پرده را که کنار می زنی بوی تعفن از این اتاق تاریک بیرون می آید. انگار سنگ قبری را برداری و در اعماق گوری سیاه کالبدهای نیمه جانی را ببینی که زنده دفن شده اند.
آن سوی شهر در کنار آرامستان جاوید بجنورد یا در پارک الهیه کنار گورستان قدیمی شهر هم ده ها اتاق و حیاط و آلونک و بیغوله پاتوق افرادی است که تارهای اعتیاد بر زندگی آن ها تنیده شده است.
آسیبی که زن و مرد نمی شناسد، پیر و جوان و کودک ندارد در این بیغوله ها در گوشه ای امید ۱۹ ساله نشسته است و از درد خماری می سوزد و در گوشه دیگر حسین ۶۰ ساله.
یکی تازه معتاد شده است و آن دیگری سال هاست اعتیاد دارد و کارتن خواب است.
مردگان متحرک
چشمانت که به تاریکی عادت کند در این اتراق‌گاه گور مانند در انتهایی‌ترین کنجش پسر کوچکی دیده می شود که در کنار مادر خمارش با چشمانی درآلود خیره خیره نگاهت می کند و در چشمهایش این سووال فریاد می شود که به کدامین گناه باید اینک در این محل و در کنار افرادی باشد که وقتی نشئه اند خطرناک و وقتی بی نشئه اند خطرناک ترند؟
این که کجا و چگونه معتاد شده اند هیچ فرقی ندارد مهم این است که اکنون برای آن ها و برای مردمی که رتبه ششم اعتیاد را در کشور دارند چه باید کرد؟
وقتی پای صحبت معتادان می نشینی هر یک از آن ها دلایلی برای اعتیاد خود ذکر می کنند.
یکی مادرش اعتیاد داشته و دیگری پدرش. یکی از رفیق ناباب می گوید و یکی از معلم معتاد، یکی از بدبختی به خرده فروشی مواد روی آورده و معتاد شده و دیگری شکست عشقی خورده؛ آن زنی هم که سر در گریبان دارد از شوهر معتادش می گوید و این که چگونه او را می فروخته تا خرج اعتیادش را در آورد.
این که کجا و چگونه معتاد شده اند هیچ فرقی ندارد مهم این است که اکنون برای آن ها و برای مردمی که رتبه ششم اعتیاد را در کشور دارند چه باید کرد؟ اما در پس همه این دلایل آن چه رخ می نماید این است که این افراد در برخورد با اعتیاد مهارت کافی برای محافظت از خود را نداشتند و برای همین در دام اعتیاد گرفتار شده اند.
درمان ناموفق
می گویند اعتیاد پشت در خانه همه ما ایستاده و هر لحظه ممکن است در بزند و تنها زمانی ایمن هستیم که بدانیم این بیماری ممکن است هر فردی را مبتلا کند و باید در این زمینه اطلاعات لازم را کسب کنیم و آن ها را به کار بندیم.
یک روانشناس می گوید: یکی از عوامل کاهش خطر اعتیاد در جامعه درمان درست و ریشه ای اعتیاد است که متاسفانه با وجود تمام اقداماتی که شده است نتوانسته ایم در آن موفق باشیم.
نسرین کریمی با بیان این که برنامه های مختلف و کارگاه های پیشگیری، مهارت زندگی و کلاس هایی از این دست نتوانسته در کاهش جمعیت معتادان تاثیرگذار باشد می گوید: این در حالی است که مراکز مدعی ترک اعتیاد تضمینی و روش‌های متفاوت ترک اعتیاد به وفور در کشور وجود دارد اما جای سووال است که چرا بیشترافرادی که برای ترک اقدام می کنند و دوره های مختلف را هم می گذرانند، دوباره به مصرف مواد روی می‌آورند و چرا بیشتر معتادان کشور در ترک دائم مواد مخدر ناموفق بوده‌اند؟
وی با زیر سوال بردن روش های درمانی در این مراکز می گوید: این روش ها روش هایی است که در دیگر کشورهای که الگوی موفقی از ترک اعتیاد دارند منسوخ شده است و هرگز نباید حمایت از یک معتاد را حتی بعد از رفع وابستگی جسمانی به مواد مخدر رها کرد.
وی با تاکید بر لزوم پیگیری و درمان اعتیاد پس از دوره سم‌زدایی و خارج شدن فرد از مراکز ترک اعتیاد، خاطرنشان می کند: پس از سم‌زدایی یا گذراندن دوره ترک در مراکز ترک اعتیاد، کار فرد معتاد تمام نمی‌شود و باید همچنان درمان خود را برای عدم بازگشت به مصرف مواد ادامه دهد.
وضعیت در خراسان شمالی بغرنج تر از دیگر استان ها است زیرا در این استان علاوه بر فراوانی شیوع اعتیاد تعداد خرده فروشان مواد نیز زیاد است. وی با بیان این که رفتار و عملکرد خانواده ها قدم بعدی در ترک اعتیاد است اظهار می دارد: خانوده ها باید آموزش های لازم را در این مورد ببینند و با آگاهی و کسب اطلاعات لازم با افرادی که سم زدایی کرده اند و به آغوش خانوده ها بازگشته اند رفتار کنند.
وی با تاکید بر اینکه درمان و حمایت بعد از سم زدایی نیز باید وجود داشته باشد می افزاید: در برخی موارد باید محیط زندگی سبک زندگی و راه و روش معتاد را نیز باید تغییر داد زیرا اعتیاد باید به اصلاح سبک زندگی فرد معتاد کمک کند و خود اعتیاد به تنهایی نشانه وجود یک ایراد در سیستم اجتماعی و فردی شخص معتاد است
کریمی یکی از مشکلات موجود در این زمینه را کمبود و نبود نیروی انسانی متخصص می داند و می گوید: متاسفانه حتی پژوهش‌های کافی در مورد اثربخشی روش‌های درمان اعتیاد نیز کمتر انجام شده است و حتی در مواردی دیدگاه جامعه با دیدگاه علمی در زمینه اعتیاد مغایر است.
خرده فروشان مواد مخدر
وی می افزاید: وضعیت در خراسان شمالی بغرنج تر از دیگر استان ها است زیرا در این استان علاوه بر فراوانی شیوع اعتیاد تعداد خرده فروشان مواد نیز زیاد است.
این روانشناس با بیان این که مراکز ترک دولتی در خراسان شمالی جوابگوی نیاز جمعیت معتاد نیست اظهار می دارد: اردوگاه های ترک اعتیاد و مراکز درمانی خصوصی هم کم است و چون سطح درآمد مردم نیز بیشتر افرادی که برای ترک اقدامات می کنند بیشتر افرادی که در کف جامعه زندگی می کنند نمی توانند هزینه های بخش خصوصی و روانشناس را پرداخت کنند.
وی می افزاید: یکی از مهمترین ویژگی های این استان در جمعیت معتاد، استفاده از مواد مخدر سنتی است اما این به معنای نبود مصرف کننده مواد مخدر صنعتی نیست.
وی می افزاید: از سوی دیگر با افزایش قیمت مواد مخدر سنتی حرکت جمعیت معتادان به سمت استفاده از مواد صنعتی آغاز شده است و هم اکنون برخی از معتادان متجاهر این استان از موادی مانند شیشه استفاده می کنند.
نرخ شیوع اعتیاد، ۱۱.۵۸
به گفته استاندار خراسان شمالی میانگین شیوع اعتیاد در خراسان شمالی ۱۱.۵۸ درصد است.
محمدعلی شجاعی با استناد به آماری که در سند جامع پیشگیری از اعتیاد خراسان شمالی درج شده است درصد شیوع اعتیاد را در مناطق شهری خراسان شمالی۹.۶۳ و در مناطق روستایی ۱۴ درصد بیان می کند و می گوید: با توجه به این آمار باید برنامه ریزی ها برای کاهش این ارقام آغاز شود به طوری که تا پایان سال این ارقام حتما در هر ۲ بخش شهری و روستایی چند درصد کاهش داشته باشد.
وی خواهان حرکت همه جانبه دستگاه های مرتبط در حوزه اعتیاد است و تاکید می کند باید با هر آن چه در توان داریم به پیشگیری و مبارزه برخیزیم و نباید نسبت به این آسیب بزرگ بی اعتنا بود.
افزایش جمعیت زندانیان مرتبط با مواد مخدر
مدیرکل امور زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی خراسان شمالی می گوید: بیشترین زندانیان استان بعد از سرقت و جرائم علیه اشخاص افرادی هستند که در رابطه با موادمخدر دستگیر شده اند.
مجتبی محمدی می افزید: مواد مخدر سومین عاملی است که موجب افزایش جمعیت زندانیان است به طوری که در سال گذشته شاهد افزایش ورودی زندانیان با جرائم مرتبط با مود بودیم و هم چنین آمار زندانیان معتاد رو به افزایش است.
وی ادامه می دهد: ۳۷ درصد از مددجویان زندانی متادون و دیگر مواد در درمان نگهدارنده استفاده می کنند که تا سال گذشته توسط سازمان های حامی تامین می شد اما از امسال باید توسط خود اداره زندان ها تامین شود.
دسترسی آسان به گل و دانش آموزانی که پرپر می شوند
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان شمالی نیز می گوید: خوشبختانه شیوع اعتیاد در جمعیت دانش آموزی استان کم است به طوری که فقط ۱.۲ درصد این جمیعت با اعتیاد درگیرند.
وی هشدار می دهد: البته دسترسی آسان به ماده مخدر «گل» موجب شده تا نسل جوان استان حرکت پرشتابی به سمت استفاده از این ماده داشته باشد به همین علت پاتوق‌های خرده‌فروشان این ماده تخریب می‌شود.
استاندار:درصد شیوع اعتیاد در مناطق شهری خراسان شمالی۹.۶۳ و در مناطق روستایی ۱۴ درصد است و با توجه به این آمار باید برنامه ریزی ها برای کاهش این ارقام آغاز شود به طوری که تا پایان سال این ارقام حتما در هر ۲ بخش شهری و روستایی چند درصد کاهش داشته باشد.
سعید آیتی می افزاید: به علت استفاده بسیار از این ماده مخدر قرار شد به صورت جدی با تمام خرده فروشان برخورد شود و تمام پاتوق ها و مکان های فروش با کمک مردم و بسیج محلات شناسایی و تخریب شود.
وی از مقابله جدی با خرده فروشان و عطاری هایی که مواد مخدر می فروشند خبر می دهد و می گوید: اخباری که به ما می رسد و بر اساس آماری که جمع آوری کرده ایم عطاری ها و خرده فروشان غالبا در محله هایی که دانش آموزان رفت و آمد دارند و برای جذب جامعه هدف دانش آموزی فعالیت می کند.
شیوع بیشتر در جمعیت کارگری و دانشجویی
وی از افزایش شمار معتادان در استان خبر می دهد و با بیان این که اعتیاد در جامعه کارگری و دانشجویی استان شیوع بیشتری دارد می گوید: شیوع اعتیاد در جمعیت کارگری ۳۳درصد و در جمعیت دانشجویی استان نیز نزدیک به ۷ درصد است.
وی با بیان این که یکی از مشکلات ما نبود مرکز ماده ۱۶ برای نگهداری زنان معتاد است اظهار داشت: ۱۰ درصد از جمعیت معتادان استان را زنان تشکیل می دهند.
وی می افزاید: نبود و کمبود نیروی متخصص و کاربلد در زمینه پیشگیری و مبارزه با اعتیاد و هم چنین کمبود اعتبار در این بخش یکی از مشکلات این بخش است.
وی به این نکته هم اشاره می کند که بهزیستی خراسان شمالی به مراکز ترک اعتیاد ۱۴ میلیون ریال بدهکار است.
بدهی به مراکز ترک اعتیاد
مدیرکل بهزیستی خراسان شمالی با تایید این موضوع می گوید: این اداره کل به ۲۰ مرکز ترک اعتیاد این استان ۸۶۳ هزار نفری در شمال شرق کشور ۱۴ میلیارد ریال بدهکار است.
اسماعیل قربانی مجموع معتادان پذیرش شده در سال گذشته را در مراکز ترک اعتیاد چهار هزار و ۶۳۸ نفر بر می شمرد و می افزاید: از این تعداد ۲ هزار و ۵۸۴ نفر خود به این مراکز مراجعه و هزینه های درمان خود را پرداخته اند اما بقیه آن ها با دستور قضایی وارد مراکز شده که هزینه‌های درمان آن‌ها بر عهده دولت است.
قربانی با بیان این که اعتبارات بهزیستی برای پرداخت هزینه های این افراد کافی نیست می گوید: جمع اعتبارات سازمان بهزیستی کشور و ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال قبل روی هم ۱۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال بود و همین امر موجب بدهی به مراکز ترک اعتیاد شد.
وی با بیان این که از سال ۹۶ تا کنون بدهی بهزیستی به مراکز ترک اعتیاد باقیمانده است، می افزاید: ۷۰ درصد مطالبات مربوط به سال ۹۸ است و اکنون با توجه به کمبود منابع مالی و اعتباری برای پرداخت مطالبات مراکز ترک اعتیاد خراسان شمالی با مشکل مواجه ایم و شاید نتوانیم امسال این بدهی را پرداخت کنیم هر چند سازمان مدیریت و برنامه ریزی قول کمک داده است اما با این حال مشکل اعتباری ما هم چنان باقی است.
در عین حال رییس دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی نیز می گوید: در سال گذشته ۲۱ هزار و ۳۲۷ معتاد در ۱۳۱مرکز درمان سرپایی خصوصی و دولتی خدمات گرفتند و سم زدایی شدند و هم چنین ۲ هزار و ۷۹۹ معتاد نیز در ۲۰ مرکز ترک اعتیاد خراسان شمالی بستری شدند.
وی با بیان این که تعداد معتادان تزریقی در استان کم است عنوان می کند: ۶۲۳ معتاد پرآسیب نیز در کمپ های ترک اعتیاد استان نگهداری می شوند.
هاشمی از مرگ ۳۱ نفر در سال گذشته بر اثر سوء مصرف مواد مخدر نیز خبر می دهد و می گوید: بیش از ۸۰ درصد از معتادانی که ترک می کنند دوباره به سمت مواد باز می گردند.
وی می افزاید: روند پرشتاب اعتیاد می طلبد تا روش های نوینی برای ترک اعتیاد در پیش گرفته شود.
خراسان شمالی ۸۶۳ هزار نفر جمعیت دارد و مهمترین آسیب اجتماعی این استان اعتیاد است.
۴۵۰ معتاد متجاهر در خراسان شمالی شناسایی شده اند که شامل کارتن خواب ها، ولگردان و معتادان تابلو و تزریقی است.
در این استان یک مرکز ترک اعتیاد ماده ۱۶ و ۲۰ مرکز ترک اعتیاد ماده ۱۵ فعال است.
مرکز ماده ۱۶، اردوگاه ترک اعتیاد دولتی است که تحت نظر بهزیستی فعالیت می کند و محل نگهداری معتادانی که از سطح خیابان ها جمع آوری می شوند است اما ظرفیت این اردوگاه در بجنورد فقط ۱۲۰ نفر برآورد شده است و این محل مشکلات متعددی به لحاظ زیرساخت ها دارد.
مراکز ماده ۱۵ ترک اعتیاد مراکزی هستند که توسط بخش خصوصی و با پروتکل های مخصوص راه اندازی می شود و معتادان نیز به طور خود خواسته به این مراکز مراجعه می کنند تا تحت درمان قرار گیرند و مراحل ترک اعتیاد را بگذرانند.