به گزارش روز سه شنبه گروه فرهنگی ایرنا از بنیاد سعدی، نشست مجازی «گسترش زبان فارسی در جهان و معرفی بهتر ایران» از سلسله نشست‌های مجازی هفته کتاب (۲۴ تا ۳۰ آبان) با حضور ایوب دهقانکار مدیر عامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، رضا مرادصحرایی معاون آموزشی و پژوهشی بنیاد سعدی، شهروز فلاحت‌پیشه معاون امور بین‌الملل در بنیاد سعدی و با دبیری و اجرای مسعود حسنی در سرای اهل قلم ایران برگزار و در صفحه اینستاگرام خانه کتاب و ادبیات ایران و بنیاد سعدی زنده پخش شد.
مجری برنامه ابتدا زبان فارسی را زبانی دانست که به پشتوانه ادبیات سترگ آن به عنوان یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های هویت ایرانیان در گذر تاریخ، بستر انتقال دانش بشری و شکوفایی حوزه وسیعی از تمدن‌ها بوده است.
این زبان در عصر طلایی تمدن‌های اسلامی به زبان دوم جهان اسلام نیز بدل شد. طی قرن‌ها به واسطه طیف‌های گوناگونی از بازرگانان، امیران و عارفان در فراسوی مرزهای ایران فرهنگی نفوذ و گسترش داشت. امروزه در اثر ارتباطات و انفجار اطلاعات و رسانه‌های جنبی و در میدان جهانی‌شدن و تقابل فرهنگ‌ها و با وجود هجمه‌های هولناک تاریخی و سیاسی رقیبان، همچنان به‌عنوان یک زبان زنده و پویا خودنمایی میکند.
او بحث را با سؤال از دکتر دهقانکار آغاز کرد و پرسید: در سیاست خارجی سه حوزه اصلی ملاحظات سیاسی، اقتصادی و امنیتی جزو اصلی‌ترین ملاحظات علمی بوده‌اند. اخیرا متخصصان علم روابط بین‌الملل، فرهنگ و مولفه‌های فرهنگی را به عنوان چهارمین ملاحظه در عصر جدید در نظر می‌گیرند. سؤال این است در هر یک از ملاحظات سه‌گانه تعارضاتی وجود داشته است. اینجاست که دیپلماسی عمومی و فرهنگی نقش فعالی به خود می‌گیرد و طراحی راهبردی را مطالبه میکند. در زمینه گسترش قدرت نرم مهم‌ترین عوامل کدام‌ها می‌توانند باشند و نهادهای فرهنگی بین‌المللی تا چه اندازه از فرصت‌های خود در این حوزه می‌توانند استفاده کنند؟
روابط بین الملل را نباید به روابط سیاسی محصور کرد
ایوب دهقانکار در پاسخ به تفاهم‌نامه بین خانه کتاب و ادبیات ایران با رئیس انجمن ایرانی روابط بین‌الملل اشاره کرد و گفت: آنجا مطرح شد وقتی ما از روابط بین‌الملل صحبت می‌کنیم اولین چیزی که به ذهن‌ها متبادر می‌شود بحث روابط سیاسی است. هم دنیا و هم کشور ما به این نتیجه رسیده‌اند که نباید روابط بین‌الملل را محصور به روابط سیاسی کرد و مصادیق زیادی برای روابط بین‌الملل وجود دارد. از جمله عرصه فرهنگ که در اصطلاح تخصصی‌اش به دیپلماسی فرهنگی مشهور شده است. اگر این جلسه را ادامه بحث دیروز تلقی کنم و از روابط بین‌الملل مشخصا به دیپلماسی فرهنگی روی بیاورم به صورت خاص می‌شود درباره دیپلماسی فرهنگی مبتنی بر زبان صحبت کنم.
وقتی می‌گوییم دیپلماسی فرهنگی باید مصداق‌های عملیاتی برای آن پیدا کنیم که یکی از کارآمدترین و موثرترین و اثربخش‌ترین مصادیق دیپلماسی فرهنگی، دیپلماسی مبتنی بر زبان است. این که چرا گسترش زبان فارسی در جهان مهم است زیرا گسترش زبان مهم است و اینکه چرا گسترش زبان مهم است به دلیل اهمیت خود زبان است.
وی با اشاره به نظرهای زبانشناسان افزود: نوام چامسکی به عنوان یک زبان‌شناس مطرح دنیا از دو جهت زبان را بررسی می کند؛ توانایی زبانی که در نهاد همه انسان‌ها به ودیعه قرار داده شده است و توانایی فراگیری انواع زبان اعم ژاپنی، چینی و انگلیسی مربوط می‌شود.
مدیر عامل خانه کتاب و ادبیات اظهار کرد: موضوع بحث امروز ما زبان خارجی است در واقع همان گونه‌های مختلف زبانی است که در دنیا وجود دارد مثل زبان فارسی، عربی، انگلیسی، چینی. هر مکتبی که یک تئوری را درباره ماهیت انسان، قدرت فراگیری انسان، قدرت ذهن انسان و تفکر انسان پرداخته بدون استثناء درباره زبان هم صحبتی به میان آورده و نتیجه این پرداختن به زبان، ایجاد تئوری‌های مختلف است. درباره نقش و جایگاه زبان یک تئوری با عنوان تئوری نسبیت در دنیا مطرح شده مبنی بر اینکه جهان‌بینی هر فرد متأثر از زبانی است که به آن زبان تکلم دارد.
رئیس موسسه کتاب و ادبیات ایران با اشاره به نظرهای مختلف زبانشناسی افزود: با توجه به اهمیتی که زبان دارد تمام دنیا به این اهمیت پی بردند و در درجه اول بر صیانت از زبان و در درجه بعد روی آموزش زبان کار کردند و در کشور ما هم به لطف حضور متخصصین حوزه آموزش زبان اقدامات خیلی خوبی در این زمینه مشخصا در بنیاد سعدی صورت گرفته است.
دبیر نشست در ادامه از دهقانکار سوال کرد نقش سمن‌ها و سازمان‌های بین‌المللی و تاثیری که بر دیپلماسی فرهنگی دارند چیست؟ با توجه به اینکه ما به اندازه رقبای فرهنگی‌مان نتوانسته‌ایم از این ظرفیت استفاده کنیم، چه راهکاری را می‌توان در این حوزه اتخاذ کرد که ثمره بیشتری داشته باشد؟
دهقانکار بیان کرد: دولت‌ها و سیاست‌مداران به این نتیجه رسیده‌اند که نقش دولت‌ها را باید در سیاستگذاری و هدایت ملاحظه کرد. در واقع این نقش اصلی دولت است. کاری که یک دستگاه دولتی و حاکمیت می‌تواند انجام دهد در بهترین شکل ممکن سیاستگذاری، حمایت و هدایت است و اجرا را باید به سمن‌ها سپرد.
آحاد مردم در گسترش زبان فارسی نقش دارند
او افزود: نه تنها سمن‌ها که آحاد مردم در گسترش زبان فارسی نقش مهمی دارند. هر واژه‌ای در هر زبانی در حکم یک سکه طلاست، وقتی واژه‌ها سکه طلا هستند، خود زبان که دریایی از واژگان است اهمیتی به مراتب بیشتر پیدا میکند. بنابراین سمن‌ها و آحاد مردم و فضای مجازی نقش بسیار پررنگی در شیوه به‌کارگیری زبان دارند. فضای مجازی در عین حال که یک تهدید است و می‌تواند زبان را خیلی با مخاطره مواجه کند اما یک فرصت هم محسوب می‌شود. می‌توان از شبکه مجازی برای ارتباط با تک تک مردم استفاده کرد و کمک کرد برای حفظ و بعد گسترش زبان فارسی.
مجری بحث را با استادان بنیاد سعدی ادامه داد و از فلاحت‌پیشه معاون امور بین‌الملل در بنیاد سعدی پرسید: تاثیر زبان و ادبیات فارسی را در راهبردهای فرهنگی و ارتباط فرهنگی تا چه اندازه مفید می‌دانید و این تاثیرگذاری در حوزه‌های منطقه‌ای چگونه است؟ آیا بنیاد سعدی با شناخت کافی از ابزارها و راهبردها فعالیت میکند یا هنوز نیاز به نیازسنجی در این حوزه وجود دارد؟
فلاحت‌پیشه اظهار کرد: وقتی صحبت از معرفی ایران می‌شود یعنی وارد فضای بین‌الملل می‌شویم و می‌خواهیم ایران و زبان فارسی را به عنوان یک کالا به مخاطب خارجی عرضه کنیم و این بسته و کالای ارسالی به چهار حوزه فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و سیاست تقسیم می‌شود. در کنار بخش رسمی مثل سفارت‌خانه‌ها و وزارت‌خانه‌ها که کار خود را انجام می‌دهند ما یک بخش مهم در قالب دیپلماسی مردم با مردم داریم که با عنوان دیپلماسی عمومی از آن یاد می‌شود. وقتی می‌گوییم تصویر ایران یعنی می‌خواهم تصویر ایران را در ذهن مخاطب اصلاح کنم. که یکی از ابزار آن همین دیپلماسی عمومی است که زیر مجموعه توانمندی‌های ما در حوزه قدرت نرم است. تا بتوانیم بر دل و قلب مردم حکومت کنیم.
یکی از ارکان قدرت نرم حوزه زبان برای هر کشوری است. در کشور ما حوزه زبان فارسی به واسطه ادبیات غنی و ثروتمندمان بسیار ظرفیت ارزشمند و پویایی دارد که ما بواسطه زبان می‌توانیم کشورمان را در حوزه‌های مختلف تحصیلی، سیاحتی، تجاری، پزشکی و... عرضه کنیم و نیاز سنجی کنیم. اما اگر بخواهیم یک مرحله به عقب‌تر برویم باید ببینیم چطور می‌توانیم زبان فارسی را تبدیل به یک نیاز کنیم تا توجه به آن برای رفع نیاز مخاطب بیشتر شود.
وی گفت: یکی از مزیت‌های ما فرهنگ و تمدن غنی کشورمان است که ادبیات کشور این میراث را منتقل میکند و زبان فارسی ریشه در ادبیات کشور دارد. مفاهیم نو و مفاهیمی که می‌توان کشور را بهتر معرفی کرد در ادبیات کشورمان وجود دارد که می‌توان این بسته فرهنگی را با ابزار زبان منتقل کرد. در ایران بنیاد سعدی براساس مصوبه شورای فرهنگی نهاد رسمی متولی آموزش و ترویج زبان فارسی در خارج از کشور است و بحث‌های تخصصی آن در حال تولید محصول برای ایجاد یک پل ارتباطی برای انتقال فرهنگ و تمدن کشورمان است، زیرا زبان فارسی درگاه ورود به فرهنگ و تمدن ایرانی است.
معاون امور بین‌الملل در بنیاد سعدی در مورد نقش رایزنی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی را به‌طور خاص و نقش بنیاد سعدی در ایجاد و تقویت سطح ارتقای فرهنگی باتوجه به این ظرفیت‌های علمی چگونه بیان کرد: رایزنی‌های فرهنگی در خارج از ایران و مقوله دیپلماسی عمومی در واقع موضوع اجرایی معرفی کلیت ایران در خارج از کشور است که در این کلیت ایران بخشی از آن بخش فرهنگ و تمدن ایران است. به دلیل داشته‌های ارزشمندی که ما در این حوزه داریم نقش رایزنی فرهنگی در حوزه گسترش زبان فارسی و کرسی‌های دانشگاهی این است که ایران را در خارج از ایران مطرح کنند و ایران را همچون کالایی که اجزای مختلف دارد عرضه کند.
زبان را به کالای فرهنگی تبدیل کنیم
فلاحت‌پیشه در مورد نقش دیپلماسی رسانه‌ای به عنوان یک ابزار در روابط ایران در سیاست خارجی و آیا در مناطق مختلف به لحاظ فرهنگی و رسانه‌ای توضیح داد: دیپلماسی رسانه‌ای به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های کلیت دیپلماسی عمومی بسیار حایز اهمیت است و نقش رادیو و تلویزیون خیلی مهم است که به بنیاد سعدی در موضوع آموزش و معرفی زبان فارسی کمک کند و ظرفیت‌هایی را ایجاد کند.
وی ادامه داد: اگر صداوسیما در این زمینه کمک وافی و کافی داشته باشد و تبلیغات گسترده‌ای در زمینه گسترش زبان فارسی بکند قطعا خروجی آن محصول ارزشمندی برای همه کشور خوهد بود. اگر ما زبان را یک کالای فرهنگی در نظر بگیریم همچون کالاهای دیگر نیاز به بازاریابی دارد بنابراین مجموعه‌ای از ارکان کشور باید همکاری کنند تا ما بتوانیم رقبای فرهنگی خود را پشت سر بگذاریم و زبان فارسی را تبدیل به یک نیاز برای غیرفارسی‌زبانان کنیم. فضای مجازی و دیپلماسی توئیتری و رسانه ملی مجموعه‌ای از عواملی هستند که به عنوان پشتوانه زبان کشور می‌توانند بنیاد سعدی را یاری دهند.
حسنی در ادامه این نشست با طرح سوالی ارزیابی نقش سازمان‌های مردم‌نهاد را در دیپلماسی عمومی با توجه به بحث آموزش زبان فارسی از فلاحت‌پیشه جویا شد و فلاحت‌پیشه در پاسخ به این سؤال بیان کرد: سازمان‌های مردم‌نهاد در تمامی کشورها با توجه به اینکه با فضای اجتماعی ـ فرهنگی و ساختار آن کشور در ارتباط هستند فرصت ویژه‌ای برای عرضه زبان در آن کشور دارند. سازمان‌های مردم نهاد به ویژه اگر ریشه ایرانی داشته باشند می‌توانند به نوعی کارگزار رسمی آموزش زبان فارسی در آن کشور باشند. همچنین یک ظرفیت مهاجر در خارج از کشور داریم که آنها هم می‌توانند به گسترش زبان فارسی کمک کنند.
معاون امور بین‌الملل در بنیاد سعدی در مورد ارتقای زبان فارسی در کشورهای همسایه شمالی ایران از سطح مدارس به دانشگاه ها اظهار کرد: در بعضی کشورهای اروپایی مثل انگلیس، آلمان و سوئد شرایطی فراهم شده که اقلیت‌های مهاجر بتوانند زبان خودشان را در آن کشور بخوانند بخشی از این مسأله به توانمندی و ظرفیت آن کشور خارجی مربوط است و بخشی به مجموعه ایرانی که در سفارت آن کشور مشغول به کار هستند و به دولت مرکزی و محلی بتوانند فشار بیاورند تا بحث زبان فارسی و تدریس آن در مدارس را تبدیل به زبان دوم یا سوم کنند.
در کشورهایی که زبان دوم یا سوم آنها زبان فارسی است مثل گرجستان، ارمنستان و قرقیزستان در پایه دبیرستان یا قبل از آن زبان فارسی، زبان دوم یا سوم است در این کشورها بسته به حمایت ما از این مسأله و تعاملات بخش نمایندگان سیاسی در آن کشور با هم می‌توانند ظرفیت‌سازی کنند تا زبان فارسی در این کشورها ریشه‌دار شود. موضوع زبان در بعضی کشورها ظرفیت گسترش دارد و در بعضی کشورها این ظرفیت خیر ما باید ظرفیت‌سازی کنیم.
دیپلماسی فرهنگی و زبانی تبدیل به دیپلماسی عمومی شده است
در ادامه معاون آموزشی و پژوهشی بنیاد سعدی در مورد اقدامات این بنیاد سعدی در سطوح مختلف اموزش و سنجش زبان فارسی گفت: در جهان امروز موضوع فرهنگ و در زیر شاخه آن یعنی حوزه کتاب و کتابخوانی حرف‌های بسیاری وجود دارد و دیپلماسی فرهنگی و زبانی امروزه تبدیل به دیپلماسی عمومی شده است. انجمن جهانی آموزش زبان انگلیسی زیر نظر وزارت خارجه امریکاست، این مساله اهمیت دیپلماسی عمومی در قالب زبان را نشان می‌دهد. امکان ندارد بدون هماهنگی هیئت رسمی وزارت خارجه امریکا رئیس برای انجمن زبان انگلیسی انتخاب شود.
رضامراد صحرایی تصریح کرد: خرسندیم که یکی از اتفاقات مهم در حوزه فرهنگی در دهه چهارم انقلاب تاسیس بنیاد سعدی بود که ما دیپلماسی زبانی‌مان را یکپارچه کنیم. کشور از حیث ثروت از هر نوعی هیچ کسری ندارد و با گسترش زبان فارسی به پیشرفت قابل توجهی دست یابیم. دبیر شورای عالی امنیت ملی مولفه‌های قدرت نرم را سه مورد دانست، یک:انقلاب اسلامی که حرف جدیدی برای دنیا در قالب نظریه انقلاب اسلامی دارد. دو: تمدن هفت‌هزار ساله ایران در کنار زبان و ادبیات فارسی و سه: بحث تفکر شیعی که تفکر جدیدی است. اگر یکی از مولفه‌خای اصلی قدرت ما زبان و ادبیات فارسی است پس باید برای آن بسیار وقت بگذاریم و برای آن استراتژی تعریف کنیم.
وی گفت: ما مثلثی از برنامه‌ریزی آموزشی، آموزش زبان و سنجش و آزمون سازی داریم. یکی از مهم‌ترین کارها تهیه استاندارد مرجع زبان فارسی در جهان بود. آموزش زبان فارسی در برخی کشورها بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد. در دانشگاه ورشو از اوایل قرن ۱۸ آموزش زبان فارسی داشتیم. یا در هند کرسی‌های زبان فارسی وجود دارد که سابقه‌شان از تمام دانشگاه‌های ما بیشتر است. بنابراین یکی از وظایف ما استاندارد سازی این زبان بود.
استانداردسازی آموزش زبان فارسی یکی از اولویت‌های کلیدی و اهداف عمده بنیاد سعدی است. این به دلیل اهمیت سطح‌بندی آموزشی و محتوایی و تأثیرات آن بر مبانی آموزشی زبان فارسی در سطح بین‌الملل، مد نظر بنیاد سعدی بود. از آنجا که هیچ معیار واحد و استانداردی در آموزش زبان فارسی وجود نداشت، سعی کردیم با پژوهش در زمینه دستاوردهای مطرح در آموزش زبان و الگوهای رایج در زمینه سطح‌بندی آموزشی و محتوایی زبان دوم یا خارجی، به الگویی مناسب و متناسب با ویژگی‌های خاص زبان فارسی دست یابیم.
وی ادامه داد: به بیان دیگر استاندارد آموزشی بنیاد سعدی به جهت هماهنگی و یکپارچه‌سازی سطوح آموزشیِ زبان فارسی به غیر فارسی زبانان ارائه می‌گردد و هدف از تدوین آن ساماندهی تشتت و پراکندگی موجود در سطح‌بندی محتوای آموزشی و آزمون‌سازی، در برنامه‌ریزی‌های آموزشی کلاس دوره‌های آموزشی کوتاه و بلند مدت، طراحی برنامه درسی، تهیه و تدوین مواد آموزشی و نیز تعیین سطح است. بنابراین شروع به تالیف کتاب و آموزش مدرس و برگزاری آزمون استاندارد کردیم.
صحرایی اظهار کرد: سپس ۷۰ کتاب پایه با اهداف مختلف، مثل فارسی با هداف تجاری؛ فارسی با اهداف اقتصادی، فارسی با اهداف ادبی، فارسی با اهداف پزشکی و... به نگارش درآوردیم و بنیاد سعدی جزو دستگاه‌هایی است که وظیفه تخصصی دارد. در زمینه روش تدریس ما دوره‌های تربیت مدرس را شروع کردیم و تا الان بیش از ۵۰۰ معلم را در دوره‌های حضوری تربیت کردیم و گواهی‌نامه رسمی‌ای که به آنها اهدا می‌کنیم اعتباری جهانی دارد که می‌توانند از طریق آن در کشور خودشان شغل پیدا کنند.
او در ادامه ضمن اعلام دیگر فعالیت‌های بنیاد سعدی در زمینه گسترش زبان فارسی بیان کرد: ما باید در این مسیر از هر تهدیدی یک فرصت بسازیم. مثلا کرونا که یک تهدید جهانی بود به عنوان فرصتی برای گسترش زبان فارسی در فضای مجازی بدانیم. کرونا به ما یاد داد نباید آموزش زبان فارسی را شرطی کنیم به ارسال اساتید به آن کشورها. درباره حوزه آزمون هم تا قبل از سال ۱۳۹۰ آزمونی همچون آزمون آیلس در زبان فارسی نداشتیم که بتواند سطح فارسی‌دانان را بسنجد ولی بنیاد سعدی این آزمون را طراحی کرد و زبان فارسی را در قالب آزمون زبان‌سنجی آلفا برد.
او تصریح کرد: کنار آلفا آزمون دیگری به‌نام داتفا داریم که درباره دانش تدریس زبان فارسی. خیلی‌ها زبان فارسی را تدریس می‌کنند ولی مدرکی برای آن ندارند که برای این افراد آزمون داتفا را طراحی کردیم. با این شیوه آموزش زبان فارسی روی ریلی قرار گرفته که زبان‌های دیگر قرار دارند. دربحث سمن‌ها هم بنیاد سعدی کارگزاری اعزام میکند و به یک کارگزار در کشورهای مختلف مجوز می‌دهد که زبان فارسی هم آموزش بدهند و استاندارد و کتاب هم برای ان کارگزار تامین میکند و حمایتش میکند و به این طریق آموزش زبان فارسی روی ریل آموزش زبان‌های معتبر دنیا قرار می‌گیرد و تبدیل به یک رقیب برای دیگر زبان‌ها شده‌ایم.
صحرایی در مورد نهادهای داخلی یا خارجی که آزمونی چون آلفا ولی با نام‌های دیگر برگزار می‌کنند، توضیح داد: پیام بیناد به همه دوست‌داران زبان فارسی دو چیز است، یک رفاقت است نه رقابت. دوم قانون را رعایت کنیم. وقتی قانونی تصویب شود نشانه بالندگی ما رعایت آن قانون است. قانون ممکن است خلا و کاستی داشته باشد، اما اجرای قانون با کاستی‌هایش بهتر ازعدم اجرای آن یا سنگ‌اندازی در مسیر آن است.
وی افزود: تاسیس مراکز عالی در دانشگاه‌ها را فرصت می‌دانم. در نشستی که بنیاد سالانه برگزار میکند در سال اول در سال ۹۴ حدود ۲۳ نهاد وجود داشت که فارسی آموزش می‌دانند یا در آن دخیل بودند و هرسال این نشست برگزار می‌َشود. ما هرسال سعی کردیم هر سازمانی که در ذیل آموزش زبان فارسی قرار می‌گرفت حتی آستان قدس رضوی که بخش زبان فارسی دارد زیرا اداره کل زبان خارجه دارد، تلاش کردیم تا همه این نهادها را همگرا کنیم و با گفت‌وگو مسایل آنها را حل کنیم و اکنون بیش از نیمی از این نهادها کتاب‌های بنیاد سعدی را درس می‌دهند. بنابراین تجربه نشان داده مسیر بالنده گسترش زبان فارسی از این طریق متوقف نمی‌شود و فقط ممکن است کند شود و به نظر من اینها اختلافات قابل حل هستند و نسبت به گذشته بسیار کمتر شده است.
۲۴ آبان ماه در تقویم رسمی کشور از سال ۱۳۷۲ به عنوان روز کتاب و کتابخوانی تعیین و نخستین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران چهارم تا دهم دی ماه سال ۱۳۷۲ با پیام رهبر فرزانه انقلاب اسلامی برگزار شد.
مدارس، مساجد، دانشگاه‌ها و استان‌های کشور همزمان با این هفته میزبان نمایشگاه‌ها و جشن‌های کتاب و سخنرانی همراه با نشست های مختلف با موضوعات چاپ و نشرِ و ترویج کتابخوانی با هدف افزایش میزان سرانه مطالعه هستند. بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران و با شعار دانایی؛ مانایی از شنبه ۲۴ آبان تا۳۰ آبان جاری در سراسر کشور برگزار می‌شود.