حوزه صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی با وجود تحریم‌های ظالمانه و مشکلات اقتصادی، فراز و نشیب‌های متعدد را پشت سر گذاشته است اما آنچه اکنون به چشم می‌خورد شکوفایی این حوزه در بخش‌های مختلف است که تثبیت اشتغال موجود، اشتغالزایی و رونق تولید را در پی داشته است.
استان خراسان جنوبی با دارا بودن ۵۱۸ واحد صنعتی با حجم سرمایه‌گذاری ۲۱ هزار و ۵۹۱ میلیارد ریال و اشتغال ۱۱ هزار نفر، ۳۳۱ کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان دارد که ظرفیتی برای توسعه تجارت نیز به شمار می‌رود.
موقعیت خاص این استان بخصوص در مبادلات مرزی، فرصت ویژه‌ای را در اختیار تولیدکنندگان قرار داده است تا بتوانند بخشی از بازار پرظرفیت افغانستان را به دست گیرند.
لاستیک، لوله‌های پلی اتیلن، سیمان، کنسانتره، زغالسنگ، چینی بهداشتی، کاشی و سرامیک، بلوک‌های سبک گازی، اکسید منیزیم، محصولات سرامیکی نسوز، کنسانتره مس، خوراک دام و طیور، محصولات شوینده و پودرهای معدنی از مهمترین محصولات واحدهای تولیدی استان را به خود اختصاص داده است.
زغالسنگ، منیزیت، خاک‌های صنعتی، سنگ‌های تزیینی، بنتونیت، کرومیت، سنگ آهن، دولومیت، آندالوزیت، مرمریت، بازالت، طلا، مس، سیلیس، فلورین، پتاس و سرب و روی نیز از جمله مهمترین مواد معدنی استان محسوب می‌شوند و توسعه صنعتی مبتنی بر فرآوری مواد معدنی از راهبردهای تعریف شده برای خراسان جنوبی است.
بنابر آمار رسمی، استان خراسان جنوبی با نرخ بیکاری ۵.۹ درصد در زمستان ۹۸ رتبه اول کشور را از نظر پایین‌ترین نرخ بیکاری به خود اختصاص داد و این جایگاه را که پاییز ۹۸ هم به دست آورده بود، حفظ کرد.
کسب این عنوان از سوی استانی کمتر برخوردار بین ۳۱ استان کشور حاصل برنامه‌ریزی کلان مدیریت استان، توجه ویژه دولت و تلاش دستگاه‌های مختلف اجرایی و اقتصادی است که با جذب اعتبارات و تسهیلات و اجرای طرح‌های مختلف در ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم نقش موثری را ایفا کردند.
ایجاد سه هزار شغل در خراسان جنوبی
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی گفت: هدف‌گذاری ما در سالی که گذشت، ایجاد سه هزار شغل بوده که تقریبا به این هدف نزدیک شده‌ایم و به طور متوسط در سال‌های اخیر بین ۲ هزار و ۵۰۰ تا سه هزار شغل را در این حوزه ایجاد کرده‌ایم.
داود شهرکی افزود: ۴۳۰ میلیارد تومان تسهیلات تبصره ۱۸، در حوزه منابع داخلی بانک‌ها، رونق تولید و مشاغل خانگی در سال ۹۸ پرداخت داشته‌ایم که این رقم در سال قبل از آن، ۲۹۵ میلیارد تومان تسهیلات پرداختی بوده است.
وی گفت: ۸۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری محقق شده بود که طرح‌های خوبی مانند کارخانه کک و کنسانتره، upvc، زغالسنگ و فراوری سیلیس به بهره‌برداری رسید که عمدتا رویکرد ما در این طرح‌ها فرآوری مواد معدنی بوده است و در این خصوص اقدام خوبی انجام شد.
وی بیان کرد: در حوزه معدن ۳۵ میلیون تن ذخایر کشف شده را داریم که در مجموع ذخایر ما بالغ بر سه میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن افزایش یافته است.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی از رشد حدود ۲ درصد سهم صنعت و معدن در اشتغال خبر داد و گفت: این سازمان حدود سه هزار اشتغال را داشته است البته این سازمان اشتغال ثبت نشده در حوزه معادن، اصناف و اکتشاف زیاد دارد.
وی بیان کرد: افزایش رشد اشتغال از ۲۹ درصد به ۳۲ درصد در این حوزه نشان از رشد خوب اشتغال در بخش صنعت، معدن و تجارت و همچنین اقدامات مثبت در استان دارد و در این سال‌ها، جدای از اشتغال یکی از امتیازات استان این بوده که نگذاشته‌ایم هیچ کارخانه بزرگ و شاخصی تعطیل و غیرفعال شود.
یکی از اقدامات شاخص در خراسان جنوبی این بود که با برگزاری جلسات متعدد با وزرا و معاونان وزارتخانه، نقشه راه برای استان ترسیم شد که ماحصل این نقشه راه از ۱۰ سفر وزیر و معاونان وزارت صنعت، معدن و تجارت به استان و ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره)، بنیاد برکت و وزارت نیرو بوده است.
۷۰ پروژه در این نقشه راه تعریف شده که سه هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری باید تا پایان دولت یعنی سال ۱۴۰۰ اجرایی شود و بخشی از این تفاهم‌نامه‌ها مانند پروژه‌های طلا وارد فاز اجرایی شده است.
همچنین در بخش زیرساخت‌ها، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) تعهد ۹۰ میلیارد تومانی داده تا براساس توافق با وزارت نیرو زیرساخت‌های معادن در جنوب استان عملیاتی شود، عملیات برق کارخانه‌های طلا را ایمیدرو تعهد کرده است و در حوزه معادن سنگ هم از ظرفیت وزارت نیرو استفاده می‌شود.
مسوولان خراسان جنوبی یک توافق خوب با وزارت نیرو داشتند که این وزارتخانه متعهد شد سالی ۳۰ میلیارد تومان به مدت سه سال را در حوزه زیرساخت‌های برق معادن و صنایع معدنی استان داشته باشد و سازمان صمت استان نیز تعهد کرد که نیاز زغالسنگ نیروگاه حرارتی زغالسنگ‌سوز وزارت نیرو را در طبس تامین کند.
همه این برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات در حالی است که بخش صنعت خراسان جنوبی به دلایلی از جمله کمبود زیرساخت‌ها و غلبه بخش کشاورزی در این خطه مرزی همچنان در حال توسعه بوده و توسعه صنعتی این استان نیازمند اولویت‌سنجی با توجه به مزیت‌های نسبی منطقه است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی بیرجند در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: براساس بررسی‌هایی که با تعدادی از اساتید دانشگاه درخصوص مزیت‌های نسبی صنعت استان خراسان جنوبی انجام شد، صنعت فرآوری گیاهان دارویی و محصولات کشاورزی نسبت به بقیه صنایع در اولویت است.
اسماعیل هداوندی افزود: بیش از یک هزار گونه گیاه خودرو و دارویی در دل کویر خراسان جنوبی وجود داشته که سرمایه عظیم از نعمت‌های خدادادی است و استفاده از این ظرفیت به عنوان گیاهان دارویی برای کمک به اشتغالزایی، رونق اقتصادی و پیشرفت استان ضروری است.
وی اظهار داشت: صنعت داروسازی در خراسان جنوبی باید مورد توجه قرار گیرد و امروز می‌بینیم که ارزش بازار داروسازی در استان لرستان به اندازه همه صنعت خراسان جنوبی سوددهی دارد چون داروسازی ارزش افزوده ایجاد کرده و معضلات زیست‌محیطی هم نداشته و یک صنعت پاک است.
استادیار رشته مهندسی صنایع، صنعت گیاهان دارویی را مزیت نسبی استان خراسان جنوبی دانست و گفت: اگر فرآوری محصولات گیاهان دارویی در خراسان جنوبی محقق شود با جهش بزرگ در رونق اقتصادی مواجه می‌شویم.
وی افزود: باید به دنبال اولویت‌سنجی در حوزه صنعت استان باشیم و بدانیم که مزیت‌های نسبی و منطقه‌‍ای ما چیست؛ مزیت نسبی به این معناست که از گزینه‌های مختلفی که در بخش صنعت وجود دارد، کدام یک مسیر توسعه را باز می‌کند.
هداوندی گفت: مزیت نسبی به ما می‌گوید که با توجه به جغرافیا و منابع خراسان جنوبی، سرمایه‌گذاری در چه بخشی مفید است چون قرار نیست که در همه حوزه‌ها در خراسان جنوبی فعال باشیم.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی بیرجند اضافه کرد: شهرستان طبس، عسلویه دوم تلقی می‌شود اما امروز در حوزه معدن و زغالسنگ تک محصول هستیم و کارخانه زغال‌شویی آنجا فقط محصول کک را تولید می‌کند در حالی که مجموعه استان باید با همکاری و هم‌افزایی به سمت انجام فعالیت‌های ارزش‌آفرین در معادن طبس باشد.
با این رویکرد از آغاز به کار دولت یازدهم تاکنون در حوزه صنعت و معادن خراسان جنوبی با توجه به تنوع مواد معدنی و حجم کانی‌های موجود در استان که در کشور زبانزد است، اقدامات در خور توجهی در راستای فرآوری محصولات معدنی انجام شده که آورده‌های خوبی نیز به همراه داشته است.
از جمله اینکه نخستین کارخانه فرآوری طلا خراسان جنوبی در معدن هیرد نهبندان در حال احداث است که با بهره‌برداری از آن، این استان نخستین بار دارای مجموعه طلا خواهد شد و فرصت بسیار خوبی را برای ایجاد اشتغال در این منطقه محروم فراهم خواهد کرد.
طرح فولاد قاینات از دیگر طرح‌های مهم صنعتی و معدنی در خراسان جنوبی است که که مدیرعامل شرکت ملی فولاد ایران خرداد امسال در سفر به این استان گفت: با توجه به شرایط موجود و پیگیری‌هایی که انجام شده در ۳ ماه آینده فاز نخست طرح فولاد قاینات که پیشرفت خوبی هم داشته است به بهره‌برداری می‌رسد.
امیرحسین نادری افزود: قول‌هایی برای راه‌اندازی فاز احیای آهن اسفنجی در سال جاری داده شده بود، اما شیوع بیماری کرونا و برخی مشکلات از جمله تحریم‌ها، تاخیر ایجاد کرد و طرح فولاد قاینات از زمان‌بندی اولیه عقب افتاده که باید این عقب‌ماندگی هرچه سریعتر جبران شود.
وی اظهار داشت: با راه‌اندازی این مجتمع فولادی در سالی که مزین به جهش تولید است، در مرحله اول ۳۰۰ نفر به صورت مستقیم مشغول به کار می‌شوند و به صورت غیرمستقیم نیز اشتغالزایی زیادی خواهد داشت.
با راه‌اندازی کارخانه فولاد قاینات، خراسان جنوبی به جمع استان‌های دارای صنعت فولاد می‌پیوندد.
سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) نیز در چارچوب تفاهم‌نامه‌ای که با استانداری خراسان جنوبی امضا شد، سرمایه‌گذاری یک هزار میلیارد تومانی را در این استان تقبل کرد.
افزایش میل به سرمایه‌گذاری در استان
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی درباره آخرین برنامه‌ها و اقدامات در استان گفت: میل به سرمایه‌گذاری در خراسان جنوبی ابتدای دولت تدبیر و امید ۳۲۷ مورد بود که در آغاز دولت دوازدهم به ۳۶۷ مورد رسید و در حال حاضر نیز به ۵۱۰ مورد افزایش یافته است که نسبت به ابتدای دولت ۵۶ درصد رشد را نشان می‌دهد.
داود شهرکی بیان کرد: مجموع سرمایه‌گذاری ایجاد شده در حوزه‌های صنعتی، معدنی و تجاری استان ابتدای دولت یازدهم ۱۱ هزار و ۷۳۲ میلیارد ریال بوده است.
او گفت: سرمایه‌گذاری ایجاد شده ابتدای دولت دوازدهم به ۳۵ هزار و ۶۱۷ میلیارد ریال و اکنون به ۴۴ هزار و ۸۵۴ میلیارد ریال رسیده است که نشان از رشد ۲۸۲ درصدی دارد.
وی تصریح کرد: اشتغال ایجاد شده در سه حوزه معدنی، صنعتی و تجاری از ۶۳ هزار و ۱۶۰ نفر در ابتدای دولت یازدهم اکنون با ۶۲ درصد رشد به ۱۰۲ هزار و ۲۷۱ نفر رسیده است.
رییس سازمان صمت خراسان جنوبی گفت: در بخش معادن نیز ذخایر کشف شده از ۲ هزار و ۴۲ میلیون تن در ابتدای دولت یازدهم به ۲ هزار و ۵۷۰ میلیون تن در ابتدای دولت دوازدهم رسید و اکنون با سه هزار و ۷۰۰ میلیون تن ذخایر نشان از رشد ۸۱ درصدی دارد.
وی گفت: ابتدای دولت یازدهم ۳۲۳ معدن، ابتدای دولت دوازدهم ۴۹۸ معدن و اکنون ۶۴۸ معدن در استان به بهره‌برداری رسیده که نسبت به ابتدای دولت یازدهم ۱۰۰ درصد رشد داشته و سیاست راهبردی ما در استان ایجاد صنایع وابسته به معدن است.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی گفت: ۱۸ هزار و ۸۸۴ خانوار استان در ابتدای دولت یازدهم کارت مبادلات مرزی داشتند که اکنون با ۱۹۸ درصد افزایش به ۵۶ هزار و ۱۸۹ خانوار رسیده است.
وی بیان کرد: در حوزه اکتشاف با اعتبار ۹۰ میلیارد تومان، پهنه‌ای به وسعت ۵۰ هزار کیلومترمربع زیر پوشش مطالعات ژئوفیزیک هوایی قرار گرفت که منجر به شناسایی ۱۷۷ محدوده امیدبخش در این استان شد و خراسان جنوبی به عنوان یکی از پنج استان برتر معدنی از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های معدنی قابل توجهی برخوردار است.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی ادامه داد: بخشی از این مناطق توسط ایمیدرو، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران و سازمان زمین‌شناسی تکمیل اکتشاف خواهد شد و بخشی نیز از طریق واگذاری به بخش خصوصی مورد اکتشاف و بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
وی گفت: در حوزه شناسایی ذخایر معدنی، ذخایر مناسبی برای بهره‌برداری و فرآوری شده نظیر طلا (۲۰ تن قابل استحصال)، بنتونیت (۳۰ میلیون تن)، فلورین (۷۰۰ هزار تن)، سنگ آهن (۶ میلیون تن)، منیزیت (۶ میلیون تن)، سنگ‌های تزئینی (۹۰ میلیون تن) که رویکرد توسعه استان را به سمت ایجاد کارخانه‌های مبتنی بر ظرفیت‌های معدنی و تکمیل زنجیره تولید آنها سوق داده است.
یکی از مهمترین وظایف وزارت صنعت، معدن و تجارت در دولت تدبیر و امید به عنوان متولی بخش تولید و بازرگانی کشور «رونق تولید» بوده که همواره به عنوان یکی از اهداف در تدوین برنامه‌ها و اقدامات این وزارتخانه مورد توجه بوده است.
توسعه معادن و صنایع معدنی، مدیریت بازار و ساماندهی لجستیک تجاری، بهبود فضای کسب و کار مرتبط با بخش صنعت، معدن و تجارت، تامین منابع مالی و توسعه سرمایه‌گذاری توسعه صادرات غیر نفتی از جمله محورهای این برنامه است.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی با اشاره به تمهیدات ویژه برای رفع موانع سرمایه‌گذاری و تسهیل شرایط رونق کسب و کار در هفت سال گذشته گفت: در مجموع ۳۱۱ جلسه کمیته کارشناسی، ۲۵۹ کارگروه استانی و ۵۲ کارگروه ملی برای ۲ هزار و ۵۲۱ پرونده برگزار شده است.
وی با اشاره به میزان تسهیلات پرداختی طرح رونق تولید در استان افزود: سال ۹۵، یک هزار و ۷۴۰ میلیارد ریال تسهیلات رونق به ۳۰۲ طرح و ۲ هزار و ۲۹۱ میلیارد ریال به ۵۵۱ طرح به صورت مستقیم پرداخت شد که استان در زمینه پرداخت رتبه ۲۲ و طرح‌های مصوب رتبه ۱۱ کشور را داشت.
شهرکی گفت: در سال‌های ۹۵، ۹۶ و ۹۷ در مجموع ۴۸۵ طرح موفق به دریافت چهار هزار و ۵۴۱ میلیارد ریال تسهیلات رونق تولید شدند و سه هزار و ۷۶ طرح نیز هفت هزار و ۶۸۳ میلیارد ریال تسهیلات مستقیم دریافت کردند.
وی ادامه داد: سال ۹۸ نیز ۲۳۲ طرح موفق به دریافت یک هزار و ۳۴۰ میلیارد ریال تسهیلات شدند که ۹۲۵ میلیارد مربوط به طرح رونق تولید، ۲ هزار و ۲۲۸ میلیارد ریال منابع داخلی بانک‌ها و یک هزار و ۲۶۰ میلیارد ریال در قالب برنامه تولید و اشتغال (تبصره ۱۸) بوده است.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان خراسان جنوبی گفت: همچنین در بازه زمانی یک سال گذشته ۲۲۱ فقره جواز تاسیس صنعتی با سرمایه‌گذاری ۲۰ هزار و ۹۱۲ میلیارد ریال و اشتغال چهار هزار و ۸۵۴ نفر در استان صادر شد.
وی افزود: صدور ۷۵ فقره پروانه اکتشاف با سرمایه‌گذاری ۳۱۴ میلیارد ریال، ۴۶ فقره گواهی کشف با ۹۳ میلیارد ریال، ۵۲ پروانه معدنی با سرمایه‌گذاری ۷۹۴ میلیارد ریال و ۲ هزار و ۱۴۳ پروانه صنفی با اعتبار ۴۲۸ میلیارد ریال از دیگر اقدامات بوده است.
شهرکی گفت: استان خراسان جنوبی از نظر پروانه‌های معدنی صادره دارای رتبه سوم کشوری و گواهی و پروانه کشف صادره رتبه دوم کشور را به خود اختصاص داده است.
خراسان جنوبی ابتدای امسال در ارزیابی اقدامات مرتبط با کارگروه تسهیل و رفع موانع تولید در چهار شاخص به عنوان استان برتر معرفی شد.
برگشت به ظرفیت واقعی کارخانه‌هایی که پایین‌تر از ظرفیت اسمی فعالیت می‌کردند، تغییر خط تولید برخی از کارخانجات که عملا تولیدی نداشتند، پرداخت تسهیلات سرمایه در گردش به بسیاری از واحدهای فعال در داخل یا خارج شهرک‌های صنعتی و هماهنگی با حوزه‌های امور مالیاتی و تأمین اجتماعی برای ارائه برخی تخفیفات ویژه برای تولیدکنندگان از اقداماتی بوده که در این زمینه صورت گرفته است.
همچنین از اصلی‌ترین شاخص‌های اقتصادی استان، حوزه کشاورزی است که در این زمینه محصولات استراتژیکی همچون عناب، زرشک، زعفران، پسته، انار و حتی گل نرگس را دارد و در همین راستا با اقدامات شایسته‌ای که در زمینه فرآوری محصولات کشاورزی در دستور کار استان قرار گرفته، می‌توان درآمدزایی و اشتغالزایی را در این محصولات افزایش داد.