بازرگانان فعال در حوزه تجارت از طریق مرز دوغارون، رانندگان خودروهای سنگین حامل کالاهای واردتی، صادراتی و ترانزیتی و نیز فعالان شرکتهای حمل و نقل در این گذرگاه مرزی "روانسازی قوانین و دستورالعملهای این حوزه و اعمال مدیریت واحد بر مرز" را چاره قطع دست سودجویانی می‌دانند که عامل مشکلاتی همچون رواج نوبت‌فروشی در این مرز رسمی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری اسلامی افغانستان شده است.
گمرک دوغارون با ۱۰۰ سال پیشینه فعالیت، پررونق‌ترین گمرک خراسان رضوی و پس از گمرک مشهد تنها گمرک مستقل در این استان محسوب می‌شود که تقریبا تمام ترانزیت کالا به افغانستان از طریق آن صورت می‌گیرد.
پایانه مرزی دوغارون رتبه پنجم کشور را در حوزه صادرات از معبرهای زمینی، رتبه سوم ترانزیت خروجی و رتبه نخست تردد مسافری با ناوگان حمل و نقل عمومی را در بین معبرهای زمینی کشور از آن خود کرده است.
سالانه افزون بر ۶۵۰ هزار تن انواع کالای صادراتی و ۴۰۰ هزار تن کالای ترانزیتی از طریق پایانه مرزی دوغارون به کشور افغانستان صادر می‌شود.
بیشترین حجم کار این گمرک، ترانزیت کالا از طریق بندرعباس است. کالاهای تجار افغانستانی، پاکستانی و گاه هندی و دیگر ملل همسایه افغانستان از طریق کشورهای حوزه خلیج فارس به گمرک‌های بندرعباس، بندرلنگه و همچنین گمرکات مرزی آن کشورها منتقل و از آنجا به گذرگاه رسمی دوغارون ترانزیت می‌شوند.
معطلی زیانبار ۲۵۰۰ دستگاه کامیون
هم‌اینک دو هزار و ۵۰۰ دستگاه کامیون حامل کالاهای صادراتی و ترانزیت در گذرگاه مرزی رسمی دوغارون واقع در شرق خراسان رضوی متوقف و منتظر هستند تا در صورت مساعدت طرف افغانستانی، از خاک ایران وارد کشور همسایه شوند.
مدیرکل گمرک مرزی دوغارون در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: معطلی کامیونهای حامل کالاهای ترانزیت در مرز دوغارون ناشی از نبود زیرساخت لازم برای پذیرش خودروهای سنگین حامل انواع کالا در گمرک کشور افغانستان است و این تعداد کامیون متوقف شده در صف انتظار، مربوط به پایانه مرزی دوغارون، منطقه ویژه اقتصادی دوغارون و بازارچه مرزی است.
محمد کوهگرد افزود: رفت و آمد کنونی کامیونهای حامل انواع بار صادراتی و ترانزیتی و خودروهای مسافربر در جاده تایباد به سمت دوغارون به سختی صورت می‌گیرد و حتی در برخی از ساعات قطع شده و هیچ رفت و آمدی انجام نمی‌شود.
روانسازی مرز
نایب رییس هیات مدیره انجمن صنفی شرکتهای بین‌المللی حمل و نقل خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: لازم است در مورد مرز دوغارون پیش از پرداختن به معلولهایی همانند نوبت‌فروشی، علتهای بروز آنها بررسی شود.
محمود امتی افزود: مرزی که می‌تواند با روانسازی پروتکلها و رفع موانع توقف کامیونها نقش مهمی در ترانزیت، صادرات و مبادلات تجاری با افغانستان داشته و به نفع موازنه تجاری ایران فعالیت کند اکثر مواقع و هنگام افزایش اندک محموله های تجاری بنا به دلایلی دچار توقف اجباری کامیونها، شلوغی، بی‌نظمی و در نهایت دلسردی بازرگانان و اتلاف سرمایه ملی و انرژی بخش خصوصی شده است.
وی ادامه داد: خواب سرمایه بازرگانان ایرانی و افغان، توقف و استهلاک سرمایه رانندگان و شرکتهای حمل و نقل و در نتیجه افزایش هزینه و کرایه تمام شده حمل کالاهای ترانزیت و صادراتی از نتایج اوضاع آشفته کنونی در مرز دوغارون است.
تخلفات مرزی حاصل فقدان پاسخ مناسب به ترافیک کامیونها
نایب رییس هیات مدیره انجمن صنفی شرکتهای بین‌المللی حمل و نقل خراسان رضوی همچنین گفت: ایجاد رانت، نوبت‌فروشی و پیدایش زمینه‌های تخلف بخشی از عواقب منفی ترافیک پرحجم کامیونها در مرز مهم دوغارون هستند.
وی افزود: اخیرا انجمن صنفی شرکتهای بین‌المللی حمل و نقل خراسان رضوی گزارشی جامع و کامل از وضعیت مرز دوغارون را همراه با بررسی مشکلات و موانع، علل، ارائه راهکار و پیشنهاد کاربردی منتشر کرده و توسط رییس اتاق بازرگانی به معاون رییس جمهوری تقدیم کرده تا شاید گشایشی در حل مشکلات حاصل شود.
امتی فقدان مدیریت واحد مرزی، نبود یا اجرا نشدن طرح جامع مرزی در توقفگاههای کامیون، محوطه گمرک، منطقه ویژه اقتصادی دوغارون، بازارچه و حدفاصل گمرک دو کشور ایران و افغانستان را از مهمترین عوامل توقف کامیونها و معطلی کالاها در مرز دوغارون ذکر و پیشنهاد کرد: راهکار حل معضلات گریباگیر "ایجاد خروجی و ورودی واحد در مرز" است زیرا هم‌اینک دو خروجی در محل یک مرز وجود دارد و دو قانون متفاوت بر آن عمال می‌شود.
وی به فقدان دیپلماسی فعال برای روانسازی رفت و آمد تجاری با افغانستان به ویژه در حدفاصل گمرک دو کشور اشاره و بیان کرد: اگر تدبیر و اراده جدی در عمل، برای روانسازی و رونق مرز دوغارون بکار گرفته شود بی‌شک این مرز موقعیت و ظرفیت رفت و آمد روزانه افزون بر هزار دستگاه کامیون حامل کالاهای صادراتی و ترانزیت را دارد.
نایب رییس هیات مدیره انجمن صنفی شرکتهای بین‌المللی حمل و نقل خراسان رضوی ادامه داد: پدیده نوبت‌فروشی به کامیونها در مرز دوغارون وجود دارد.
وی گفت: هم‌اکنون صدها دستگاه کامیون به اجبار در مرز دوغارون متوقف شده‌اند و تعداد ناوگان ورودی با بار صادراتی و ترانزیتی بیشتر از کامیونهای خروجی از مرز دوغارون است. تداوم انباشت و توقف کامیونها باعث مفسده‌هایی همچون نوبت‌فروشی و دیگر ناهنجاریها شده است.
امتی افزود: عواقب این معضلات موجب تقویت و نهادینه شدن جایگاه افراد سودجو و رانتخوار از یک طرف و از طرف دیگر دلسردی و نارضایتی فعالان اقتصادی دو سوی مرز، تغییر مسیر ترانزیت از ایران و انتشار و سرایت این نوع تخلفات و آلودگیها در سطوح دیگر خواهد بود.
وجود نوبت‌فروشی غیرقابل انکار است
اجبار به توقف طولانی کامیونهای حامل کالاهای صادراتی و ترانزیتی در دوغارون برای رسیدن نوبت عبورشان از مرز و ورود به خاک افغانستان از طریق معبر مرزی اسلام‌قلعه آن کشور که در مقابل گذرگاه دوغارون ایران قرار دارد موجب زیان و صرف هزینه‌های مازاد برای تاجران مالک بار و نیز رانندگان کامیونها است.
همین امر موجب رواج پدیده‌ای به نام نوبت‌فروشی در مرز دوغارون شده تا از این طریق کامیون و بار آن با کمترین زمان خواب کالا و توقف کامیون، قادر به عبور از مرز شود.
ناظر گمرکات خراسان رضوی در خصوص نوبت‌فروشی و اضافه پرداختیهای غیرقانونی در مرز دوغارون گفت: به هر حال این موضوع وجود دارد و نمی توان آن را انکار کرد.
امید جهانخواه افزود: با این وجود پیرو پیگیریها، وقوع چنین مواردی در مرز دوغارون کاهش یافته و حتی در قالب برپایی نشستهای متعدد با مسوولان گمرک افغانستان میزان دریافتیها از کامیونهای باری در گمرک ایران اعلام شده است.
وی ادامه داد: همچنین به طرف مقابل اعلام شده که می‌بایست در برابر این دریافتیها رسید پرداخت ارائه شود لذا مواردی که فاقد رسید پرداخت است غیرقانونی و غیرقابل پذیرش خواهد بود. در این خصوص اطلاع‌رسانیهای لازم هم صورت گرفته است.
ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: در اینگونه موارد با وجود تلاش بخش دولتی، فعالان بخش خصوصی هم باید برای ریشه‌کنی مشکلات، در کنار بخش دولتی همکاری لازم را از طریق نظارت بر نمایندگان خود در مرز و اطلاع‌رسانی به رانندگان، بازرگانان و شرکای تجاری خود به عمل آورند.
سرعت کند پیمودن فاصله میان گمرک‌های ایران و افغانستان
وی همچنین عمده مشکل و گره ترافیکی جاری را در مرز دوغارون مربوط به خرابی جاده در مسیر گمرک دوغارون ایران تا گمرک اسلام‌قلعه افغانستان عنوان و بیان کرد: باریکی عرض این جاده همراه با تلاقی مسیرهای کامیونی و مسافری در آن موجب کاهش سرعت رفت و آمد در مرز دوغارون شده است.
جهانخواه به موضوع فقدان مدیریت واحد مرزی در گذرگاه دوغارون نیز اشاره و بیان کرد: مدیریت واحد مرزی بر اساس ماده ۱۲ قانون امور گمرکی و دستور العمل ساماندهی و تقویت مدیریت مبادی ورودی وخروجی مرزهای زمینی و آبی کشور بر عهده گمرک است.
وی افزود: اما با وجود چنین مسوولیتی، اختیارات لازم برای ایفای آن به سازمان گمرک داده نشده است. دیگر سازمانهای فعال در گذرگاه مرزی دوغارون هم در برخی از مسائل صرفا بر اساس دستورات سلسله مراتب سازمانی خود تصمیم گیری و انجام وظیفه می‌کنند.
مدیر پایانه مرزی دوغارون هم در گفتگو با خبرنگار ایرنا پیرامون این پدیده ناهنجار اظهار داشت: وجود چنین چیزی را شنیده‌ام اما گویا این پدیده در "منطقه ویژه اقتصادی دوغارون" جریان دارد و نه مرز لذا صحت و سقم آن را تایید نمی‌کنم زیرا تاکنون گزارش مکتوب و هیچگونه مستندی در این خصوص دریافت نشده است.
کریم نوایی‌نظامی افزود: اگر این اتفاق روی داده باید نماینده انجمن صنفی شرکتهای حمل و نقل در منطقه مستقر شده تا از نزدیک بطور میدانی بر رفت و آمد کامیونهای باری نظارت کند. را ترددها را کنترل کند.
وی ادامه داد: تا جایی که مطلع هستم انجمن صنفی شرکتهای حمل و نقل گویا نماینده‌ای در منطقه ویژه اقتصادی دوغارون دارد اما ظاهرا تاکنون هیچگونه گزارشی درباره نوبت‌فروشی به کامیونها در این منطقه نداده است.
مدیر پایانه مرزی دوغارون گفت: چینی نظارتی در حوزه اختیارات نماینده انجمن صنفی شرکتهای حمل و نقل قرار دارد زیرا قادر است قبضهای توقفگاه کامیونها را بررسی نماید تا مشخص شود هر کامیون در چه تاریخی وارد یا خارج شده است. اگر تخلفی روخ داده باشد از این طریق قابل تشخیص خواهد بود.
کنترل اسناد توقفگاه
وی همچنین منطقه ویژه اقتصادی دوغارون را بیرون از محدوده پایانه مرزی ذکر و بیان کرد: درخواستی به منطقه ویژه داده‌ایم مبنی بر اینکه اجازه دهند نماینده پایانه به عنوان یک دستگاه دولتی در منطقه ویژه مستقر شود تا اقدام به کنترل اسناد حمل و جلوگیری از وقوع مسائلی مانند نوبت‌فروشی کند ولی با درخواست موافقت نشد.
نوایی‌نظامی در مورد وقوع نوبت‌فرفروشی در پایانه مرزی نیز گفت: نوبت‌دهی در این پایانه مرزی وجود ندارد زیرا هر کامیون ورودی به پایانه پس از پایان کارش بلافاصله خارج از آن می‌شود.
وی افزود: البته این روزها که مرز شلوغ و ظرفیت پذیرش کامیون هم از طرف افغانستان محدود است به ناچار توقف کامیون یا همان "خواب خودروها" در مرز زیاد می شود لذا توقفگاه شهرداری تایباد به رانندگان این کامیونها نوبت داده و هنگام خروج آنها از پایانه علاوه بر اسناد حمل، قبض توقفگاه نیز توسط اداره راهداری کنترل می‌شود.
مدیر پایانه مرزی دوغارون گفت: چنین روندی برای کامیونها در محدوده منطقه ویژه اقتصادی دوغارون انجام نمی‌شود و یا نظارتی بر روی آن صورت نمی‌گیرد.
بررسی زمینه بروز نوبت‌فروشی
مدیرعامل یکی از شرکتهای بین‌المللی حمل و نقل فعال در مرز دوغارون نیز به خبرنگار ایرنا گفت: اینکه کارمندی خطایی کرده و نوبت فروخته را کنار بگذارید و زمینه بروز اینگونه مسائل ناهنجار را پیگیری کنید.
غلام مولا غدیری افزود: پیشتر در موارد اینچنینی اظهار نظر کردم و پس از آن برای مدتهای مدید حمل بارهای متعلق به من در مرز دوغاون با مشکل روبرو بود.
وی ادامه داد: مسوولان در سطوح مدیریتی مختلف برای سهولت امر ترانزیت و صادرات و روانسازی عبور از مرز قول مساعد داده‌اند ولی به آن عمل نشده و اکنون شرکتها و صاحبان بار به واسطه بروز سهل‌انگاری اداری در مرز متضرر می‌شوند.
این فعال ترانزیت بر لزوم انعکاس رسانه‌ای وضعیت نابسامان مرز دوغارون تاکید و "امنیت" را مزیت منحصر به فرد ایران برای عبور کالاهای تجاری توصیف و بیان کرد: با تلاش شرکتهای حمل و نقل ایرانی بارهایی ترانزیتی که قرار بود از طریق بندر گوادر پاکستان به افغانستان منتقل شود هم‌اینک به ایران می‌آید.
وی گفت: هر چند هزینه‌های ترانزیت کالا در ایران بیشتر است اما این تغییر مسیر ترانزیت کالاهای افغانستان از پاکستان به ایران بخاطر امنیت ایران در مقابل فقدان امنیت در پاکستان برای کامیونهای حامل بار تجاری و ترانزیتی رخ داده است.
معطلی ۱۲ روزه در مرز دوغارون
این مدیرعامل یک شرکت بین‌المللی حمل و نقل در ادامه اظهارداشت: مشکل کنونی اجبار به خواب یا توقف ۱۰ تا ۱۲ روزه کامیونهای حامل بار ترانزیت در مرز دوغارون است.
وی افزود: در حالی که باید روزانه هزار دستگاه کامیون از مرز دوغارون در ایران به سمت افغانستان خارج شود هم‌اینک فقط نیمی از این تعداد صورت می‌گیرد که به هیچوجه کافی نیست.
غدیری ادامه داد: لازم است مسوولان ذیربط در جمهوری اسلامی ایران با استفاده از ابزار دیپلماسی، مسوولان افغان را وادار به تمهید ظرفیتها در آنسوی مرز برای افزایش شمار کامیونهای ورودی به آن کشور نمایند.
این فعال حوزه حمل و نقل و ترانزیت گفت: شرکتهای حمل و نقل و به تبع آن صاحبان کالا بخاطر خواب اجباری کامیونها در مرز دوغارون مجبور به هزینه دهها میلیون ریالی برای انبارداری یک کانتینر و دموراژ آن در بندرعباس هستند.
وی افزود: با ارائه اسناد معتبر عرض می‌کنم که تنها برای یک کانتینر ۲۰۰ میلیون ریال هزینه دموراژ پرداخت شده و همین پول در قالب دلار به جیب شرکت کشتیرانی خارجی رفته است.
غدیری ادامه داد: صاحبان بار در حال پرداخت خسارتهای هنگفت بخاطر تاخیر در عبور کامیونهای حمل کالا از مرز و زیان از ناحیه هزینه‌های تحمیلی هستند. این در حالی است که کشورمان در شرایط تحریمهای ظالمانه نیازمند کسب ارز و حصول درآمد از ناحیه ترانزیت است.
وی گفت: در صورتی که اقدام بهنگام برای رفع این مشکلات صورت نگیرد بازرگانان خارجی از انتخاب مسیر ایران برای ترانزیت کالای خود به سمت افغانستان و دیگر کشورهای آسیای میانه دلسرد می‌شوند.
گمرک دوغارون در فاصله ۱۸ کیلومتری تایباد و مرکز شهر تایباد در فاصله ۲۲۵ کیلومتری شرق مشهد واقع هستند.
بطور میانگین ظرف سه روز اخیر روزانه ۵۰۰ دستگاه کامیون حامل کالاهای ترانزیت از گذرگاه رسمی دوغارون در ایران عازم هرات در افغانستان شده و ۵۰۰ دستگاه کامیون نیز از گذرگاه اسلام‌قلعه کشور همسایه شرقی، وارد خاک ایران می‌شوند.