفت: با توجه به مشکلاتی که وجود داشت و پیرو درخواست هایی که فعالان میراث فرهنگی داشتند، از باب وظایفی که دادستان در حقوق عامه دارد  به این موضوع ورود کردیم.

وی افزود: این موضوع باید به بالاترین مقام میراث فرهنگی کشور منعکس می شد تا توجهی بشود اما تاکنون پاسخی از سوی وزارتخانه میراث فرهنگی دریافت نکرده ایم.

سخن تازه ای برای گفتن نیست

فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری  و صنایع دستی اصفهان اما در پیگیری ایرنا در پاسخ این نهاد به  آنچه که موجب شد اعتماد فعالان میراث فرهنگی در حفاظت حرایم محوطه‌ها و بناهای تاریخی سلب و این نهاد منفعل خوانده شود گفت پاسخ نامه حقوقی را حقوقی می دهند.

اللهیاری در گفت‌ و گو با خبرنگار ایرنا معتقد است تاکنون درباره ماجرای این هتل در حریم چهارباغ به حد کافی صحبت شد و سخن تازه ای برای گفتن وجود ندارد. این در حالی است که برای کارشناسان معماری، شهرسازی و همین طور فعالان میراث فرهنگی  موافقت برای ساخت هتل با ارتفاع چهار طبقه روی پیلوت که چیزی حدود 22 متر می‌شود آن‌هم در حریمی که نباید ارتفاع از هشت متر تجاوز کند سوال برانگیز است.

 الهیاری در توضیح به ایرنا گفت: استعلامی صورت گرفته است و پاسخی هم توسط اداره کل میراث فرهنگی داده می شود. در کمیسیون ماده پنج به عنوان یک مرجع این موضوع بررسی می‌شود و رای و نظر کمیسیون اگر ابلاغ شود قانونی است  ولی اگر ابلاغ نشود معنی آن این است که بایستی یکسری نواقص رفع و رجوع شود که باید اینچنین هم بشود.

وی افزود: میراث فرهنگی روی مسیر قانونی خودش حرکت می کند؛ در این ماجرا خیلی نمی خواهیم به دنبال مقصر باشیم.  به هر حال نظر کمیسون باید ابلاغ بشود و و قتی هم ابلاغ نشده و کار پیش رفته ،میراث فرهنگی طی مکاتبات متعدد اقدام به توقف پروژه کرده است. 

ادامه کار ساخت هتل در حالی که منظر چهارباغ را مخدودش کرده توسط  دادستانی متوقف شد و بنا به گفته اللهیاری، اداره کل میراث فرهنگی اصفهان هم نظراتش را مبنی بر این توقف تا طی  مراحل قانونی و حقوقی داده است.

مدیرکل میراث اصفهان از یک پیشنهاد تعدیلی گفت که باید تایید و از سوی سرمایه گذار اجرا شود تا به زعم وی  این هتل تاثیرات منظری بر روی چهارباغ  نداشته باشد.

الهیاری پیشتر هم به ایرنا گفته بود بخش هایی از این هتل از سوی خیابان شیخ بهایی برای سیمای منظری چهارباغ تزاحم ایجاد کرده است که باید کارشناسان  و متخصصان معماری مبتنی بر مصالح عمومی شهر، حمایت از سرمایه گذاری، توسعه گردشگری و حفظ میراث فرهنگی برای حل شدن موضوع به جمع بندی برسند.

 شهرداری، شورای شهر و میراث فرهنگی در اصفهان از پروژه ساخت این هتل در چهارباغ دفاع کرده اند  و مبتنی بر سیاست‌های استانی از هتل‌های پنج ستاره به خصوص مواردی که در موقعیت ویژه ای قرار دارند از جمله هتلی که در حریم چهارباغ بالا آمده  با نگاه ویژه ای حمایت می کنند. این در حالی است که هتل یاد شده در حریم چهارباغ منظر این اثر تاریخی را مخدوش کرده است.

به واقع بواسطه حفاظت از حریم تاریخی فرهنگی اصفهان، حمایت از گردشگری می تواند معنا پیدا کند و اگر این گونه نباشد در ادامه این سیاست باید شاهد رشد قارچ گونه هتل‌ها و مهمانسراها و بناهای ریز و درشت در لایه دوم چهارباغ و حریم محورتاریخی و فرهنگی باشیم.

پسندیده تر از ساخت هتل، رعایت ضوابط میراث فرهنگی است

سید محمد بهشتی رییس اسبق  پژوهشگاه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی  در گفت‌وگو با ایرنا از تجربه جهان نما یاد کرد، بنایی که متولیانش عاقبت ناگزیر به تبعیت از ضوابط حفاظتی میراث فرهنگی شدند.

وی درخصوص  تناقض عملکرد میراث فرهنگی اصفهان در کمیسیون ماده پنج  در برخورد با ساخت هتل کوچه ارفعی  آن‌هم در حریم چهارباغ  و آنچه که مدیرکل دفتر ثبت آثار از آن تخلف محرز یاد کرد گفت: مسلما ستاد مرکزی وزارتخانه اولای بر استان است و آنجا که به استان اختیار داده  برای این است که  اعمال سیاست کند. مجموعه صفوی در اصفهان یا ثبت جهانی اند یا در فهرست انتظار ثبت جهانی و مسئولان  و ادارات تابعه وزارتخانه نمی توانند از قوانین حفاظتی عدول کنند.

وی افزود: هتل ساختن کار خیلی پسندیده ‌ است  ولی از آن  پسندیده تر رعایت ضوابط  حفاظتی میراث فرهنگی است.

بهشتی معتقد است اداره کل میراث فرهنگی استان و وزارتخانه باید خشنود باشند از اینکه قوه قضاییه در جانب داری از  حفاظت میراث فرهنگی وارد صحنه شده است.

عضو ایکوموس ایران همچنین یادآور شد: مصوبه کمیسون ماده پنج نمی تواند از ضوابط حفاظتی عدول کند و اگرساخت این هتل  مصوبه ای داشته باشد که خلاف ضوابط حفاظتی است آن مصوبه قابل قبول نیست و وزارت راه و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی مصوبه را لغو می‌کند یعنی حتی شورای عالی شهرسازی هم نمی تواند خلاف ضوابط حفاظتی عمل  و از  قانون عدول کند.

اعتراض دادستان به دستگاهی است که باید میراث‌دار باشد

کمتر از دو ماه پیش انجمن مهندسان معمار استان اصفهان با انتشار بیانیه‌ای نسبت به ارتفاع گرفتن هتل کوچه ارفعی و در معرض خطر قرار دادن هویت معماری و شهرسازی اصفهان هشدار دادند.

محمود درویش عضو انجمن صنفی مهندسان معمار اصفهان به ایرنا در این ‌باره گفت: چهارباغ یکی از عناصر ثبت شده میراث فرهنگی است و باور همگی مبنی بر محدودیت‌های ساخت و ساز در حریم این خیابان است ولی متاسفانه در  چند ماه گذشته جواب‌هایی که  از مسئولان شهر شنیده شد مبتنی بر این بود که محل این هتل ضوابط مدونی ندارد که این جای تاسف است.

وی با اشاره به محدودیت ارتفاع هشت متر در حریم چهارباغ  در طرح جامع تفضیلی افزود: صحبت از چهار طبقه ارتفاع روی پیلوت(همکف) است؛ ارتفاعی در حدود 22 متر در حریم چهارباغ. نه ارتفاع طبقه روشن است و نه ارتفاع پیلوت تعریف دارد. استدلالی که از مسئولان شنیده شده این است که با توجه  به عدم رغبت سرمایه گذاران  برای سرمایه گذاری در اصفهان  این امتیاز داده شده که در این ارتفاع ساخت و ساز شود. این استدلال قابل قبول نیست و ما نمی توانیم صرفا از جهت اقتصادی  مجوزهایی صادر کنیم  که آسیب زدن به آثار تاریخی را در پی خواهد داشت .

درویش مسجدها،کاخ ها، مناره‌ها، پل‌ها، چهارباغ و کوه صفه را خط قرمزهای میراث اصفهان خواند و گفت: جای تشکر دارد  که دادستان اصفهان به عنوان مدعی العموم وارد این مساله شد ولی بسیار جای تاسف است که اعتراض دادستان به دستگاهی است که  خودش باید میراث دار و حافظ  میراث شهر در مقابل  بخش  خصوصی و به احتمال نهادهای دولتی باشد که به حریم محوطه‌های تاریخی تجاوز می کنند.

وی افزود: مدتهاست که دوستداران و علاقمندان به آثار تاریخی و شهر اصفهان نسبت  به نبود ضوابط کافی و همت لازم برای حفظ و حمایت این آثار اعتراض می کنند تا جایی که حالا دادستانی شهر اعتراض کرده و به دادخواهی آمده است.

علاوه بر هتل یادشده اما شنیده ها حاکی از آن است که برخی به دنبال گرفتن مجوز در حریم چهارباغ و محور تاریخی و فرهنگی آن هستند . با این استدلال که حفظ منافع سرمایه گذار مد نظر مدیران شهری است باید گفت این هتل فتح باب نامیمونی برای حریم چهارباغ است. این در حالیست که عملکرد ‌و ساخت  هتل و دیگر تاسیسات جهانگردی نه تنها ایرادی ندارد بلکه باید با رعایت ضوابط ‌حفظ ارزش‌های میراثی مورد حمایت قرار گیرد.

رییس سابق انجمن صنفی مهندسان معمار اصفهان در گفت‌ و گو با ایرنا نسبت به تخریب و بازسازی بدنه چهارباغ هشدار داد و گفت: نهادهای شهری و میراث فرهنگی هرچه زودتر وقبل از صدور هر گونه مجوزی باید اقدام به تهیه طرح ویژه، معین، مدون و شفافی برای چهارباغ ‌و حریم آن بنمایند که مورد تایید کارشناسان ‌و جامعه مدنی شهر باشد. در این راستا همکاری دانشگاه‌ها می‌تواند کمک موثری باشد برای حفظ ومرمت و یا باز سازی آثار ارزشمند باقیمانده در بدنه چهارباغ که  اگر غفلت شود به سرنوشت بدنه شرقی دچار خواهد شد.

اینکه ساخت هتل یادشده و ساخت و سازهایی از این دست در حریم چهارباغ چه سرنوشتی را برای این اثر تاریخی رقم خواهد زد سوالی است که خبرنگار ایرنا از رییس ایکوموس  ایران( شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی) پرسید؛ مهدی حجت  در پاسخ به دلیل آنچه پیچیدگی های مباحث شورای شهر، شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان  دانست، اظهارنظرهای متناقض و مبهم را سوال برانگیز دانست و ترجیح داد به همین دلایل به این موضع پیچیده ورود پیدا نکند اما در عین حال تاکید کرد رعایت حریم  چهارباغ و میدان نقش جهان ضروری  است و قواعد مربوط به حریم  باید به طور حتم رعایت شود.

بررسی مجدد مصوبه در روزهای پیشِ‌رو

اما اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان، دبیر کمیسون ماده پنج که پیشتر به ایرنا گفته بود، ساخت هتل در حریم چهارباغ خلاف ضوابط و مقررات قانونی است  در پیگیری‌های خبرنگار این رسانه ملی از بررسی مجدد این مصوبه در هفته جاری خبر داد.

باید دید بلاتکلیفی وضعیت ارتفاعی هتل ساخته شده در حریم چهارباغ به کجا خواهد رسید و از سوی دیگر آیا وزارتخانه میراث فرهنگی می تواند پاسخ‌های قانع کننده‌ای به مدعی العموم اصفهان بدهد، از سوی دیگر شورای شهر که دفاع تمام قد از ساخت و ارتفاع گرفتن این هتل در حریم چهارباغ کرده است چگونه می تواند زیر نام پروژهایی به نام چهارباغ به کام سرمایه سوزان، مدعی احیا این خیابان تاریخی ایران باشد. 

چهارباغ اصفهان از صفوی تا قاجار و از پهلوی تا امروز دستخوش تغییرات زیادی بود و در همه ادوار پوست انداخته است، گرچه چهارصد سال فراز و فرود زیادی را پیمود اما اکنون برآنچه مدیران شهری اتخاذ می‌کنند، گردن نهاده و شهروندان این شهرموزه منتظرند ببینند عاقبت با حافظه تاریخی آنها از چهارباغ چه می‌کنند. 

استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور دارای ۱۰۷ شهر و یکهزار و ۹۳۴ روستاست؛ بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی در این استان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.