یلدای ۱۴۰۱؛ کمتر از یک ثانیه طولانی‌تر از شامگاه اول دی

شب یلدا، آخرین شب پاییز و ورود به دروازه زمستان، حکایت‌های زیادی در فرهنگ ایرانی دارد. کلمه یلدا از زبان سریانی و به معنای زایش است و برخی معتقدند مردمان باستان، این شب را بیدار می‌ماندند تا کنار یکدیگر و همراه با شعرخوانی و حکایت‌گویی، خود را سرگرم کنند و اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی را از یاد ببرند.

اما در گنبد آسمان بالای سرما چه رخ می‌دهد که طول روز کوتاه‌تر و سیاهی شب طولانی‌تر و انقلاب زمستانی آغاز می‌شود؟ آیا واقعا شب اول دی‌ماه طولانی‌ترین شب سال و روز اول دی کوتاه‌ترین روز است؟

کاظم کوکرم در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در توضیح فلسفه نجومی شب یلدا که ناشی از رسیدن خورشید به نقطه انقلاب زمستانی است و از آن به آغاز فصل زمستان تعبیر می‌شود، اظهار داشت: نقطه انقلاب زمستانی نقطه ای فرضی در آسمان است و وقتی انقلاب زمستانی به وقوع می‌پیوندد که خورشید در حرکت بین ستاره‌ها به این نقطه برسد. این نقطه در نقشه آسمان، دورترین فاصله از قطب شمال سماوی و نزدیک‌ترین فاصله به قطب جنوب سماوی را دارد.

وی افزود: بر این اساس در روزهای ۳۰ آذر و اول دی در لحظه ظهر شرعی، طول سایه ها از هر زمانی در طول سال برای ما ساکنان نیمکره شمالی زمین بلندتر می‌شود و می‌بینیم که خورشید در ۳۰ آذر و یکم دی،کوتاه‌ترین قوس را در آسمان روز از زمان طلوع تا غروب می‌پیماید.

سردبیر پیشین مجله نجوم درمورد ویژگی‌های نجومی شب یلدای امسال نیز توضیح داد: سال ۱۴۰۱ لحظه رسیدن خورشید به نقطه انقلاب زمستانی در ایران در ساعت ۰۱:۲۸ دقیقه بامداد پنجشنبه یکم دی ۱۴۰۱ به وقوع می پیوندد که چون این لحظه مانند لحظه تحویل سال برای ما اهمیت آیینی ندارد در تقویم ها با دقت ثانیه و دقیقه اشاره نمی‌شود.

کوکرم در پاسخ به این سوال که شب یلدای امسال چقدر از شب‌های دیگر طولانی‌تر است، گفت: شب اول دی امسال کمتر از یک ثانیه با شب ۳۰ آذر اختلاف زمانی دارد. زیرا زمان رسیدن خورشید به نقطه انقلاب زمستانی به ساعت ۱۲ بامداد یکم دی بسیار نزدیک است و همین باعث شده اختلاف زمانی شب های چهارشنبه ۳۰ آذر و پنجشنبه اول دی کمتر از یک ثانیه بوده و بسیار به هم نزدیک باشد.

مشاهده هلال ماه جمادی الثانی با چشم غیرمسلح

وی همچنین درمورد طول مدت روز ۳۰ آذر اظهار داشت: طول مدت روز چهارشنبه و پنجشنبه (یکم دی)، هر دو به میزان تقریبی ۹ ساعت و ۴۴ دقیقه و ۲۵ ثانیه است، در حالیکه طول مدت سه شنبه ۲۹ آذر ۹ ساعت و ۴۴ دقیقه و ۲۹ ثانیه است (حدود چهار ثانیه طول روز بیشتر است). همچنین طول مدت روز، دوم دی ۹ ساعت و ۴۴ دقیقه و ۲۸ ثانیه برآورد می‌شود که حدود سه ثانیه طولانی‌تر از مدت روز اول دی و به همین میزان شب نیز حدود سه ثانیه کوتاه‌تر از شب یلداست.

این روزنامه‌نگار علم همچنین به علاقه مندان به رصد آسمان نوید داد که سحرگاه اول دی، حدود ۴۵ دقیقه پیش از طلوع خورشید، هلال آخر ماه جمادی الاول سال ۱۴۴۴ قمری با چشم غیرمسلح قابل رویت است و هلال ماه جمادی الثانی نیز شامگاه شنبه آینده (سوم دی ۱۴۰۱) با چشم غیرمسلح به آسانی دیده می‌شود.