درگیریهای ۴۷ روزه که از ششم مهر ماه گذشته میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان آغاز شد منجر به آزادسازی بسیاری از سرزمینهایی شد که بیش از ۲۷ سال تحت اشغال نیروهای ارمنی قرار گرفته بود. جامعه جمهوری آذربایجان و بخصوص آوارگان جنگی آذربایجانی در نهایت اطمینان حاصل کردند که آنها فرصت بازگشت به خانه خود در قره باغ را دارند .
جنگ اول قره باغ و اخراج بیش از ۷۰۰ هزار تبعه جمهوری آذربایجان از این منطقه
تحرکات تجزیه طلبی ارامنه ساکن منطقه قره باغ کوهستانی جمهوری آذربایجان با حمایت آشکار ارمنستان در آستانه فروپاشی شوروی سابق در سالهای ۱۹۹۲ الی ۱۹۹۴ میلادی به جنگ میان دو کشور تازه استقلال یافته منطقه قفقاز جنوبی تبدیل شد .
در نتیجه این جنگ ۲۰ درصد از سرزمینهای جمهوری آذربایجان که از سوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته شده بود از جمله منطقه قره باغ کوهستانی و چند شهرستان دیگر این کشور در اطراف آن از جمله " فضولی " ، "زنگیلان " ، " جبرایل " ، " خوجاوند " ، "لاچین " ، " قوبادلی " و " کلبجر " تحت اشغال نیروهای ارمنستان درآمد و بیش از ۷۰۰ هزار نفر مجبور به ترک خانه خود در قره باغ شدند .
به گزارش منابع رسمی جمهوری آذربایجان ، قبل از آن نزدیک به ۲۵۰ هزار آذربایجانی ساکن شهرهای مختلف ارمنستان از جمله ایروان , در آستانه جنگ اول قره باغ از این کشور اخراج شدند .
اشغال این شهرستانهای جمهوری آذربایجان از سوی نیروهای ارمنی با فاجعه انسانی متعدد علیه آذربایجانی های غیر نظامی این منطقه همراه بود که حمله نیروهای ارمنی در شب ۲۶ فوریه سال ۱۹۹۲ میلادی به شهر بی دفاع آذری نشین "خوجالی" در نزدیکی " خان کندی " مرکز قره باغ کوهستانی که بر اثر آن نزدیک به ۷۰۰ نفر از جمله کودکان ، بانوان و افراد مسن کشته شده و بیش از هزار نفر نیز به اسارت درآمدند ، نمونه بارز آن می باشد .
دولت باکو در ۲۸ سال گذشته بارها در سطح بین المللی تلاش کرده است تا کشتار ساکنان بی دفاع شهر "خوجالی " بعنوان جنایت جنگی به رسمیت شناخته شود .
جمهوری آذربایجان در جریان این جنگ علاوه بر این که کنترل ۲۰ درصد از سرزمینهای خود را از دست داد ، بیش از ۳۰ هزار قربانی در این جنگ هم داشت که علاوه بر آن وجود صدها هزار آواره جنگی تاثیرات بسیار منفی به روحیه جامعه این کشور داشت .
مذاکرات بی نتیجه ۲۸ ساله و ناامیدی از میانجیگران بین المللی
با توجه به این که گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا به ریاست مشترک آمریکا ، روسیه و فرانسه از سال ۱۹۹۲ میلادی میانجیگری بین المللی برای حل مسالمت آمیز مناقشه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان را بر عهده داشت ، ولی تلاش های این گروه در ۲۸ سال گذشته کاملا بی نتیجه بوده است .
جامعه جمهوری آذربایجان که قرار گرفتن سرزمینهای این کشور تحت اشغال را تحمل نمی کرد با توجه به حل نشدن مسالمت آمیز مناقشه قره باغ در سه دهه گذشته ، به این نتیجه رسید که آزادی سرزمینهای اشغال شده فقط از طریق روشهای نظامی امکان پذیر است .
کارشناسان جمهوری آذربایجان بر این باورند که یکی از دلایل حل نشدن این مناقشه علاوه بر ناتوانی گروه میانجی مینسک به موضع سخت و غیر سازنده ارمنستان در این مذاکرات برمی گردد .
به نظر این کارشناسان ، با توجه به این که پس از جنگ اول قرهباغ ، فرماندهان نظامی این جنگ در ارمنستان به قدرت رسیدند ، آنها هرگز حاضر نبودند ، در مذاکرات انجام گرفته در طول سالهای گذشته به مصالحه و گذشت اساسی برای پایان دادن به اشغال سرزمینهای جمهوری آذربایجان تن بدهند .
طی سالهای قبل روسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان اگر چه همه ساله چند بار دیدار و راه حل مسالمت آمیز مناقشه قره باغ را با حضور میانجیگران گروه مینسک بررسی می کردند و طرح مشخص موسوم به " طرح مادرید " هم در این زمینه بر روی میز مذاکرات وجود داشت ولی این مذاکرات در دو سال اخیر با روی کار آمدن نیکول پاشینیان در ارمنستان بطور کامل متوقف شد .
طرح مادرید شامل حل مرحله ای مناقشه قره باغ یعنی خروج نیروهای ارمنی در مرحله نخست از پنج شهرستان اشغالی جمهوری آذربایجان و در مرحله بعدی از دو شهرستان دیگر و نیز در مرحله نهایی انجام مذاکرات موقعیت سیاسی و حقوقی منطقه قره باغ کوهستانی بود .
کارشناسان جمهوری آذربایجان بر این باورند که روی کار آمدن نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان و بیانیه ها و برخی تحرکات سیاسی دولت وی لطمه جدی به روند مذاکرات حل مناقشه قره باغ وارد و ادامه این مذاکرات را بی معنی کرد.
بیانیه پاشینیان مبنی بر این که قره باغ جزو ارمنستان است و اقدامات اخیر دولت ایروان برای برگزاری مراسم تحلیف رییس جمهوری خودخوانده قره باغ کوهستانی با حضور خود نخست وزیر ارمنستان در شهر " شوشا " واقع در نزدیکی شهر خان کندی که آذربایجانی ها آن را مهد فرهنگ مردم این کشور می دانند ، صبر جامعه آذربایجان را لبریز کرده بود .
پس از روی کارآمدن نخست وزیر فعلی ارمنستان ، مذاکرات حل مسالمت آمیز مناقشه قره باغ میتوان گفت بطور کامل متوقف شد و هیچ امیدی هم برای پیشرفت در این زمینه وجود نداشت .
خاتمه جنگ دوم قرهباغ و شرایط صلح میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان
همانطور که اشاره شد ارتش جمهوری آذربایجان در جریان جنگ دوم قره باغ که بیش از یک ماه و نیم ادامه داشت توانست بسیاری از سرزمینهای تحت اشغال نیروهای ارمنی و بویژه شهر استراتژیک شوشا را آزاد کند .
شهر شوشا بنا شده در سال ۱۷۵۲ میلادی از سوی پناهعلی خان ،خان قره باغ بعنوان یک شهر قلعه مستحکم در بالاترین ارتفاع منطقه قره باغ ، در طول تاریخ مهد فرهنگ و هنر مردم جمهوری آذربایجان و محل زادگاه بسیاری از شخصیت های فرهنگی و هنری این کشور به شمار می رود .
این شهر آذری نشین در سال ۱۹۹۳ میلادی در جریان جنگ اول قره باغ از سوی نیروهای ارمنی اشغال شد و تاثیر منفی جدی بر روحیه مردم جمهوری آذربایجان گذاشت و بنا بر این آزادسازی این شهر از یک طرف برای جمهوری آذربایجان افتخار و عزت بود از طرفی هم به دلیل موقعیت استراتژیک آن از اهمیت خاص برخوردار بوده و راه برای کنترل بر خان کندی مرکز قره باغ کوهستانی را گشوده و نقطه عطفی در جنگ دوم قره باغ به شمار می رود .
پس از آزادسازی شهر شوشا ، کنترل بر دیگر مناطق اشغالی برای ارتش جمهوری آذربایجان چندان هم مشکل به نظر نمی رسید و شکست کامل نیروهای ارمنی در قره باغ را اجتناب ناپذیر کرده بود .
در چنین شرایط روسای جمهوری آذربایجان ، روسیه و نخست وزیر ارمنستان بیانیه مشترک پایان جنگ در قره باغ را امضا کردند که " الهام علی اف" رییس جمهوری آذربایجان شب گذشته در پیامی به مردم این کشور که بطور زنده از طریق تلویزیون دولتی پخش شد ، شرایط صلح با ارمنستان را اعلام کرد .
طبق توافق حاصله میان طرفیها ، از ساعت صفر ۱۰ نوامبر جاری( ۲۰ آبان ماه ) به وقت مسکو درگیری های نظامی در منطقه مورد مناقشه قره باغ بطور کامل متوقف می شود .
ارمنستان متعهد می شود ۱۵ نوامبر ( ۲۵ آبان ماه ) جاری شهرستان " کلبجر " ، ۲۰ نوامبر ( ۳۰ آبان ماه ) شهرستان " آقدام " و اول دسامبر ( ۱۱ آذر ) سال جاری میلادی شهرستان " لاچین" را به جمهوری آذربایجان پس دهد .
در خط مقدم جبهه در منطقه قره باغ کوهستانی و در امتداد جاده لاچین در قره باغ نیروهای حافظ صلح روسیه به تعداد یک هزار و ۹۶۰ نظامی ، ۹۰ ماشین زره پوش و ۳۸۰ خودروی نظامی مستقر می شوند .
نیروهای حافظ صلح روسیه همزمان با خروج نیروهای ارمنی از قره باغ در این منطقه مستقر خواهند شد و مدت اقامت نیروهای روسی در منطقه ۵ سال خواهد بود.
بر اساس این سند ، آوارگان جنگی تحت کنترل کمیسریای عالی سازمان ملل متحد در امور آوارگان به منطقه قره باغ کوهستانی و شهرستانهای همجوار آن بر می گردند .
یکی از توافقات حاصله بر اساس این بیانیه مشترک ، از سر گرفتن فعالیت مسیرهای حمل و نقل زمینی در منطقه و ایجاد مسیر ارتباط زمینی میان جمهوری آذربایجان و نخجوان از طریق خاک ارمنستان تحت کنترل نیروهای حافظ صلح می باشد .
الهام علی اف امضای این سند سه جانبه را دست آورد مهم برای جمهوری آذربایجان اعلام کرد .
نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان هم در صفحه فیس بوک خود نوشت با روسای جمهوری روسیه و جمهوری آذربایجان بیانیه ای را برای پایان دادن به جنگ در قره باغ کوهستانی امضا کردیم.
وی گفت: من بیانیه ای را با روسای جمهور روسیه و آذربایجان برای پایان دادن به جنگ قره باغ امضا کردم. من این تصمیم را در نتیجه تجزیه و تحلیل عمیق گرفتم. پاشینیان گفت که " تصمیمی بسیار بسیار دشوار گرفتم".
تلاشهای تهران برای حل مناقشه قره باغ و کمک به آوارگان جمهوری آذربایجان
با توجه به این که چند شهرستان اشغال شده جمهوری آذربایجان به دست نیروهای ارمنی در جنگ اول قره باغ در امتداد رود ارس و در نزیکی مرز ایران قرار می گیرند ، ان چه خود مسوولان جمهوری آذربایجان و برخی فرماندهان نظامی سابق این کشور اذعان دارند اگر دخالت بموقع جمهوری اسلامی ایران نبود ، مقیاس فاجعه انسانی برای آوارگان جنگی آذربایجانی در ان دوره به مراتب بیشتر می شد .
منابع رسمی و غیر رسمی جمهوری آذربایجان همواره کمک های بموقع ایران به ساکنان شهرستان " زنگیلان " که در جریان جنگ اول قره باغ به محاصره نیروهای ارمنی درامده بود ، اشاره می کنند و در ان دوره اگر کمک ایران نبود و مرزهای خود را به روی ساکنان این شهرستان مرزی را نمی کرد ، کشتار دسته جمعی ساکنان زنگیلان اجتناب ناپذیر بود .
"حکمت حاجی اف " دستیار رییس جمهوری آذربایجان اخیرا در این رابطه گفت : در جنگ اول قره باغ ۴۰۰ هزار نفر از مردم جمهوری آذربایجان در محاصره نیروهای ارمنی قرار گرفته بودند که ایران از خاک خود با آتش توپخانه ، ارتش مهاجم را کنار زد و جان چهارصد هزار نفر را نجات داد و این افراد وارد خاک ایران شده و مورد استقبال و تکریم ایرانیان قرار گرفتند که اگر این اقدام ایران نبود قطعا تمام چهارصد هزار نفر کشته می شدند .
با توجه به این که جمهوری آذربایجان پس از فروپاشی شوروی و در سالهای نخست کسب استقلال ملی در یک شرایط اقتصادی بسیار نامطلوب بسر می برد صدها هزار آواره جنگی آذربایجانی در اردوگاههای چادری ایجاد شده در شهرستانهای مختلف این کشور بسر می بردند .
جمهوری اسلامی ایران در این شرایط سخت جمهوری آذربایجان به کمک این کشور شتافت و با ارایه کمک های بشردوستانه قابل توجه طی سالهای متمادی تامین کامل چند اردوگاه آوارگان جنگی را بر عهده گرفت .
مسوولان جمهوری آذربایجان بارها در باره این کمک های بشردوستانه جمهوری اسلامی ایران به اوارگان جنگی آذربایجانی و نیز حمایت های سیاسی همواره تهران در سطوح بین المللی از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان را مورد تاکید قرار دادند .
با آغاز جنگ دوم قره باغ جمهوری اسلامی ایران تلاش های دیپلماتیک خود برای پایان دادن به این جنگ و برقراری صلح و امنیت در منطقه افزایش داد .
در شرایط ادامه این جنگ معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با هدف ارایه طرح پیشنهادی تهران برای خاتمه دادن به این جنگ به جمهوری آذربایجان ، روسیه ، ارمنستان و ترکیه سفر کرده و راه حل مسالمت امیز این مناقشه را با مسوولان این کشور بررسی کرد .
جمهوری اسلامی ایران همچنین موضع خود در رابطه با مناقشه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان را به صراحت اعلام کرده و رهبر معظم انقلاب در سخنانی اخیر در مراسم میلاد پیامبر اکرم ( ص) در این ارتباط گفت که سرزمینهای اشغالی در قره باغ به جمهوری آذربایجان تعلق دارد و باید به این کشور هم پس داده شود .
جنگ دوم قرهباغ و جامعه جمهوری آذربایجان
درگیریهای نظامی میان نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان ششم مهر ماه گذشته پس از یک وقفه چند هفته‌ای بار دیگر از سرگرفته شد.
پس از درگیریهای نظامی چند روزه ماه جولای (اواسط تیر) بین نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان که منجر به تلفات جانی از هر دو طرف شد، جنگ لفظی و برخی تحرکات نظامی به تنش در منطقه قفقاز دامن زد و بروز برخورد نظامی میان این دو کشور را قابل پیش‌بینی کرده بود.
در آستانه آغاز جنگ دوم قره باغ در جامعه جمهوری آذربایجان چنین نظری حاکم بود که با توجه به موضع گیری مسوولان فعلی ارمنستان راهی به جز از روشهای نظامی برای پایان دادن به اشغال قره باغ به دست نیروهای ارمنی ، وجود ندارد .
کارشناسان جمهوری آذربایجان دلایل شکست این کشور در جنگ اول قره باغ را نبود قدرت اقتصادی و نظامی لازم ، اختلافات سیاسی حاکم در آن دوره در داخل این کشور و نبود توجه لازم نیروهای سیاسی مختلف به اهمیت حفظ تمامیت ارضی کشور و برخی اقدامات نسنجیده حکومت "جبهه خلق " در جمهوری آذربایجان عنوان کردند .
جمهوری آذربایجان در دو دهه اخیر با توجه به افزایش بی سابقه درآمدهای نفتی و بر اثر آن تقویت قدرت اقتصادی ، توانست در راستای ایجاد یک ارتش قوی و مجهز با سلاح های مدرن اقدام کند .
در دو دهه اخیر آموزش جمعی از نظامیان جمهوری آذربایجان در آموزشگاههای عالی نظامی ترکیه ، روسیه و ناتو و همزمان بهبود تجهیزات نظامی ارتش و مجهز شدن آن با سلاحهای مدرن ترکیه ، اسراییل و دیگر کشورها موجب تقویت قدرت رزمی ارتش جمهوری آذربایجان شد و دست آورد های این کشور در درگیزی های نظامی فعلی در قره باغ نیز حاکی از این واقعیت است .
این در حالی است که برخی مسوولان و نمایندگان نظامی ارمنی نیز به برتری رزمی ارتش جمهوری آذربایجان در این درگیری ها اذعان کردند .
"آرسرون اوانیسیان " نماینده وزارت دفاع ارمنستان در جریان این جنگ دریکی از مصاحبه ها با شبکه تلویزیونی اجتماعی این کشور با اشاره به این که در برخی محورهای منطقه مورد مناقشه قره باغ نیروهای جمهوری آذربایجان ۱۲ برابر بیشتر از نیروهای ارمنی است ، گفت : جمهوری آذربایجان در قره باغ در حال حاضر از سلاح های مدرن از جمله پهپادهای مدرن ، موشکهای و سامانه های موشکی و سیستم های مخابراتی پیشرفته استفاده می کند و امکانات نظامی طرفین مناقشه از لحاظ مجهز شدن با تجهیزات نظامی مدرن، یکسان نیست .
کارشناسان می گویند که در جریان درگیری های نظامی در جامعه جمهوری آذربایجان متفاوت از جنگ اول قره باغ یک وحدت و انسجام و اعتماد کامل به دولت و ارتش این کشور وجود داشت .
به گفته آنها بسیاری از نیروهای سیاسی و بخصوص احزاب و تشکل مخالف دولت فعلی باکو با آغاز درگیری های نظامی در قره باغ حمایت کامل از دولت را اعلام کردند .
در جامعه جمهوری آذربایجان چنین نظری حاکم است که در حال حاضر یک فرصت تاریخی برای این کشور جهت پایان دادن به اشغال نیروهای ارمنی و بازگشت آوارگان جنگی آذربایجانی به خانه خود در قره باغ پیش آمده و باید از این فرصت استفاده کرد.
همچنین باید به این نکته مهم هم توجه کرد که شهروندان جمهوری آذربایجان برخلاف جنگ اول قره باغ ، با وجود این همه حملات موشکی و توپخانه ای نیروهای ارمنی در درگیری های فعلی به مناطق مسکونی با وجود تحمل خسارات جانی ، هرگز حاضر نشدند خانه خود را ترک کنند .
نظر شما