مسعود عتیقی روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در مورد طول شب یلدای امسال در استان های مختلف کشور اظهار داشت: از آنجایی که در استوای زمین طول روز و شب با هم برابر است، بر این اساس شاهد تغییر فصول در ناحیه استوا نیستیم. هر چه به عرض های جغرافیایی طرفین خط استوا برویم، مدت زمان تفاوت طول روز و شب نیز بیشتر و بیشتر خواهد شد به گونه ای که به طور مثال در شهر چابهار در جنوب شرق کشور، لحظه غروب خورشید در روز یکشنبه ۳۰ آذر ۹۹ ساعت ۱۶:۴۲ و زمان طلوع خورشید در بامداد اول دی ساعت ۶:۰۹ صبح است.
به گفته مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران، بر این اساس طول شب یلدا برای اهالی چابهار ۱۳ ساعت و ۲۶ دقیقه است و اهالی این منطقه کوتاه ترین طول شب یلدا را در کشور در پیش رو دارند. این در حالی است که در شمال غرب کشور و در پارس آباد زمان غروب آفتاب در روز ۳۰ آذر ساعت ۱۶:۵۷ و طلوع خورشید در بامداد اول دی امسال ساعت ۷:۳۶ صبح است و طول شب یلدا برای اهالی آن منطقه ۱۴ ساعت و ۳۹ دقیقه است که یک ساعت بیشتر از طول این شب در چابهار است.
عتیقی در مورد طول شب یلدای امسال در تهران گفت: بر این اساس ساعت ۱۶:۵۴ روز یکشنبه ۳۰ آذر ۹۹ لحظه غروب خورشید و ساعت ۷:۱۰ صبح دوشنبه اول دی زمان طلوع خورشید است. با کم کردن این دو زمان از یکدیگر به عدد ۱۴ ساعت و ۱۶ دقیقه به عنوان طول شب یلدای ۹۹ در تهران می رسیم.
طول شب یلدا در سایر کشورها
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در مورد طول شب یلدا در سایر کشورها نیز گفت: اگر علاقمند به دانستن طول شب یلدا در برخی از دیگر کشورها هستید، بد نیست بدانید که در ایسلند این شب نزدیک به ۲۰ ساعت و در کشورهای اسکاندیناوی حدود ۱۸ ساعت است.
عتیقی افزود: طول شب یلدا به طور نمونه برای کشورهای آلمان و انگلیس در اروپا بیش از ۱۶ ساعت بوده و در کشور روسیه نیز با توجه به پهناوری در بخش هایی از آن، طول شب یلدا حدود ۱۷ ساعت است.
لحظه انقلاب زمستانی
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران افزود: نکته مطرح آن است که لحظه رسیدن خورشید به انقلاب زمستانی، ساعتی از اوقات شبانه روز و میان روزهای ۳۰ آذر تا اول دی است. ولی با توجه به ساعت ۱۳:۳۳ به وقت ایران که لحظه رسیدن خورشید به نقطه انقلاب زمستانی است، چه بسا طول شب در شب اول دی و شب پس از آن تقریبا با هم مساوی یا تفاوت آنها در حد چند ثانیه باشد.
عتیقی افزود: همواره یادآور شدیم که تفاوت شب یلدا با شب های قبل و بعد نیز کمتر از یک دقیقه بوده و معنی طولانی بودن این شب در همین زمان کوتاه نهفته است.
علت نام‌گذاری یلدا
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در مورد نام‌گذاری یلدا می گوید: یلدا یک واژه سُریانی به معنی «زایش» است و این واژه به طلوع مهر تابان پس از یک شب طولانی اشاره دارد و گویا در باور ایرانیان باستان یلدا نقطه آغاز خلقت بوده است.
عتیقی ادامه داد: پس از یک شب طولانی و تاریک با طلوع خورشید و زایش مهر همواره تاریکی شکست می خورد و روشنایی روز بر آن پیروز می شود؛ نکته جالب آن است که ستاره شناسان کشور از گذشته های دور از تفاوت اندک این شب نسبت به شب های قبل و بعد آن آگاهی داشتند.
یلدا از دیدگاه نجوم
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران ادامه داد: اهل مطالعه خوب است توجه داشته باشند که اساس این شب در آسمان بالای سرمان است؛ به این صورت که محور فرضی گردش وضعی زمین به دور خود کج است؛ یعنی محور دوران زمین بر صفحه گردش زمین به دور خورشید عمود نیست بلکه به اندازه ۲۳.۵ درجه انحراف دارد و برای ساکنان روی زمین همین انحراف محوری، عامل پدید آمدن فصل‌هاست. از سوی دیگر، زمین هم‌زمان با گردش به دور خودش به دور خورشید نیز می‌گردد و برای ما که در زمین هستیم خورشید با وجود اینکه در مرکز منظومه خورشیدی ثابت است اما به طور ظاهری در حرکت سالیانه در آسمان جابه‌جا می‌شود.
وی افزود: دلیل این امر این است که با گردش زمین به دور خورشید، گویا خورشید در زمینه صورت‌های فلکی آسمان بر خلاف جهت عقربه‌های ساعت جابه‌جا می‌شود. به مسیر حرکت ظاهری خورشید در زمینه آسمان در مدت یک‌سال خورشیدی دایرة البروج گفته می‌شود و ناظر زمینی اینگونه تصور می‌کند که خورشید روی دایرة البروج مسیری را از میان صورت‌های فلکی مختلف طی می‌کند اما در واقع حرکت خورشید در دایرة البروج ناشی از حرکت سالیانه زمین به دور خورشید است.
به گفته مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران، از آنجا که صفحه چرخش مدار زمین حول خورشید بر استوای زمین منطبق نیست و با آن زاویه حدود ۲۳.۵ درجه می‌سازد، استوای سماوی که کره آسمان را به دو نیم‌کره شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند و از امتداد استوای زمین در فضا به دست می‌آید با دایرة البروج در یک صفحه نیست و این دو صفحه با هم زاویه ۲۳.۵ درجه را می‌سازند؛ استوای آسمان و دایرة البروج دوازده‌گانه یکدیگر را در دو نقطه قطع می‌کنند که به آنها نقاط اعتدالین، اعتدال بهاری و دیگری اعتدال پاییزی می‌گویند و در طرفین نقاط اعتدال که به نقاط گره نیز معروف است نقاط انقلابین قرار دارند که یکی انقلاب تابستانی و دیگری انقلاب زمستانی است.
عتیقی ادامه داد: در روز اول بهار که زمان اعتدال بهاری است خورشید دقیقا از شرق طلوع می‌کند و هر چه به انتهای فصل بهار نزدیک می‌شویم فاصله خورشید از استوای آسمان بیشتر می‌شود و نه تنها طول روز (فاصله میان طلوع تا غروب خورشید) بیشتر می‌شود بلکه محل طلوع خورشید بر روی افق به سمت شمال شرق نیز تغییر می‌کند. در ابتدای تابستان طولانی‌ترین روز پس از یک شب کوتاه را ساکنان نیم‌کره شمالی زمین تجربه می‌کنند و خورشید به این نیم‌کره عمود می‌تابد که به آن انقلاب تابستانی گفته می‌شود این در حالی است که فصول در نیم‌کره شمالی و جنوبی زمین عکس یکدیگر رخ خواهد داد و برای ساکنان نیم‌کره جنوبی در این موقع از سال آغاز فصل زمستان خواهد بود. با گذشت روزهای تابستان بر طول شب اضافه و از طول روز کاسته می‌شود تا در اعتدال پاییزی طول روز و شب در سراسر کره زمین با هم برابر شود و باز هم خورشید دقیقا از نقطه شرق آسمان طلوع خواهد کرد.
وی گفت: با گذشت روزهای پاییز به طول شب اضافه و از طول روز کاسته می‌شود ضمن آنکه رفته رفته محل طلوع خورشید به سمت افق جنوب شرق متمایل می‌شود و در شب یلدا ، طولانی‌ترین شب سال و در روز اول زمستان کوتاه‌ترین روز را تجربه می‌کنیم که به این وضعیت که در اصطلاح نجومی انقلاب زمستانی اطلاق می‌شود. بدیهی است به مرور در روزهای زمستان از طول شب کاسته و به طول روز اضافه می‌شود تا در اول بهار مجددا طول روز و شب در تمام این کره خاکی با هم برابر شود که همان نوروز ایرانی است.
عتیقی یادآور شد: علاقه‌مندان دقت داشته باشند که حدود کمتر از ۲ هفته قبل از یلدا، زودترین غروب خورشید رخ می‌دهد و تقریبا کمتر از ۲ هفته پس از ابتدای زمستان، دیرترین طلوع خورشید را شاهد خواهیم بود، ولی این موضوع به معنای این نیست که شب یلدا طولانی‌ترین شب سال نباشد.
وی توضیح داد: برای محاسبه طول شب باید به هر دو مولفه زمان غروب و طلوع خورشید و اندازه‌گیری فاصله میان آنها توجه شود و یا به عبارتی از کم کردن طول روز از ۲۴ ساعت شبانه‌روز، طول شب به دست می‌آید. ساعت۱۳:۳۳ دقیقه روز دوشنبه اول دی ماه ۹۹ لحظه رسیدن خورشید به نقطه انقلاب زمستانی است.