به گزارش ایرنا، سارگن دوم پادشگاه قدرتمند آشوری که حکومتش از جنوب و غرب تا مصر، قبرس و خلیج فارس، از شمال تا ترکیه و از شرق تا تهران و کاشان امروزی گسترش پیدا کرده بود، در ششمین لشکر کشی خود به فلات ایران، وارد کرمانشاه شد و اقدام به برپا کردن مرکزی اداری و یادمانی برای نشان دادن قدرتش کرد.
حالا پس از گذشت بیش از ۲ هزار و ۷۰۰ سال از لشکرکشی‌های سارگن به غرب ایران امروزی، آثاری از حکمرانی وی در کوزران و شمال ماهیدشت پیدا شده که نشان از برپایی ساختمانی حکومتی در این منطقه توسط او دارد.
پیش از این تنها آثر به جا مانده از سارگن دوم در غرب ایران کتیبه ای باستانی در منطقه «تنگیور» استان کردستان بود که ماجرای پیروزی این پادشاه قدرتمند بر قوم «کارالا» را نشان می‌داد.
اما از سال ۹۸ با پیدا شدن بقایای سنگ یادمانی در قباق تپه کوزران علائمی از حضور پادشاه قدرتمند آشوری در این منطقه نیز بدست آمد و باستان شناسان را برای تحقیقات بیشتر در رابطه با حضور این پادشاه قدرتمند آشوری در کرمانشاه ترغیب کرد.
به دنبال پیدا شدن این سنگ نوشته گروهی از باستان شناسان دانشگاه رازی ابتدای فروردین امسال با هماهنگی «پژوهشکده باستان شناسی» و «پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری» اقدام به کاوش در منطقه کردند اما این کاوش ها پس از مدت کوتاهی بدلیل کمبود اعتبارات متوقف شد.
بر اساس آنچه معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمانشاه اعلام کرد، این کاوش‌ها از هفتم تا ۳۱ فروردین ادامه داشت که در نهایت بدلیل اتمام زمان مجوزهای پژوهشی و اعتبار به پایان رسید.
«کیومرث اعظمی» روز چهارشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اینکه تاکنون سنگ یادمان‌های سارگن دوم در قباق تپه کشف شده است، گفت: کشف این آثار فرضیه حضور سارگن در شمال دشت «ماهیدشت» را اثبات کرد.
بر اساس اعلام این مدیر میراث فرهنگی، برنامه ریزی‌های میان مدت و بلند مدت برای کاوش در قباق تپه انجام شده و پیگیری ها برای تامین اعتبار پروژه نیز در جریان است.
ماجرای با خبر شدن از سارگن
نخستین اثر از حضور سارگن در کوزران را ساکنان حاشیه قباق تپه پیدا و آن را در اختیار باستان شناسان اداره کل میراث فرهنگی کرمانشاه قرار دادند.
«سجاد علی بیگی» باستان شناس و سرپرست کاوش های قباق تپه در رابطه با ماجرای باخبر شدن از وجود سارگن دوم گفت: سال ۱۳۹۸ که در تپه «خیبر» شهرستان روانسر مشغول انجام کاوش‌های باستان‌شناسی بودیم اطلاع یافتیم که قطعه سنگ حجاری شده‌ای در روستا قباق تپه منطقه کوزران وجود دارد؛ در بررسی‌های اولیه مشخص شد با یک «قاب سنگی پاشنه در» حجاری شده مربوط به دوره «آشور نو» یعنی حدود قرن هشتم قبل از میلاد روبرو هستیم.
به دنبال پیدا شدن این قطعه باستان شناسان احتمال دادند که قباق تپه در دوره آشور نو محلی برای فرماندهی در منطقه زاگرش مرکزی بوده است از این رو برای پاسخ به بسیاری از پرسش ها در رابطه با دوران حکومت آشوریان برنامه‌های کاوش را در دستور کار قرار دادند.
علی بیگی توضیح داد: بر اساس پژوهش‌هایی که از اوایل سال جدید در منطقه کوزران، روانسر و ماهیدشت انجام دادیم، مشخص شد کشف این قطعه سنگ شاهدی بر حضور پادشاه قدرتمند آشوریان در منطقه مذکور است.
اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه تصاویر بیشتری از آثار مکشوفه را در اختیار ایرنا قرار نداد.
تلاش بین المللی برای ترجمه یادمان سارگن
باستان شناسان در دوره کوتاه کاوش در قباق تپه قطعه سنگ دیگری حاوی حاوی کتیبه‌ای ۲۳ سطری به خط میخی و زبان آشوری در مورد لشکرکشی سارگن دوم پیدا کردند که یک تیم بین المللی برای ترجمه آن دست به کار شده است.
به گفته سرپرست کاوش‌های قباق تپه، اکنون باستان شناسان و محقق دانشگاه‌های، رازی، کمبریج، کپنهاک و تورنتو در حال پژوهش و ترجمه این سنگ یادمان هستند.
علی بیگی ادامه داد: تنها بخش کوچکی از این سنگ یادمان بدست ما رسیده که به نظر می‌رسد این سنگ یادمان توسط قبایل محلی که از ظلم و ستم آشوری‌ها به ستوه آمده بودند خرد و شکسته شده است.
پنجره ای جدید برای شناخت آشوریان در ایران
به گفته سرپرست گروه کاوش در قباق تپه این کشف تاریخی دریچه تازه‌ای را به روی مطالعات آشورشناسی در ایران خواهد گشود و باستان‌شناسان امیدوارند در فصل‌های آتی بتوانند اطلاعات بیشتری از استقرار عصر آهن (دوره آشور نو) در این محوطه بدست بیاورند.
معاون میراث فرهنگی کرمانشاه نیز معتقد است که آشکار شدن این آثار در قباق تپه تحول بسیار خوبی در خصوص مطالعات باستان شناسی و جفرافیای تاریخی منطقه در هزاره اول قبل میلاد ایجاد کرده و دریچه تازه برای مطالعه در رابطه با تاریخ سکونت در ایران خواهد گشود.
این اثر تاریخی در نهایت سال ۱۳۹۳ توسط دولت آمریکا به دولت عراق تحویل داده شد. (عکس دریافتی)
سارگن دوم
بر اساس گمانه زنی هایی که تاکنون انجام شده است آشوریان حداقل از سال ۷۳۷ تا ۶۱۲ پیش از میلاد یعنی حدود ۱۲۵ سال در غرب ایران حکمرانی می کردند که ۱۶ سال از آن یعنی از ۷۲۱ تا ۷۰۵ سال قبل از میلاد مربوط به حکمرانی سارگن دوم قدرتمند ترین پادشاه این قوم است.
در زمان سارگن دوم، دولت آشور که قدرتمند شده بود، پیشروی خود را به داخل فلات ایران ادامه داد و به یاد پیروزی های خود در زمان فتح یادمان هایی برپا کرد؛ سنگ‌نوشته هایی که به نظر می رسد، مادها پس از به قدرت رسیدن آنها را نابود کردند.
به گفته باستان شناسان، منطقه ماهیدشت و کوزران به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه «خراسان بزرگ» برای سارگن دوم اهمیت ویژه‌ای داشت از این رو برپا کردن مراکز بزرگ نظامی و حاکمیتی در این منطقه توسط این پادشاه آشوری دور از انتظار نیست.
از سوی دیگر سارگن برای لشکر کشی نیازمند اسب‌های شجاع و پر استقامت برای سواره نظام خود بود که اسب‌های «نسائی» پرورش یافته در ماهیدشت بهترین گزینه برای او بودند.
قباق تپه
با این حال قدمت قباق تپه کوزران بسیار بیشتر از عمر حکومت سارگن دوم است به نحوی که در برخی نوشته‌های تاریخی قدمت آن به بیش از یک هزار و ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد.
این محل که در سال ۱۳۴۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، برای اقوام مختلف یک مکان راهبردی محسوب می‌شد که امتداد راه جنوب به شمال را مشخص می‌کرد و اراضی حاصلخیز اطراف آن برای چند هزار سال بستر کشاورزی و دامپروری ساکنان این منطقه بود.
در سال ۱۳۱۶ میلادی «سر اورل اشتاین» باستان‌شناس انگلیسی و «اریخ اشمیت» باستان‌شناس آمریکایی از قباق تپه و در مجموع شمال ماهدیشت به عنوان مکانی پر اهمیت برای تاریخ یاد و تاکید کردند که این منطقه پنجره‌های جدید به روی شناخت انسان امروزی از تاریخ باز خواهد کرد.
در سال ۱۳۴۷ نیز «علی اکبر سرافراز»، «محمدرحیم صراف» و «احسان یغمایی» بعنوان باستان شناسان ایرانی پس از انجام بررسی‌های متعدد اعلام کردند قباق تپه از دوره روستانشینی تا دوره ساسانی سکونتگاه بوده است.
همچنین بررسی‌هایی که در سال ۱۳۷۷ «عباس مترجم» دیگر باستان شناس ایرانی در این منطقه انجام داد، این محل را به عنوان یکی از مکان های در دوره اشکانی معرفی کرد.
یافته‌های تازه
به گفته سرپرست گروه کاوش باستان شناسی در تپه قباق کرمانشاه، امسال علاوه بر آثار حکومت سارگن دوم، بقایای سطوح خشت فرش شده با حصیر به دست آمد که قدمت آن به هزار و ۷۰۰ تا هزار و ۸۰۰ سال پیش از میلاد یعنی همزمان با دوره «کاسی‌ها» بر می‌گردد.
در این کاوش‌های بقایای دیواری بر فراز این تپه، تنور و چاله ذخیره گندم کشف شده که نشان از یک دژ بر فراز آن دارد و سنگ فرش در شیب محوطه و بقایایی از دوره ساسانی است.
علی بیگی توضیح داد: با توجه به ارتفاع تپه و رسوبات دشت، قطعا در صورت ادامه کاوش‌ها در لایه‌های عمیق‌تر، می‌توان انتظار کشف لایه های بسیار قدیمی تر را در این محوطه داشت.
اهمیت تعیین عرصه
قباق تپه هرچند در سال های گذشته به ثبت ملی رسیده اما تاکنون این مکان مهم تاریخی تعیین عرصه و حریم نشده که به موجب این موضوع ساخت و سازها در جوار آن انجام و زمین های اطراف آن برای کشاورزی شخم می‌شود.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمانشاه با اشاره به اینکه تعیین حریم قباق تپه در دستور کار است، گفت: تمام تلاش خود را به کار می‌گیریم تا تعیین حریم و عرصه آسیبی به روند زندگی روستاییان ساکن در کنار تپه نزند.
«جبار گوهری» همچنین از احتمال ایجاد پایگاه پژوهشی قباق تپه خبر داد و اظهار داشت: به دنبال ایجاد پایگاه پژوهشی قباق تپه هستیم تا با کمک آن بتوانیم پژوهش های تاریخی در مناطق کوزران، ماهیدشت و روانسر را نیز پوشش دهیم.
تهدید تپه‌های کرمانشاه
استان کرمانشاه بیش از چهار هزار اثر تاریخی دارد که بخش عمده از آنها را تپه های تاریخی تشکیل می‌دهند؛ تپه هایی که قدمت آنها گاها به بیش از هشت هزار سال می رسد و آثاری حتی مربوط به نخستین دوره‌های یکجانشینی بشر را در دل خود دارند.
بسیاری از این تپه ها در طول سال‌های اخیر به دلیل مشخص نبودن عرصه، تجاوز سارقان میراث فرهنگی و ساخت و ساز در جوار آنها مورد تهدید قرار گرفته و به روبه نابودی رفته‌اند.
بدون شک دیگر تپه‌های باستانی کرمانشاه نیز همچون قباق تپه حاوی اسرار مهمی از تاریخ برای بشریت هستند از این رو نه تنها باید حفاظت از آنها مورد توجه مدیران ملی قرار گیرد بلکه برای نمایان شدن بخش‌های تاریکی از تاریخ باید با کمک سازمان یونسکو مورد کاوش قرار گیرند.