بر اساس مستندات و شواهد یافت شده، قدمت سکونت بشر در منطقه فعلی همدان به بیش از سه هزار سال پیش باز می‌گردد و پیدایش بنای اولیه شهر همدان به «دیاکو»، پادشاه ماد نسبت داده شده است.
همدان در برهه‌های مختلفی از تاریخ، از هخامنشیان تا ساسانیان، به عنوان پایتخت ایران محسوب می‌شده و بعد از انقراض مادها همدان هر چند مرکزیت نخستین خود را از دست داد ولی به عنوان یکی از سه پایتخت هخامنشیان مورد توجه خاص بود.
وجود کتیبه‌های گنجنامه بقایای ستون‌های سنگی کاخ‌های هخامنشی، جام‌ها و الواح زرین و سیمین به دست آمده از همدان، حاکی از اهمیت این منطقه در دوره هخامنشی است.
همدان که نام و آوازه تاریخ و تمدن ایران را نیز به یدک می کشد این روزها حال و احوال خوشی ندارد و تاریخ و تمدنش در کش و قوس دعواهای بین شهرداری و میراث فرهنگی، استخوان خورد می کند.
اما این داستان سر بلند دارد، چرا که تاریخی که هویت این شهر کهن را در لایه‌های زیرین خود پنهان کرده در محوطه ای بیش از ۵۰۰ هکتار قرار گرفته و قصد سر و سامان گرفتن ندارد و ضابطه‌های آن از سال ۱۳۳۵ خاک می‌خورد.
طی چند روز گذشته خبری در رسانه‌های مختلف منتشر شد مبنی بر اینکه معاون شهرسازی و معماری شهرداری همدان در نامه‌ای به شهرداران مناطق دستور داده که صدور مجوز ساخت و ساز در بافت تاریخی براساس طرح تفصیلی ادامه پیدا کند.
این خبر صدای دوستداران میراث فرهنگی در شهر همدان را درآورد و شهرداری همدان را به دلیل زیرپاگذاشتن و بی توجهی به تاریخ همدان زیرسوال بردند.
ضرورت حفظ میراث فرهنگی می‌طلبد که برای محوطه تاریخی همدان در طی این سالها طرحی کلان تدوین می‌شد اما متولیان هر بخش سخنان و اظهار نظرهایی دارند.
میراث فرهنگی جزوی از هویت و تاریخ شهر همدان
شهردار همدان معتقد است همه ما مجری ضوابط قانونی هستیم و ضوابط میراث فرهنگی جزوی از هویت و تاریخ شهر است.
«عباس صوفی» با بیان اینکه نبود ضوابط در حریم تاریخی شهر همدان موحب سرگردانی شهروندان شده، اظهار داشت: ما نمی خواهیم کار غیرقانونی و غیر ضابطه ای انجام دهیم.
وی خاطرنشان کرد: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان باید ضوابط اجرای طرح در محوطه آثار تاریخی را تهیه و ابلاغ می کرد، که تا کنون اقدامی دراین زمینه نشده است.
شهردار همدان ادامه داد: براساس درخواست های مردم، دادستانی به عنوان مدعی العموم ورود پیدا کرد و از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خواست تا ضوابط این منطقه را ارائه کنند.
وی افزود: پس از آن دادستانی به شهرداری دستور داد، که اگر میراث فرهنگی طی مدت مقرر در این بخش پاسخگو نبود و نتوانست ضوابط را اعلام کند باید شهرداری پاسخگو باشد، تا مشکل مردم برطرف شود.
صوفی عنوان کرد: بر اساس اعلام دادستان، شهرداری از اول آذر موظف به رسیدگی در محوطه تاریخی شهر شده است.
وی با بیان اینکه میراث فرهنگی تکلیف مردم را مشخص نمی کند و موجب سرگردانی مردم شده که اخلاقی هم نیست، افزود: شهرداری نیز پاسداشت از میراث شهر را تاجایی که قانون و ضابطه ای وجود داشته باشد، وظیفه خود می داند.
وی ادامه داد: اگر میراث فرهنگی ضابطه قانونی دارد ما مجری هستیم، اما چون موضوع در دستگاه قضایی مطرح شده و براساس دستور دادستان شهرداری موظف به اجرا است، منتظر اعلام نظر قوه قضاییه هستیم.
تا اول آذرماه ضابطه‌ای برای حریم تاریخی همدان تعیین نشده
معاون شهرسازی و معماری شهردار همدان نیز دراین باره گفت: در بخش میراث فرهنگی موضوعی وجود دارد که مردم با آن درگیر هستند و معضلی برای شهروندان همدانی شده است.
«امیر فتحیان نسب» افزود: در شهر همدان بناهای واجد ارزشی در سطح شهر داریم که هریک از این آثار که مصوبه قانونی و حریم مشخصی دارند، حریم این بناها به طور دقیق و مطابق قانونی رعایت شده و شهرداری نیز براین امر تاکید دارد.
وی خاطرنشان کرد: برای این آثار میراث فرهنگی حریم و ضابطه دارد که به شهرداری اعلام کرده و شهرداری موظف به اجرا است.
معاون شهردار همدان تاکید کرد: اما در بافت تاریخی شهر همدان که محدوده خاصی دارد موضوع کمی متفاوت است و البته این بافت برای شهرداری، میراث فرهنگی و هم مردم مهم است اما تا اول آذر امسال هیچ ضابطه‌ای برای این محوطه وجود نداشت و ضوابط نیز به صورت سلیقه‌ای اجرا می‌شد.
وی بیان کرد: با این اوصاف مردمی که در این بافت سکونت دارند دچار مشکل و چالش اساسی شدند اما ما اجازه سلیقه ای عمل کردن را در حریم میراث فرهنگی نداریم.
فتحیان نسب افزود: با ورود دادستان مقرر شد میراث فرهنگی ضابطه ای را برای این حریم تعیین کند که سلیقه‌ای عمل نشود و پاسخگوی شهروندانی که سالها منتظر ضوابط میراث فرهنگی هستند، باشد.
وی عنوان کرد: تا اوایل آذر به میراث فرهنگی فرصت داده شد که ضوابط قانونی را اعلام کند در غیر اینصورت براساس دستور دادستانی، شهرداری همدان برای تعیین تکلیف در این منطقه اقدام کند.
معاون شهردار همدان گفت: از میراث فرهنگی خواسته شده ضابطه قانونی را به شهرداری ارائه کند.
فتحیان نسب بیان کرد: در تاریخ سوم آذر ضابطه ارسال شده و از معاون استانداری همدان استعلام کرده‌ایم که آیا ضابطه مراجع قانونی را طی کرده یا بحث سلیقه‌ای است؟ که اگر به شهرداری اعلام شود برای حفظ بافت تاریخی طبق ضابطه عمل خواهیم کرد.
میراث فرهنگی ضوابط سال ۱۳۳۵ را ابلاغ کرده است
معاون عمرانی استاندار همدان نیز دراین خصوص گفت: براساس نامه دادستانی به میراث فرهنگی، این نهاد موظف بود ظرف مدت مشخص ضابطه مصوب در حریم تاریخی شهر همدان را اعلام کنند.
«فرهاد فرزانه» افزود: میراث فرهنگی در اول آذرماه مصوبه ای را ابلاغ کرد که روز گذشته به استانداری همدان رسیده که در همان سال ۱۳۳۵ پنج پهنه رنگی را مشخص کردند که در آن ضوابط ارتفاعی مصوب و ابلاغ شده است.
وی با بیان اینکه معتقدم باید به گونه‌ای عمل شود که هم به میراث فرهنگی احترام بگذاریم و هم به حقوق مردمی که در آن بافت زندگی می کنند توجه شود، افزود: اگر دو طرف این داستان یعنی شهرداری و میراث فرهنگی به موضوع تک بعدی نگاه کنند یا حقوق مردم تضعیف می شود و یا میراث فرهنگی از بین می‌رود.
معاون عمرانی استانداری همدان عنوان کرد: ما باید برای این مجموعه ۵۱۲ هکتاری طرحی تهیه کنیم که این ضابطه ارتفاعی که ارائه شده یکی از فاکتورهای آن است، همچنین عرض معابر و کاربری‌هایی که باید وجود داشته باشد مواردی است که باید در طرح بهسازی و نوسازی محوطه تاریخی همدان مورد توجه قرار گیرد.
وی گفت: میراث فرهنگی طرحی که ابلاغ کرده فقط یک بعدی و شامل طرح ارتفاعی است که یکی از زوایای طرح است.
فرزانه بیان کرد: اگر از من سوال شود که آیا این طرح کامل است و یا آن را قبول دارید؟ عنوان می کنم طرح هنوز کامل نشده است.
ارسال نامه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به شهردار همدان.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان نیز دراین باره به خبرنگار ایرنا گفت: نامه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یکم آذرماه امسال به شهرداری همدان ارسال شده است.
«علی مالمیر» افزود: براساس نامه مصوب ۲۸ آبان ماه ۹۹ و طی نامه ارسالی که به تاریخ ۲۹ آبان ماه به استانداری و دستگاه‌های مختلف از جمله اداره کل میراث فرهنگی استان ابلاغ شد، آمده است که «ضوابط حفاظت عمومی بافت فرهنگی، تاریخی شهر همدان به تصویب اعضا رسیده است».
وی توضیح داد: بافت تاریخی شهر همدان در سال ۱۳۸۸ توسط رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی به وزارت کشور ابلاغ شد، در آن زمان بافت تاریخی ابلاغ شده شامل رینگ اول شهر می‌شد، در سال ۹۴ محدوده بافت ۱۶۸ شهر در کل کشور توسط شورای عالی معماری، شهرسازی تدقیق و ابلاغ شد که چهار شهر آن در استان همدان هستند.
مالمیر با اشاره به اینکه بافت شهرهای همدان، ملایر، نهاوند و تویسرکان جزء بافت‌های تاریخی اشاره شده است، تصریح کرد: در محدوده‌ای که توسط شورای عالی معماری و شهرسازی ابلاغ شد، عملا محدوده شهر همدان سال ۱۳۳۵ به عنوان مبنا قرار می‌گیرد و به عبارتی رینگ دوم هم به محدوده بافت اضافه می‌شود.
وی ادامه داد: براساس قانون و ضوابط میراث فرهنگی مانند ماده ۳ آیین نامه اجرایی قانون اساسنامه اشاره می‌شود شهرداری برای انجام هر گونه ساخت و ساز یا صدور مجوز در حریم محدوده‌ها، محوطه‌ها و آثار تاریخی باید نظر میراث فرهنگی را استعلام کند.
مالمیر افزود: همچنین بند ۱۰، ۱۱ و ۱۲ قانون اساسنامه، ماده ۱۰۲ قانون شهرداری‌ها نیز تاکید بر این دارد که شهرداری قبل از صدور مجوز باید از اداره کل میراث فرهنگی استعلام کند.
وی بیان کرد: در سال ۸۹ ضوابط حفاظت عمومی از بافت‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی کشور ابلاغ شد و ما نیز مانند همه شهرستان‌های دارای بافت ضروری دیدیم که ضوابط اختصاصی و ویژه را متناسب با شرایط آن تهیه کنیم و ماده ۳ قانونی که سال گذشته در مجلس مصوب شد هم بر این موضوع تاکید دارد.
مالمیر با اشاره به اینکه ضوابط حفاظتی بر حفاظت تاکید دارد و طرح تفصیلی بر احیای بافت، گفت: این قضیه نیازمند مشارکت دستگاه‌های دیگر است، ماده ۳ قانون یاد شده تاکید می‌کند مجموعه های راه و شهرسازی، شهرداری‌ها، میراث فرهنگی و بنیاد مسکن با همکاری هم طرح را پیشنهاد و برای احیاء و حفاظت آماده و تدوین کنند.
وی با بیان اینکه احیای بافت نیازمند همکاری همه دستگاه‌های ذیربط است، مطرح کرد: در این راستا مکاتبه و پیگیری‌هایی با وزارتخانه ذیربط انجام شد، ضوابط اختصاصی بافت همدان از سال ۹۲ کلید خورد و تهیه شد که مصوبات شورای فرهنگی مبنای عمل آن است.
مالمیر ادامه داد: پیشنهاداتی را شهرداری و بعضی از دستگاه‌ها داشتند و میراث فرهنگی نیز پیشنهاد داد که ضوابط موجود اصلاحاتی را به ویژه در رینگ دوم داشته باشد که این پیشنهادها به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال شده است.
وی با اشاره به نامه ابلاغی دادستان همدان به شهرداری و میراث فرهنگی در تاریخ ۲۷ مهرماه امسال، گفت: در این نامه آمده بود که اداره‌کل میراث فرهنگی ظرف یک ماه ضوابط مربوط به بافت تاریخی، فرهنگی شهر همدان را به شهرداری ابلاغ کند.
مالمیر اضافه کرد: این موضوع به وزارت میراث فرهنگی منعکس و آخرین ویرایش پیشنهاد اصلاحی در نامه یاد شده به استان ابلاغ شد، همچنین روز گذشته نامه‌ای از شهردار همدان مبنی بر ابلاغ نشدن ضوابط به این دستگاه داشتیم که در پاسخ ابلاغیه ضوابط مصوب ابلاغی و تصویر ابلاغیه وزارتخانه به شهردار ارسال شده است.
نیک می دانیم اهمیت حفاظت از آثار تاریخی به عنوان سندهایی ماندگار برای داشتن تصویری شفاف از زندگی گذشتگان بسیار با اهمیت است.
این آثار در برخی از موارد به دلیل تاریخ ساز بودن از ارزش مهمی برخوردارند که حفاری های غیر اصولی و عدم حفاظت از آنها به تاریخ بشریت در بخشی از جهان لطمه وارد کرده است.
اما میراث فرهنگی نیز باید با ارائه راهکارهای اصولی گره ای از مشکلات مردم باز کند نه اینکه به ارایه ضابطه ای صرفا به ارتفاع سازی اشاره کرده و طرح را عقیم باقی بگذارد.
امید است مشکل پیش آمده در حوزه بافت تاریخی و ارزشمند شهر همدان نیز با تلاش و همت مسئولان تلاشگر و دلسوز به نحو مطلوب حل شود به گونه ای که علاوه بر پاسداشت و حفظ داشته ها و ارزش های فرهنگی، حق و حقوق قانونی شهروندان نیز تامین و محترم شمرده شود.