طی سالهای گذشته بر اساس تصمیمات اشتباه و نبود برنامه آمایش سرزمینی، توسعه واحدهای صنعتی و زیرساختهای مرتبط با آن در غرب مشهد شکل گرفته است فارغ از این که این توسعه بر روی آبخوانها و شاهرگ حیاتی تامین آب انجام شده است و استقرار این واحدها و گاه آلایندگی‌های ناشی از آنها شریان حیاتی مشهد را مسدود خواهد کرد.
هم اکنون غرب مشهد محل استقرار هزار و ۸۰۰ واحد صنعتی، چندین شهرک صنعتی و به ویژه شرکتهای دانش بنیان و نوپایی است که توسعه یافته‌اند و برای افزایش تولید و اشتغال خود به قرار داشتن در مجاورت این شهر و استفاده از زیرساختهای آن نیاز دارند و حاضر نیستند به دلیل توسعه‌ای که در غرب مشهد اتفاق افتاده است در شهرکهای صنعتی دیگر خراسان رضوی استقرار یابند.
دولت پیشین در سال ۱۳۹۱ توسعه شهرک صنعتی و شهرک ماشین ابزار (فناوریهای نوین) برای استقرار صنایع پاک و دانش بنیان را به تصویب رساند و پارسال نیز پس از هفت سال نشستهایی برای اجرای این مصوبه با حضور مسوولان مرتبط برگزار شد.
عدم اجرای مصوبه مزبور و تکالیف مربوط در صورتجلسات و تصمیمات مرتبط با آن برای اجرای طرحهای توسعه صنعتی مشکل ایجاد کرده است به طوری که حتی برخی شرکتهای دانش بنیان استان طرحهای توسعه خود را در مناطق دیگر کشور به اجرا درآورده‌اند.
مصوبه‌ای که بعد از هشت سال هنوز بلاتکلیف است
معاون صنایع کوچک شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: شهرک ماشین ابزار به عنوان یکی از قطبهای تحقیقاتی استان و پارک علم و فناوری در محور غرب مشهد قرار دارد و توسعه مدنظر برای شرکتهای دانش بنیان و هایتک هم در این کریدور پیش بینی شده است.
مجید علی‌خواه افزود: مصوبه هیات دولت در راستای سفر رییس جمهوری به خراسان رضوی برای توسعه شهرک صنعتی توس به میزان ۲۰۰ هکتار و شهرک ماشین ابزار به میزان ۱۰۰ هکتار به منظور استقرار صنایع پاک، نوین و هایتک بوده است.
وی ادامه داد: مصوبه استقرار واحدهای دانش بنیان در شهرکهای صنعتی مزبور در سال ۱۳۹۶ مجددا صادر شد و طبق این مصوبه، مقرر شد این استقرار در ۲۰۰ هکتار از اراضی شهرک صنعتی توس و ۱۰۰ هکتار از اراضی شهرک ماشین ابزار با رعایت مسائل زیست محیطی صورت گیرد اما این موضوع باز هم معطل مانده است.
معاون شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی گفت: از سوی دیگر ۲ هزار و ۴۰۰ واحد صنعتی بدون شناسنامه در محور غرب مشهد شناسایی شده است که این واحدها در کارگروه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته و تاکنون ۵۰۰ واحد از آنها شناسنامه دار شده‌اند.
علی‌خواه افزود: در صورتی که این واحدها در شهرکهای صنعتی توس و ماشین ابزار استقرار یابند، کنترلهای زیست محیطی بر روی آنها بهتر انجام می‌گیرد و این در حالی است که زمین مورد نیاز برای استقرار آنها در شهرکهای مزبور واقع در محور غرب مشهد وجود ندارد.
وی با اشاره به وجود ۲۷۶ شرکت دانش بنیان در خراسان رضوی ادامه داد: این استان جزء سه استان دارای بیشترین واحدهای دانش بنیان در کشور است و این واحدها اغلب به مرحله توسعه رسیده اند و نیازمند زمین برای استقرار خود هستند اما برخی صاحبان آنها گاه به دلیل نداشتن زمین برای اجرای طرح توسعه خود استان را ترک کرده‌اند.
معاون صنایع کوچک شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی گفت: تاکنون ۷۰ مورد تقاضا از سوی شرکتهای دانش بنیان برای استقرار در شهرکهای صنعتی محور غرب به منظور اجرای طرح توسعه‌ای به شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی ارسال شده است.
علی‌خواه افزود: از آبان ماه سال گذشته طرح توسعه شهرکهای صنعتی توس و ماشین ابزار برای استقرار صنایع پاک به کارگروه امور زیربنایی ذیل شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان رفته اما هنوز به تصویب نرسیده است.
دانش بنیانی که استان را ترک کرد
مدیر شهرک صنعتی ماشین ابزار (فناوریهای نوین) مشهد نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: عدم اختصاص زمین به واحدهای تولیدی به ویژه دانش بنیان باعث خروج آنها از استان می‌شود همان طور که شرکت دانش بنیان "پاس سامان ایرانیان" تولیدکننده لامپهای ال. ای. دی به دلیل نداشتن مکان برای اجرای یکی از طرحهای توسعه‌اش به جنوب کشور رفت و آن را اجرا کرد.
محمد خوشحال افزود: بیش از ۳۰۰ واحد تولیدی با اشتغالزایی برای بیش از ۶ هزار نفر در ۱۶۰ هکتار زمین این شهرک مستقر شده‌اند که ۱۵ واحد آن دانش بنیان هستند.
وی ادامه داد: ۵۰ درصد از واحدهای تولیدی شهرک ماشین ابزار تقاضای توسعه دارند و با وجود این که خیلی از این واحدها دانش بنیان نیستند اما جزء صنایع پاک و بدون آلایندگی محسوب می‌شوند و تقاضای اجرای طرح توسعه خود را دارند.
مدیر شهرک صنعتی ماشین ابزار (فناوریهای نوین) مشهد گفت: یکی از دلایل اصلی مخالفت با توسعه شهرک صنعتی توس و شهرک صنعتی ماشین ابزار قرار گرفتن آنها بر روی آبخوان است که هر گونه آلایندگی واحدهای صنعتی در این حوزه، شریان حیاتی شهر مشهد را به خطر می‌اندازد.
خوشحال افزود: این شهرک خود مدعی مقابله با هرگونه آلایندگی واحدهای صنعتی است و نسبت به حذف آنها اقدام می‌کند و تقاضای این شهرک برای توسعه حداقل ۱۰۰ هکتاری نیز به منظور استقرار و اجرای طرحهای توسعه صنایع پاک است.
محور غرب شریان حیاتی آب مشهد
بر اساس اطلاعات به دست آمده، بخش زیادی از منابع آب شرب مشهد از چاه‌های غرب آن تامین می‌شود و عدم جانمایی صحیح واحدهای تولیدی باعث آلایندگی و برداشت آب بیش از حد از آبخوان این منطقه شده است.
هرچند سدهای دوستی و ارداک جزء منابع تامین آب شهر مشهد به شمار می‌روند و هم اکنون نیز بخشی از آب مورد نیاز شهروندان را تامین می‌کنند اما سدها دائمی نیستند و حالت اضطرار دارند و با بارش کم و خشکسالی، ذخایر آبی آنها نیز کاهش می‌یابد.
کارشناسان، خراسان رضوی را استانی کم آب و خشک می‌دانند و تامین آب پایدار برای مردم به ویژه در شهر مشهد را در اولویت برنامه‌ها قرار می‌دهند، به گفته آنان هرچند توسعه صنعت برای تامین اشتغال و درآمد استان لازم است اما در کنار آن باید اول نیاز مردم به آب تامین شود.
در این ارتباط مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا توسعه شهرکهای صنعتی واقع در غرب مشهد را غیرمنطقی و آن را نتیجه توسعه نامتوازن این شهر دانست و گفت: در نخستین آمارگیری رسمی ایران در سال ۱۳۳۵ جمعیت مشهد ۱۴ درصد از کل جمعیت استان خراسان به میزان ۲۴۰ هزار نفر بود اما امروز جمعیت این شهر به سه میلیون و ۶۰۰ هزار نفر معادل ۵۲ درصد از جمعیت خراسان رضوی رسیده است.
محمد علایی افزود: ۷۵ درصد از صنایع خراسان رضوی روی دشت مشهد قرار گرفته‌اند و ۵۰ درصد از صنایع مشهد نیز در غرب آن و روی آبخوانهای این بخش واقع شده‌اند.
وی بیان کرد: ۶۰۰ حلقه چاه در آبخوان غرب مشهد قرار گرفته‌اند که آب شرب مردم این شهر را تامین می‌کنند وحتی اگر سد دوستی و آب دریای عمان را هم برای تامین آب شرب این شهر در نظر بگیریم در نهایت وابستگی اصلی این بخش به تنها آبخوان زیرزمینی مشهد واقع در غرب آن است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: هم اینک که ۵۰ درصد از صنایع مشهد در غرب آن قرار گرفته است چرا دوباره باید استقرار صنایع در این محور توسعه یابد؟ چرا باید سیاستهای اشتباه مدیران در گذشته دوباره تکرار شود؟
علایی افزود: توسعه صنعتی به معنای توسعه اشتغال و ایجاد بازار کار است و این امر در مشهد جذب نیروی کار از روستاها و شهرهای کوچک به این شهر را به دنبال داشته است و هم اینک نیز اصلی ترین بیمارستانها و دانشگاه‌های خراسان رضوی در مشهد قرار گرفته‌اند و توسعه صنایع نیز در این شهر به وجود آمده است اما آیا ادامه توسعه نامتوازن در مشهد به ضرر آن تمام نخواهد شد؟
وی اضافه کرد: با ادامه توسعه صنایع در غرب مشهد، تامین آب مردم این شهر دیگر شدنی نخواهد بود، علاوه بر آن بر مشکلات آلودگی هوا، خاک و صوتی، ترافیک و ناهجاریهای اجتماعی مشهد نیز افزوده خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: این شرکت با توسعه شهرک صنعتی در غرب مشهد به شرط استقرار صنایع پاک و دانش بنیانی که نیاز به آب و فاضلاب نداشته باشند مخالفتی ندارد اما آن را منطقی نمی‌داند.
علایی تاکید کرد: شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با هرگونه توسعه صنعتی در غرب مشهد مخالف است و آن را غیرمنطقی می‌داند از این رو باید چارچوبی برای توسعه صنایع در نظر گرفته شود که توسعه متوازن استان را رشد دهد و در کنار آن باید به رشد شرکتهای دانش بنیان برای حل مشکلات اشتغال و تولید استان نیز کمک کرد.
انسداد چاه‌های غیرمجاز
چاه‌های غیرمجاز در محور غرب مشهد یکی از مهمترین مشکلات در این حوزه است که باعث مدعی شدن صاحبان صنایع شده است به طوری که می‌گویند اگر مسوولان مخالف توسعه شهرکهای صنعتی به دلیل برداشت بیش از حد از آبخوان غرب هستند چرا با چاه‌های غیرمجاز برخوردی صورت نمی‌گیرد.
مدیر شهرک صنعتی ماشین ابزار در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در شرایطی با توسعه شهرک صنعتی ماشین ابزار مخالفت می‌شود که حفر چاه‌های غیرمجاز در اطراف این شهرک فراوان است، اراضی کشاورزی را تغییر کاربری داده اند و چندین و چند باغسرا ایجاد شده است که بسیاری از آنها فاقد مجوز هستند.
خوشحال افزود: وجود چاه‌های غیرمجاز و باغسراها در اطراف این شهرک خود در تامین آب شهر مشهد مشکل ایجاد می‌کند، آیا ندادن مجوز به توسعه شهرک صنعتی به سبب قرار داشتن روی آبخوان، تنها مشکل در این بخش است؟
اما مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در پاسخ به سوال خبرنگار ایرنا مبنی بر وجود چاه‌های غیرمجاز در محور غرب مشهد گفت: این را می‌پذیریم که چاه‌های غیرمجاز در غرب مشهد وجود دارد و برای مسدود کردن آنها در تلاش هستیم.
علایی افزود: تاکید ما بر این بوده که چاه‌های غیرمجاز با دبی بالا در مناطق ممنوعه و بحرانی به ویژه در غرب مشهد و در محدوده آب شرب شهرها به سرعت مسدود شود.
وی اظهار داشت: طبق برنامه وزارت نیرو که باید هر سال هزار حلقه چاه غیرمجاز پر می‌شده است این استان طی دو سال گذشته بیشتر از برنامه مزبور عمل کرده و طی سه سال گذشته بیش از هفت هزار چاه غیرمجاز در خراسان رضوی توسط این شرکت پر شده است.
علت اجرایی نشدن یک مصوبه
رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان رضوی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با تایید مصوبه هیات دولت در سال ۱۳۹۱ مبنی بر توسعه شهرکهای صنعتی توس و ماشین ابزار گفت: در جریان سفر رییس جمهوری وقت، با توسعه آن شهرکها و استقرار واحدهای دانش بنیان و دانش محور با این شرط که آلاینده نباشند موافقت شده است و مضمون آن مصوبه همین است.
رضا جمشیدی افزود: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان رضوی مسوولیت دبیرخانه شورای برنامه ریزی و توسعه استان را برعهده دارد و کارگروه امور زیربنایی نیز ذیل این شوراست.
وی ادامه داد: رییس "کارگروه امور زیربنایی" استاندار و دبیر آن مدیرکل راه و شهرسازی است و مصوبه این کارگروه باید امضای استاندار و اداره راه و شهرسازی را داشته باشد تا در شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان برای تصویب نهایی بررسی شود.
رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان رضوی گفت: تا این لحظه کارگروه امور زیربنایی موضوع توسعه شهرکهای صنعتی توس و ماشین ابزار را مصوب نکرده است که برای تصویب نهایی به شورای برنامه‌ریزی و توسعه بیاید.
جمشیدی افزود: تکالیف اجرای مصوبات هیات دولت هم به دستگاه‌های اجرایی مرتبط با آنها برمی گردد و مصوبه مزبور در خصوص توسعه شهرکهای صنعتی نیز مربوط به وزارت صنعت، معدن و تجارت و دستگاه ذیل آن یعنی شرکت شهرکهای صنعتی استان است.
معاون شهرسازی و معماری اداره کل راه و شهرسازی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: موضوع توسعه شهرکهای صنعتی در غرب مشهد در انتهای سال ۱۳۹۸ و در ابتدای سال ۱۳۹۹ دو مرتبه در کارگروه امور زیربنایی مطرح شده است.
بهاره بزرگمهر افزود: در اول اردیبهشت ماه امسال کارگروه امور زیربنایی توسعه شهرکهای صنعتی مزبور را تحت شروطی مصوب کرده است.
طبق گفته مسوولان، توسعه شهرک صنعتی توس و شهرک صنعتی ماشین ابزار به تصویب کارگروه امور زیربنایی رسیده و باید در شورای برنامه ریزی و توسعه استان بررسی و به تصویب برسد که هنوز این اقدام انجام نگرفته است.
شهرک صنعتی جدید، یک راه‌حل
اواخر سال گذشته معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی از تصویب راه‌اندازی یک "شهرک صنعتی جدید" واقع در شرق مشهد برای رفع مشکل تامین زمین واحدهای صنعتی خبر داد.
علی رسولیان گفت: به منظور استقرار و توسعه صنایع مشهد در مکان جدیدی در شرق این شهر که فاقد محدودیت در واگذاری زمین به واحدهای تولیدی، مشکلات زیست محیطی و مانع برای توسعه شهری باشد شهرک صنعتی جدیدی ایجاد می‌شود.
وی اضافه کرد: واگذاری زمین دولتی به منظور ایجاد شهرک صنعتی جدید در مشهد در نشست کارگروه ماده ۲۱ "شیوه نامه ضوابط واگذاری اراضی ملی و دولتی برای طرحهای کشاورزی و تولیدی و طرحهای غیرکشاورزی" در استانداری خراسان رضوی به تصویب رسیده است.
او افزود: در این کارگروه مصوب شد که زمینی دولتی با گستره زیاد به ایجاد شهرک صنعتی اختصاص یابد به طوری که کارآفرینان در توسعه طرحهای صنعتی هیچ محدودیتی نداشته و اراضی این شهرک به لحاظ شرایط لازم برای استقرار صنایع، مورد وثوق همه دستگاه‌های اجرایی اعم از اداره منابع طبیعی، اداره حفاظت از محیط زیست و شهرداری و شرکتهای خدمات زیربنایی باشد.
اما تاکنون خبری مبنی بر اجرایی شدن این موضوع به دست خبرنگار ایرنا نرسیده است اما آنچه باید مورد توجه قرار گیرد، تصمیم گیری درباره تامین زمین برای اجرای طرحهای توسعه صنعتی است که باید هر چه سریعتر انجام گیرد.