خشکسالی و کمبود آب سالهاست که کشور را با مشکلاتی مواجه کرده است و از همین رو مدیریت صحیح منابع آب در کنار مصرف بهینه در مصارف شرب، صنعت و کشاورزی به یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است.
خشکسالی یک دهه اخیر در استان چهارمحال و بختیاری به عنوان یکی از منابع مهم تولیدکننده آب شیرین کشور و سرچشمه ۲ رودخانه مهم زاینده‌رود و کارون به خوبی موید این وضعیت است.
از سوی دیگر تنش آب در کشور به دلیل مصرف بالا، بیشتر در فصل تابستان رخ می‌دهد و از همین رو کارشناسان حوزه آب، همواره بر مصرف بهینه آب در این فصل تاکید دارند و در هشدارهای خود مردم را به این پیام اصلی که «آب یکی از کمیابترین و ارزشمندترین منابع کره زمین است» توجه می‌دارند.
اما امسال علاه‌بر تاثیرات عمیق خشکسالی و افت شدید سفره‌های آب زیرزمینی و گرمای تابستان، شیوع ویروس کرونا به تشدید تنش آبی در بسیاری از مناطق کشور از جمله استان چهارمحال و بختیاری منجر شده است به نحوی که مصرف آب در مناطق شهری چهارمحال و بختیاری را ۲۵ درصد و مناطق روستایی را ۳۵ درصد افزایش داده است.
کمبود آب شامل تنش آب، کم‌آبی و بحران آب است. مفهوم تنش، مفهومی به نسبت جدید است، تنش آب مشکل در یافتن منابع آب شیرین برای استفاده است که علت آن را تخلیه منابع عنوان می‌کنند.
این موضوع سالهاست که با افت شدید منابع آب زیرزمینی چهارمحال و بختیاری گریبانگیر تامین آب شرب شهرها و روستاهای این استان شده است.
تنش آبی در ۷۰ روستای چهارمحال و بختیاری
سرپرست شرکت آب و فاضلاب روستایی چهارمحال و بختیاری در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: با ورود به فصل تابستان و کمبود منابع آب زیرزمینی تامین آب ۷۰ روستای استان با چالش مواجه شده و این تعداد با گرم‌تر شدن هوا افزایش نیز می‌یابد.
سهراب بهرامی افزود: هم اینک ۴۰ روستای استان آبرسانی سیار می‌شود و منابع آب ۳۰ روستای دیگر نیز بسیار کاهش یافته و با مشکل تامین آب مواجه است.
وی ادامه داد: در صورت مصرف نادرست آب و از سوی دیگر گرم‌تر شدن هوا و افت آب‌های زیرزمینی، تعداد روستاهای دارای تنش آبی افزایش پیدا می‌کند به طوری که در تابستان سال گذشته ۱۲۰ روستا با مشکل تامین آب مواجه شد.
بهرامی، با بیان اینکه ۸۰ درصد آب مصرفی روستاهای استان از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود، اظهار داشت: این موضوع با توجه به خشکسالی‌های یک دهه اخیر و افت شدید آب‌های زیرزمینی تامین آب روستاها را با چالش جدی مواجه کرده که برای رفع موقتی آن اجاره چاه، آبرسانی سیار و حفر چاه‌های جدید در دستورکار قرار گرفته است.
سرپرست شرکت آب و فاضلاب روستایی چهارمحال و بختیاری خاطر نشان کرد: بیشترین روستاهایی که در استان با مشکل تامین آب مواجه هستند در شهرستان‌های لردگان و خانمیرزا واقع شده است.
بهرامی، با بیان اینکه شیوع کرونا مصرف آب در مناطق روستایی استان را ۳۵ درصد افزایش داده است، افزود: توصیه می‌شود تا مردم در کنار رعایت پروتکل‌های بهداشتی از مصرف بی‌رویه آب، آبیاری باغچه و شست‌وشوی حیاط خانه‌های خود با آب لوله‌کشی خودداری کنند.
وی با بیان اینکه این شرکت به ۶۱۲ روستای استان خدمات آبرسانی ارائه می‌دهد، خاطر نشان کرد: این در حالی است که تنها برای ۵۰۰ روستا قبض آب صادر می‌شود که جمعیتی افزون بر ۳۱۷ هزار نفر را در خود جای داده است.
بهرامی با بیان اینکه آب شرب مناطق روستایی استان از طریق ۲۸۳ منبع تامین می‌شود، خاطر نشان کرد: از این تعداد، ۱۸۳ منبع آب چاه است.
به گفته وی هم‌اینک شاخص بهره‌مندی مناطق روستایی چهارمحال و بختیاری از آب لوله‌کشی سالم و بهداشتی ۷۸ درصد است.
بهرامی خاطر نشان کرد: خشکسالی‌های اخیر ،منابع آب را با چالش مواجه کرده از همین رو با قرار گرفتن در فصل تابستان انتظار می‌رود روستاییان استان در مدیریت مصرف آن همکاری بیشتری داشته باشند و از کاشت صیفی‌جات و سبزی در باغچه خانه‌های خود خودداری کنند.
سه شهر چهارمحال و بختیاری درگیر تنش آبی
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شهری چهارمحال و بختیاری، با اشاره به خدمات‌رسانی این شرکت به ۴۰ شهر استان، اظهار داشت: از این تعداد شهرهای سفیددشت شهرستان بروجن، کاج شهرستان اردل و سردشت شهرستان لردگان با تنش آبی مواجه است.
قدرت‌الله بیگلری افزود: شهرهایی نظیر شهرکیان و لردگان نیز در مرز تنش آبی قرار دارند و اگر مصرف در این شهرها به خوبی مدیریت شود، مردم تابستان را بدون چالش خاصی پشت می‌گذارند.
وی، با بیان اینکه در تابستان امسال، قطعی آب تاکنون در هیچ یک از شهرهای استان رخ نداده است، تصریح کرد: این در حالی است که در ساعاتی از روز برخی شهرهای استان با افت فشار آب مواجه می شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شهری چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه در سالهای گذشته، تعداد بیشتری از شهرهای استان با تنش آبی روبرو بوده است، بیان داشت:در شهرهایی نظیر بروجن، فرخشهر، شهرکرد و سامان با مشکل تامین آب مواجه بودیم اما با اصلاح زیرساخت‌های شبکه انتقال آب وضعیت بهتر شده است.
بیگلری تصریح کرد: اینکه در سالجاری با چالشی در خصوص تامین آب مواجه نشده‌ایم به معنای این نیست که نباید در مصرف آب صرفه‌جویی کرد بلکه باید به مدیریت صحیح و بهینه آب همچنان به یک عنوان یک ضرورت توجه شود.
وی، شیوع کرونا را از عوامل افزایش مصرف آب در شهرهای استان اعلام کرد و گفت: کرونا مصرف آب در شهرهای استان را ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش داده است.
هر چند تنش آبی و یا بروز بحران کم‌آبی برای استان چهارمحال و بختیاری که سرچشمه ۲ رودخانه زاینده رود و کارون و بخشی از رودخانه دز است، در نگاه اول دور از ذهن می‌رسد اما این چالش سالهاست که این استان را با مشکلات بسیاری روبرو کرده است به طوری که مسئولان را در تامین آب شرب مردم در تنگنا قرار داده است.
از آنجا که به سبب ماهیت کوهستانی، منطقه مجال بهره‌برداری از این منابع را نداشته و حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد نیاز آبی خود را در بخش‌های شرب، کشاورزی و صنعت از منابع آب زیرزمینی تامین می‌کند که همین موضوع سبب ممنوعه و ممنوعه بحرانی شدن هر ۱۱ دشت این استان شده است به این صورت که بیلان آب زیرزمینی در این دشت‌ها منفی است به نحوی که در این دشت‌ها میزان تغذیه آب از طریق بارش و آب حاصل از ذوب برف و منابع زیرزمینی کمتر از برداشت آب از این سفره‌هاست که این موضوع امکان برداشت آب از این مناطق را با محدودیت‌های شدید مواجه کرده است.
ممنوعه شدن ۱۱ دشت اصلی چهارمحال و بختیاری
کارشناس منابع آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری با هشدار نسبت به تخلیه بخش زیادی از منابع آب این استان اظهار داشت: ۱۱ دشت اصلی در استان وجود دارد که خشکسالی‌های یک دهه گذشته موجب ممنوعه شدن همه این دشت‌ها شده است.
سید هاشم فاطمی، آغاز روند ممنوعه شدن دشت‌های استان را از سال ۶۲ با ممنوعه شدن دشت سفیددشت- بروجن- فرادنبه اعلام کرد و گفت: پس از آن در سال ۸۴ دشت شهرکرد و دشت خانمیرزا ممنوعه و فعالیت کشاورزی و برداشت آب از این دشت‌ها بسیار محدود شد.
وی ادامه داد: تشدید خشکسالی در سالهای گذشته سبب شده تا دشت‌های شهرکرد، خانمیرزا، بروجن- فرادنبه- سفیددشت، شلمزار و جونقان- فارسان به دشت‌های ممنوعه بحرانی تبدیل شود و برداشت از منابع آب زیرزمینی را با چالش جدی مواجه کرده است.
این کارشناس مسائل آب، وابستگی چهارمحال و بختیاری به منابع آب زیرزمینی را ۷۲ درصد اعلام کرد و گفت: طی ۳۰ سال گذشته سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های شهرکرد ۱۷ متر، سفیددشت ۲۵ متر، خانمیرزا ۲۴ متر و بروجن ۹ متر افت کرده است.
وی با بیان اینکه سیلاب‌های اخیر تاثیری بر بهبود سفره‌های زیرزمینی نداشته است، افزود: بارش‌های به نسبت خوب ۲ سال اخیر نباید چنین تصوری را القا کند که ما اکنون در شرایط خوب آبی قرار داریم و منجر به مصرف بی‌رویه آب شود.
فاطمی خاطر نشان کرد: بارش‌های سیل‌آسا با ذوب برف‌های موجود در استان مانع جذب آن به زمین شد و نه تنها به احیای آبخوان‌ها کمک نکرد بلکه آن‌ها را در شرایط سخت‌تری قرار دارد.
وی با بیان اینکه کسری آب در دشت شهرکرد به ۲۷۲ میلیون مترمکعب رسیده است، افزود: این وضعیت سبب فرونشست ۱۸ سانتی‌متری زمین در این دشت شده است و سطح ایستابی آب با افت ۱۸ متری مواجه شده و چنانچه مدیریت مصرف آب صورت نگیرد وضعیت دشت ناگوارتر می‌شود.
فاطمی با اشاره به اینکه میزان نفوذ آب کمتر از میزان برداشت آب در دشت شهرکرد است، تصریح کرد: با بسیج همگانی و اراده جدی در راستای مدیریت مصرف آب می‌توان این دشت را احیاء کرد.
این کارشناس حوزه آب خاطرنشان کرد: افت شدید آب در دشت‌های استان نه تنها ما را با بحران کمی آب مواجه کرده بلکه در برخی موارد بر کیفیت آب نیز تاثیر منفی گذاشته است.
فاطمی، جایگزینی منابع سطحی به جای منابع آب زیرزمینی را از مهمترین راهکارهای احیای دشت‌های استان عنوان کرد و افزود: تغذیه مصنوعی دشت‌ها، حفر چاه جذبی، مهار سیلاب‌ها، تغذیه آبخوان‌ها و تحول در بخش کشاورزی با روش‌های نوین آبیاری از دیگر این راهکارها به شمار می‌رود.
وی با اشاره به برنامه‌های این شرکت در خصوص حفظ منابع آب موجود، افزود: اجرای طرح‌های تعادل‌بخشی، برخورد با تخلفات، نصب کنتورهای هوشمند و اجرای برنامه‌های فرهنگی از مهمترین این برنامه‌ها به شمار می‌رود.
فاطمی در ادامه با تاکید بر توجه بیش از پیش به آبخیزداری و آبخوان‌داری در استان، تصریح کرد: با توجه به وضعیت ناگوار دشت‌ها، مهار آب‌های سطحی ناشی از بارش‌ها یک ضرورت است و این موضوع می‌طلبد آبخیزداری به صورت جدی‌تر در استان پیگیری شود.
وی خاطر نشان کرد: در مجموع با صرفه‌جویی و مصرف بهینه آب می‌توان با شرایط کم‌آبی سازگار شد که در همین خصوص نیاز به عزم ملی و شکل‌گیری باور به موضوع کم‌آبی در کشور داریم.
بنا بر گزارش مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی، چهارمحال و بختیاری در رتبه نخست خشکسالی کشور قرار دارد به گونه‌ای که این استان از تاریخ یکم مهرماه سال ۹۸ تا ۱۳ تیرماه ۹۹ کمترین میزان بارش در مقایسه با میانگین بلندمدت را در بین استانهای کشور به خود اختصاص داده است.
چهارمحال و بختیاری دارای ۱۰ شهرستان با جمعیتی افزون بر ۹۷۹ هزار نفر است.