به گزارش ایرنا رشد جهشی اعتبارات ملی خراسان جنوبی در حوزه آبخیزداری نشانه توجه به این استان در سطح ملی و ظرفیت‌های آن است هرچند به گفته مسوولان، اعتبارات استانی در این بخش به ویژه برای انجام مطالعات آبخیزداری باید تقویت شود.
آبخیزداری به عنوان یکی از روش‌های جدید برنامه‌ریزی سیستمی و تکاملی با هدف حفاظت و بهره‌برداری بهینه از منابع آب و خاک جزو طرح‌های اولویت‌دار دولت در اقتصاد مقاومتی است.
با توجه به برداشت بی‌رویه از منابع آبی، کاهش نزولات آسمانی، گستردگی دامنه فعالیت‌ها، مهاجرت و افزایش جمعیت، کمبود آب یکی از مشکلات اساسی شرق کشور به ویژه استان خراسان جنوبی است لذا توجه ویژه به فعالیت‌های آبخیزداری برای تغذیه منابع آبی اهمیت مضاعف دارد.
از طرفی با توجه به افت شدید منابع آبی و نشست دشت‌ها لازم است دیدگاه مدیریت جامع آبخیز با نگاه بهره‌برداری پایدار از منابع آبی با همکاری همه نهادها و دستگاه‌های اجرایی مانند سازمان جهاد کشاورزی، حفاظت محیط زیست، شرکت‌های آب و فاضلاب و سازمان صنعت، معدن و تجارت صورت گیرد؛ موضوعی که طی سال‌های اخیر در دولت تدبیر و امید مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
بیش از ۶ هزار رشته قنات در خراسان جنوبی وجود دارد که آب حدود ۴۰ درصد جمعیت استان را تامین می‌کند و با اجرای سازه‌های آبخیزداری در بالادست این قنوات نه تنها از تخریب اراضی کشاورزی، باغات و تاسیسات جلوگیری شده بلکه افزایش آبدهی قنوات و چاه‌های پایین دست را به دنبال داشته است.
۱۱ سازه آبخیزداری فقط در دهه فجر امسال در شهرستان‌های نهبندان، بشرویه، زیرکوه، درمیان، قاینات و طبس به بهره‌برداری رسید که ۷۸۲ هزار و ۵۴۹ متر مکعب به حجم استحصال روان آب در استان خراسان جنوبی افزوده شد و این سازه‌ها در کنترل سیل، جلوگیری از فرسایش خاک، افزایش دبی قنوات و تغذیه سفره‌های زیر زمینی بسیار تاثیرگذار هستند.
رشد جهشی اعتبارات ملی در خراسان جنوبی
این اقدامات مرهون توجه به اعتبارات آبخیزداری است که مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در این باره گفت: شرایط برداشت اعتبار از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری در سطح کشور از سال ۹۷ فراهم شد و در مجموع سه سال اخیر بیش از ۸۶ میلیارد تومان به استان ما اختصاص یافت.
علیرضا نصرآبادی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: اعتبارات آبخیزداری استان خراسان جنوبی در سه سال اخیر از محل اعتبارات ملی ۱۶ برابر رشد را نشان می‌دهد به گونه‌ای که این اعتبار اختصاصی حتی از ۴۰ سال گذشته نیز بیشتر بوده است.
وی گفت: از محل این اعتبارات ملی حجم عملیات اجرای انواع سازه‌ها بیش از ۴۵۰ هزار متر مکعب بوده که منجر به افزایش ۶ میلیون متر مکعب حجم سازه‌ها شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی بیان کرد: در این مدت ۸۶ هزار هکتار از حوزه آبخیز استان زیر پوشش عملیات قرار گرفت و از این محل ۲۷۰ روستا در قالب ۲۸ هزار خانوار با جمعیت بیش از ۷۱ هزار نفر بهره‌مند شدند.
وی از احداث ۳۱۶ سازه آبخیزداری در خراسان جنوبی خبر داد و گفت: این سازه‌ها در سطح ۲۴ حوزه آبخیز ۱۱ شهرستان استان اجرا شده است.
نصرآبادی افزود: اجرای سازه‌های آبخیزداری در این مدت زمینه اشتغال ۵۰ هزار نفر را به صورت روزانه فراهم کرده و حدود ۴۰۰ رشته قنات یا سایر منابع آبی را تحت تاثیر قرار گرفته است.
وی با تاکید بر اینکه اجرای سازه‌های آبخیزداری منجر به افزایش ۲۰ برابری آب قنوات شده است گفت: از دیگر مزایای اجرای این سازه‌ها زیر کشت رفتن بیش از هفت هزار هکتار اراضی زراعی و باغی استان است که سال‌های گذشته بر اثر خشکسالی زیر کشت نبود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی پروژه‌های آبخیزداری را در استان اثربخش دانست و اظهار داشت: در سال زراعی ۹۸-۹۹ (مهر ۹۸ تا شهریور ۹۹) حجم آبگیری سازه‌های استان از ۸۵ میلیون متر مکعب عبور کرد در حالی که ظرفیت ۲ هزار و ۳۰۰ سازه آبخیزداری استان ۷۸ میلیون متر مکعب است.
وی افزود: آبخیزداری از بهترین، موثرترین و زودبازده ترین اقدامات در جهت مقابله با خشکسالی، کم‌آبی و سیل است که مدیریت سیلاب‌ها، کاهش اثرات خشکسالی و کاهش فرسایش خاک را در پی دارد.
نصرآبادی گفت: با اجرای این سازه‌ها شاهد کاهش حداقل ۹ تُن فرسایش خاک در هر هکتار در یک سال بوده‌ایم و در اراضی کوهستانی به ازای هر هکتار ۵۷۰ متر مکعب و اراضی دشتی هزار متر مکعب از نزولات به داخل زمین فرو می‌رود.
وی افزود: هرچند میزان بارندگی در ماه‌های گذشته حدود ۵۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته اما امیدواریم با پیش بینی‌هایی که برای باران‌های فروردین و اردیبهشت شده است از تمامی حجم این سازه‌ها برای کنترل روان آب در استان استفاده کنیم.
وی یادآور شد: پس از بارش‌های هفته دوم فروردین امسال در تعداد ۲ هزار سازه آبخیزداری و آبخوان‌داری استان حدود ۲۲ میلیون متر مکعب روان آب و سیلاب، کنترل و ذخیره شد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: هنوز در بیشتر عرصه‌های منابع طبیعی استان به تعداد زیادی از سازه‌های بزرگ و کوچک آبخیزداری نیاز داریم و برای احداث این سازه‌ها نیاز است کارهای مطالعاتی انجام شود که بر این اساس امیدواریم با دریافت به موقع اعتبارات استانی کارهای مطالعاتی این عرصه‌ها را انجام و سازه‌ها را اجرایی کنیم.
مهار روان آب و تغذیه قنات
مهار روان آب و افزایش آب قنوات از جمله دستاوردهای اجرای طرح‌های آبخیزداری در این استان پهناور و کویری است که معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی از آن نام برد.
محسن یوسفی گفت: در بارندگی‌های اخیر اجرای پروژه‌های آبخیزداری سبب مهار بخش زیادی از روان آب در استان و جلوگیری از تخریب سیلاب شد که شاهد کمترین میزان خسارت بودیم و در حوزه‌هایی که سازه اجرا نشده همچنان بارندگی‌ها همراه با بروز خسارت است.
وی بیان کرد: با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک خراسان جنوبی که اقلیم شکننده‌ای است، اجرای پروژه‌های آبخیزداری در بالادست قنوات سبب شد بسیاری از قنات‌ها که سال‌ها پیش خشک شده بود احیا شود یا دبی آب قنوات افزایش یابد.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی افزود: بهترین گزینه برای مدیریت روان آب‌ها حداقل در کوتاه مدت، اجرای پروژه‌های آبخیزداری است همچنین از آنجا که آب مهمترین اولویت استان است باید پروژه‌هایی که در زمینه رفع مشکل کم‌آبی کمک کننده است در اولویت تامین اعتبار قرار گیرد.
وی گفت: از سطح ۱۵ میلیون هکتاری خراسان جنوبی ۷.۵ میلیون هکتار مستعد اجرای فعالیت‌های آبخیزداری است که تاکنون مطالعات نهایی یک میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار معادل ۲۴ درصد تکمیل و سازه‌ها اجرا شده است.
یوسفی افزود: هنوز مطالعات ۷۶ درصد اراضی و حوزه‌های آبخیز استان باید انجام شود و برای این کار ۸۲ میلیارد تومان اعتبار نیاز است تا نسبت به احداث سازه‌های آبخیزداری اقدام شود.
وی اظهار داشت: در صورتی که در استان اعتبار لازم برای مطالعات طرح‌های آبخیزداری تامین شود آمادگی لازم برای جذب اعتبارات ملی و اجرای سازه‌های آبخیزداری را داریم زیرا تخصیص اعتبار برای اجرا منوط به انجام مطالعات است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی تصریح کرد: اگر در سه سال اخیر مطالعات لازم تکمیل و نهایی نمی‌شد قادر به جذب اعتبارات ملی و اجرای سازه‌های آبخیزداری نبودیم.
وی گفت: برای اینکه مشکل قنوات و منابع آبی حل شود اجرای پروژه‌های آبخیزداری در اولویت است و ابتدا نیاز به اعتبار استانی برای انجام مطالعات داریم در غیر این صورت قادر به جذب اعتبار برای اجرای پروژه‌ها نیستیم.
مطالعات آبخیزداری در اولویت است
یوسفی با تاکید بر اینکه مطالعات آبخیزداری باید در اولویت باشد افزود: در این صورت آمادگی داریم اعتبار ملی معادل چندین برابر اعتبار هزینه شده برای مطالعات را برای اجرای پروژه‌ها جذب و نسبت به احداث سازه‌ها در حوزه آبخیز اقدام کنیم.
وی عنوان کرد: در سال‌های اخیر اعتبارات استانی برای مطالعات آبخیزداری کم بوده است لذا با رایزنی‌های انجام شده توانستیم سال قبل از محل اعتبارات ملی بیش از سه میلیارد تومان برای مطالعات اختصاص دهیم این در حالیست که امسال ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار استانی ابلاغ شد و تاکنون ۱۰۰ میلیون تومان تخصیص یافته است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی از آبخیزداری به عنوان علم مدیریت روان آب‌ها یاد کرد و گفت: آبخیزداری از محدود پروژه‌هایی است که هم در خشکسالی هم در ترسالی کارایی دارد به این صورت که در خشکسالی سبب مدیریت سیلاب‌های فصلی و جلوگیری از خشک شدن منابع آبی و در ترسالی موجب جلوگیری از تخریب‌های بیش از حد ناشی از سیلاب می‌شود.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم گفت: در چند سال اخیر شاهد اجرای پروژه‌های آبخیزداری توسط منابع طبیعی و با همکاری و همراهی مردم روستاها هستیم به طوری که با اجرای این پروژه‌ها در بالادست قنات‌ها، زمینه جوشش دوباره قنوات فراهم و رغبت روستاییان به اجرای این گونه طرح‌ها دوچندان شده است.
محدحسین غلامی افزود: سالانه ۲۶۷ میلیون متر مکعب آب در قنوات استان خراسان جنوبی استحصال می‌شود که این آب نسبت به چاه‌ها دارای کیفیت بهتر و مطلوب‌تر بوده و عملکرد بهتری دارد.
وی بیان کرد: در اثر بارندگی‌های مناسب در ۲ سال اخیر بیش از ۱۰ درصد قنوات استان که کاملا خشک شده بود، جان دوباره گرفت و باعث رونق کشاورزی در روستاهای خراسان جنوبی شد البته در سال زراعی جاری بارندگی کاهش یافته است.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی گفت: اجرای طرح‌های آبخیزداری با توجه به وضعیت اقلیم خشک و نیمه خشک استان ضروری است و اجرای طرح در بالادست منابع آبی به ویژه در مناطق آبخیز می‌تواند سبب پایداری آب قنوات و رونق بخش کشاورزی شود.
همچنین براساس نتایج طرح آماربرداری منابع و مصارف آب‌های سطحی و زیرزمینی که همزمان با سراسر کشور در خراسان جنوبی اجرا شد، منابع آب سطحی این استان ۲۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد اما منابع آب زیرزمینی استان خراسان جنوبی شامل چاه، چشمه و قنات ۱۷ درصد افزایش یافت.
بنابر اعلام دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی در این طرح سه هزار و ۷۸۴ حلقه چاه، ۶ هزار و ۹۴۷ رشته قنات، ۲ هزار و ۸۶۴ دهنه چشمه، هزار و ۱۱۳ مورد آب بندان، ۵ هزار و ۸۴۶ سردهنه و ۶۶ موتور پمپ آماربرداری و شناسایی شد.
۹۵ درصد تخلیه منابع استان به چاه، چشمه و قنات اختصاص دارد و تخلیه منابع آبی خراسان جنوبی در این دوره نسبت به دوره دوم که سال ۹۰ انجام شد، ۲۴ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
با توجه به کاهش بارندگی و سطح تبخیر همچنین شدت خسارات سیل در خراسان جنوبی، اجرای سازه‌های آبخیزداری می‌تواند سریع‌ترین و مطمئن‌ترین راه برای کنترل این دو حوزه مهم باشد.