جمهوری آذربایجان در نتیجه درگیری های نظامی ۴۴ روزه آغاز شده از ششم مهر ماه گذشته، توانست بخش اعظم سرزمین های اشغالی خود را از نیروهای ارمنی در قره باغ پس بگیرد.
جنگ اول قره باغ و اشغال منطقه قرهباغ کوهستانی و هفت شهرستان همجوار از سوی نیروهای ارمنی
تحرکات تجزیه طلبی ارامنه ساکن قره باغ کوهستانی در قلمروی جمهوری آذربایجان در آستانه فروپاشی شوروی سابق در سالهای ۱۹۹۲ الی ۱۹۹۴ میلادی، با حمایت آشکار ارمنستان، به جنگ میان دو کشور تازه استقلال یافته منطقه قفقاز جنوبی تبدیل شد.
قره باغ کوهستانی در زمان شوروی سابق یک ایالت خودمختار در قلمروی جمهوری آذربایجان بود و بر اثر این جنگ، سراسر این منطقه به علاوه هفت شهرستان دیگر جمهوری آذربایجان در همجواری این ایالت خودمختار، از جمله شهرستان های "لاچین " ، "کلبجر " ، " قبادلی " ، " خوجاوند " و نیز سه شهرستان " فضولی " ، " جبرائیل " و "زنگیلان " واقع در کنار رود ارس در نزدیکی مرز جمهوری اسلامی ایران تحت کنترل نیروهای ارمنی درآمد که در نقشه دیده می شود.
با اشغال شهرستانهای فضولی ( بخشی از این شهرستان تحت اشغال نیروهای ارمنی بود ) جبرائیل و زنگیلان از سوی نیروهای ارمنی ، جمهوری آذربایجان کنترل این بخش از مرز خود با جمهوری اسلامی ایران را در ۲۷ سال گذشته از دست داد.
همچنین اشغال شهرستان راهبردی" لاچین " واقع در نزدیکی " خانکندی " مرکز قره باغ کوهستانی به ارامنه ساکن این منطقه امکان داد تا کریدور و ارتباط مستقیم با ارمنستان برقرار کنند .
بر اثر این جنگ و اشغال شهرستانهای " فضولی " ، " جبرائیل " و "زنگیلان " ارتباط زمینی و ریلی جمهوری آذربایجان با جمهوری خودمختار نخجوان هم که در زمان شوروی سابق، به دلیل یکپارچگی سرزمینی برقرار شده بود، قطع شد.
طراحی نقشه جغرافیایی منطقه در زمان شوروی سابق به اینگونه بود که جمهوری نخجوان به عنوان یک منطقه خودمختار در دل جمهوری ارمنستان قرار گرفته بود که صرفا با یک جاده و یک خط ریلی از باکو به نخجوان ارتباط داشت که بعد از فروپاشی و ترسیم مرزهای بین المللی میان دو کشور، این دالان ارتباطی بطور کامل در داخل اراضی ارمنستان قرار گرفت.
جنگ دوم قره باغ و دستاورد های جمهوری آذربایجان
مذاکرات حل مسالمت آمیز مناقشه قره باغ در طول ۲۸ سال گذشته به میانجیگری گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا که آمریکا ، فرانسه و روسیه ریاست مشترک در این گروه میانجی را بر عهده دارند ، دچار شکست شده و هیچ پیشرفتی در آن حاصل نشد .
همچنین پس از روی کار آمدن دولت جدید در ارمنستان به رهبری "نیکول پاشینیان" در سال ۲۰۱۸ میلادی، این مذاکرات می توان گفت بطور کامل متوقف شد و علاوه بر آن برخی تحرکات دولت ارمنستان در قره باغ و نیز بیانیه های مسوولان این کشور مبنی بر این که حاضر نیستند سرزمین های تحت اشغال را پس دهند و قره باغ را جزئی از ارمنستان اعلام کردند، به تنش در منطقه دامن زد .
قبل از آغاز جنگ دوم قره باغ در ۲۷ سپتامبر ( ششم مهر ماه ) ، درگیری های نظامی چند روزه در تابستان سال جاری ( در ماه جولای ) میان نیروهای آذربایجان و ارمنستان روی داد که تلفات جانی در هر دو طرف در برداشته و با دخالت میانجیگران بین المللی و بخصوص روسیه این درگیری ها متوقف شد .
در گیری های نظامی آغاز شده در ششم مهر ماه گذشته 44روز ادامه داشت و با امضای بیانیه سه جانبه یکشنبه شب این هفته ( ۱۹ ابان ماه ) میان رئیسان جمهوری آذربایجان ، روسیه و نخست وزیر ارمنستان متوقف و آتش بس اعلام شد .
جمهوری آذربایجان عملیات نظامی برای آزادسازی سرزمینهای خود از اشغال نیروهای ارمنستان را در دو محور عمده – در شمال و جنوب قره باغ و بدون ورود به بخش مرکزی این منطقه انجام داد و در نتیجه این عملیات نظامی موفقیت آمیز در این درگیری های 44 روزه توانست در جنوب قره باغ شهرستان های " فضولی " ، " جبرائیل" و " زنگیلان " واقع در کنار رود ارس و در مرز با جمهوری اسلامی ایران و نیز شهرستان " قبادلی " و در شمال نیز برخی روستاهای شهرستان "خوجالی را از اشغال نیروهای ارمنی آزاد کند .
در ادامه این درگیری های نظامی ارتش جمهوری آذربایجان همچنین موفق شد برخی مناطق مسکونی شهرستان "خوجاوند" در مرکز قره باغ را تحت کنترل درآورد .
چنانچه در نقشه بالا دیده می شود،کنترل نیروهای جمهوری آذربایجان به شهرستانهای " جبرائیل " و " قبادلی " امکان داد تا شهر استراتژیک " شوشا " در نزدیکی " خانکندی " مرکز قره باغ کوهستانی نیز از اشغال نیروهای ارمنی آزاد شود.
آزادسازی شهرستان " قبادلی " همچنین به ارتش جمهوری آذربایجان امکان داد تا کنترل بر کریدور " لاچین " عمده محور ارتباط مستقیم " خانکندی " مرکز قره باغ کوهستانی با ارمنستان را تحت کنترل در آورد .
کارشناسان نظامی جمهوری آذربایجان بر این باور بودند که با آزادسازی شهرستانهای " فضولی " ، " جبرائیل " ، " زنگیلان " و " قبادلی " و نیز نظارت کامل به دالان " لاچین " آزاد سازی دیگر سرزمین ها در قره باغ ظرف چند روز تحقق می یابد و شهر " خانکندی " نیز با توجه به مسدود بودن ارتباط آن با ارمنستان از طریق کریدور " لاچین " در اسرع وقت تحت کنترل نیروهای آذربایجانی قرار می گیرد .
این کارشناسان بر آن تاکید دارند که توافق ارمنستان برای امضای بیانیه سه جانبه برقراری صلح و آتش بس ، در واقع اذعان این کشور بر شکست خود در جنگ دوم قره باغ می باشد .
اعلام آتش بس و آغاز اجرای بیانیه سه جانبه
با امضای بیانیه سه جانبه توسط روسای جمهوری آذربایجان ، روسیه و نخست وزیر ارمنستان آتش بس در منطقه مورد مناقشه قره باغ برقرار شد .
طبق توافق حاصله میان طرفها ، از ساعت صفر ۱۰ نوامبر جاری( ۲۰ آبان ماه ) به وقت مسکو درگیری های نظامی در منطقه مورد مناقشه قره باغ بطور کامل متوقف شد.
ارمنستان متعهد شده است ۱۵ نوامبر ( ۲۵ آبان ماه ) جاری شهرستان " کلبجر " ، ۲۰ نوامبر ( ۳۰ آبان ماه ) شهرستان " آقدام " و اول دسامبر ( ۱۱ آذر ) سال جاری میلادی شهرستان " لاچین" را به جمهوری آذربایجان پس دهد .
در خط مقدم جبهه در منطقه قره باغ کوهستانی و در امتداد جاده لاچین در قره باغ نیز نیروهای حافظ صلح روسیه به تعداد یک هزار و ۹۶۰ نظامی ، ۹۰ ماشین زره پوش و ۳۸۰ خودروی نظامی مستقر می شوند .
شایان ذکر است نیروهای حافظ صلح روسیه فقط در امتداد کریدور " لاچین " مستقر می شوند و با توجه به این که شهرستان " لاچین " به جمهوری آذربایجان پس داده می شود ، نیروهای این کشور نیز از امکان نظارت بر این کریدور برخوردار خواهند بود و در عین حال در باره تامین امنیت آن تضمین داده اند.
نیروهای حافظ صلح روسیه همزمان با خروج نیروهای ارمنی از قره باغ در این منطقه مستقر خواهند شد و مدت اقامت آنها در منطقه ۵ سال خواهد بود و ستاد فرماندهی این نیروهای حافظ صلح در شهر " خانکندی مستقر می شود.
در حال حاضر انتقال نیروهای حافظ صلح روسیه از شهر " اولیانوسک " این کشور به قره باغ آغاز شده است .
بر اساس بیانیه سه جانبه ، آوارگان جنگی تحت کنترل کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور آوارگان به منطقه قره باغ کوهستانی و شهرستانهای همجوار آن بر می گردند .
یکی از توافقات حاصله بر اساس این بیانیه مشترک ، از سر گرفتن فعالیت مسیرهای حمل و نقل زمینی در منطقه و ایجاد مسیر ارتباط زمینی میان جمهوری آذربایجان و نخجوان از طریق خاک ارمنستان تحت کنترل نیروهای حافظ صلح روسیه می باشد .
یکی از مفاد بیانیه سه جانبه شامل تاسیس مرکز کنترل بر آتش بس در قره باغ می باشد و در حال حاضر میان آذربایجان ، روسیه و ترکیه مذاکراتی در باره تاسیس هر چه سریع تر این مرکز و حضور نظامیان ترک در این مرکز ادامه دارد و این موضوع در گفت و گوی تلفنی روز گذشته " رجب طیب اردوغان " و "ولادیمیر پوتین " روسای جمهوری ترکیه و روسیه و نیز در سفر روز گذشته وزیران خارجه ، دفاع و رییس سرویس اطلاعاتی ترکیه به باکو و دیدار با الهام علی اف رییس جمهوری اذربایجان بررسی شده است.
حالا بعد از جنگی 44 روزه و توافق طرفین برای پایبندی به آتش بس و رفتن به سمت میزهای مذاکره ، آرایش و نقشه جغرافیای منطقه مورد منازعه تغییر کرده است. الهام علی اف امضای این سند سه جانبه را دستاورد مهم برای جمهوری آذربایجان اعلام کرد و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان هم در صفحه فیس بوک خود نوشت با روسای جمهوری روسیه و جمهوری آذربایجان بیانیه ای را برای پایان دادن به جنگ در قره باغ کوهستانی امضا کردیم.
وی گفت: من بیانیه ای را با روسای جمهور روسیه و آذربایجان برای پایان دادن به جنگ قره باغ امضا کردم. من این تصمیم را در نتیجه تجزیه و تحلیل عمیق گرفتم. پاشینیان گفت که " تصمیمی بسیار بسیار دشوار گرفتم".