خط یک قطار شهری مشهد در سال ۱۳۸۹ و سه سال قبل از روی کار آمدن دولت یازدهم به بهره برداری رسید و بخش قابل توجهی از خیابانهای شهر مشهد را تحت پوشش قرار داد.
اما خط دوم قطار شهری مشهد با هدف تامین عدالت در ارایه خدمات شهری و خدمت رسانی به منطقه محروم این شهر و همچنین تسهیل تردد زائران به حرم مطهر رضوی احداث شد و با حضور رییس جمهوری در سال ۱۳۹۷ به بهره برداری رسید.
راه اندازی قطار شهری یکی از مهمترین راهکارهای حل مشکل ترافیک و کاهش آلودگی هوا در کلانشهرهاست. ایمنی زیاد، آسایش مسافران، کاهش مصرف انرژی، سرعت مناسب و نرخ پایین حمل مسافر از مزیتهای قطار شهری است.
در چند دهه اخیر مشکلات حمل و نقل در کلانشهرهای کشور به صورت بزرگترین معضل شهرها رخ نموده که یکی از عواقب ناگوار آن، پیدایش آلودگی هواست و با توجه به سهم عمده منابع متحرک در آلودگی هوا، توسعه سیستم حمل و نقل ریلی به عنوان روش پاک و بهینه انتقال مسافر، یک گزینه اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.
برای حل معضل ترافیک و تبعات ناشی از آن، حمل و نقل ریلی بیشترین کارآیی موثر و مستمر را در برابر انرژی مصرفی نسبت به سایر موارد حمل و نقلی دارد و این در حالی است که این نوع از حمل و نقل، کمترین آسیب را به محیط زیست وارد می کند.
به گفته وحید مبین مقدم مدیرعامل شرکت بهره برداری قطار شهری مشهد، قبل از شیوع کرونا روزانه ۲۴۰ هزار نفر در خطوط قطار شهری این شهر تردد می کردند که اکنون این میزان روزانه به ۹۰ تا ۱۰۰ هزار نفر رسیده است.
وجود قطار شهری در مشهد به ویژه خط دوم که از مسیرهای شلوغ شهر عبور می کند در کاهش آلودگی هوا و باز شدن گره های ترافیکی بسیار اثربخش است تا آنجا که شهرداری کلنگ خط سوم و چهارم را نیز در دولت تدبیر و امید زده و این ۲ خط هم در حال ساخت است.
در طرح مطالعات جامع حمل و نقل شهر مشهد و در بخش حمل و نقل همگانی و شبه همگانی، چهار خط ریلی برای این کلانشهر مصوب شده است که شامل خط یک با ۲۴ کیلومتر از فرودگاه شهید هاشمی نژاد تا انتهای وکیل آباد، خط ۲ با ۱۹ کیلومتر از انتهای طبرسی شمالی تا تقاطع فکوری و هاشمیه، خط سه با ۲۸.۵ کیلومتر از انتهای امیریه تا شهرک ابوذر و خط چهار با ۱۷.۵ کیلومتر از خواجه ربیع تا شهرک شهید باهنر می شود.
در راستای عمل به طرح مطالعات جامع حمل و نقل شهر مشهد، افزون بر بهره برداری از خط ۲ قطار شهری از بلوار طبرسی شمالی تا بلوار فکوری (میدان شهید جوان) در دولت یازدهم و دولت دوازدهم، خط یک قطار شهری مشهد در کریدور بلوار فرودگاه تا فرودگاه بین المللی شهید هاشمی نژاد نیز امتداد یافت.
شهردار مشهد در این باره می گوید: خط یکم قطار شهری مشهد به طول ۱۹ کیلومتر از پایانه غدیر نخریسی تا وکیل آباد اسفند ۱۳۸۹ به بهره برداری رسید و هم اکنون روزانه به طور میانگین ۱۳۰ هزار نفر در این مسیر جا به‌جا می‌شوند. مسیر توسعه ۴.۵ کیلومتری این خط نیز از ایستگاه غدیر تا فرودگاه مشهد در دهه فجر سال ۱۳۹۴ به بهره برداری رسید.
محمدرضا کلایی افزود: عملیات حفاری ۱۴.۵ کیلومتری خط دوم قطار شهری مشهد نیز از منطقه رضاشهر به سوی منطقه طبرسی شمالی پانزدهم بهمن ۱۳۹۴ به پایان رسید و اسفند سال ۱۳۹۵ مرحله نخست این خط به طول هشت کیلومتر بهره برداری شد.
وی اضافه کرد: اواخر اسفند ۱۳۹۶ نیز با بهره برداری از ۲ کیلومتر دیگر از مسیر این خط، ایستگاه‌های سعدی و شریعتی به صورت آزمایشی به بهره برداری رسیدند و در سفر اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ رییس جمهوری به مشهد این خط با خط یکم در ایستگاه شریعتی اتصال یافت و ادامه این خط در ایستگاه میدان شهید کاوه نیز ۱۸ مرداد ماه امسال بهره برداری شد.
شهردار مشهد گفت: عملیات حفاری خط سوم قطار شهری مشهد نیز به طول حدود ۳۰ کیلومتر که مسیر شهرک ابوذر تا قاسم آباد را پوشش می‌دهد از نیمه دوم فروردین سال ۱۳۹۵ و عملیات اجرایی خط چهارم نیز با ۱۵ ایستگاه ۱۸ مرداد ماه پارسال آغاز شد.
معاون عمران و حمل و نقل شهرداری مشهد نیز در این باره می گوید: خط سوم قطارشهری مشهد طولانی ترین خط متروی این کلانشهر است که احداث ١٤ کیلومتر از تونل این پروژه به پایان رسیده است.
خلیل الله کاظمی افزود: مرحله نخست پروژه خط سوم از پایانه امام رضا (ع) تا میدان شهدا تعریف شده است و چون تکمیل کامل این خط، دست کم تا سال ١٤١٠ با ٧٠ هزار میلیارد ریال اعتبار به طول می انجامید اجرای این خط در سه مرحله تعریف شد.
وی ادامه داد: اولویت مدیریت شهری در اجرای پروژه های قطارشهری ابتدا تکمیل هسته مرکزی شهر و رساندن زائران به حرم مطهر رضوی بود از این رو ٥.٢ کیلومتر از خط سوم در مسیر میدان شهدا، باب الجواد (ع)، میدان بسیج، میدان ١٥ خرداد و پایانه مسافربری در مرحله نخست در اولویت اجرا قرار گرفت که با تامین اعتبار می کوشیم تا بهمن ١٤٠٠ مرحله نخست خط سوم را به بهره برداری برسانیم.
با بهره برداری از خط سوم و خط چهارم قطار شهری مشهد و اتصال آن به قطار سریع السیر گلبهار – مشهد، کمربند ریلی دور تا دور مشهد از سمت غرب تا گلبهار شکل خواهد گرفت و جمعیت زیادی از شهر سه میلیون و نیم نفری مشهد و شهرستان ۲۰۰ هزار نفری گلبهار و مناطق بین این ۲ مسیر را از مزایای حمل و نقل ریلی بهره مند می کند.
اتصال قطار سریع السیر گلبهار به مشهد
یکی دیگر از تدابیر دولت دوازدهم اتصال خط یکم قطار شهری مشهد به قطار سریع السیر گلبهار است که مزیتهای فراوانی از جمله کاهش ترافیک در بزرگراه مشهد – چناران و سهولت تردد مردم در بین شهرستان گلبهار و مشهد دارد و اخیرا لایحه نحوه این اتصال در جلسه علنی شورای شهر به تصویب رسید.
بر اساس این مصوبه، شهرداری مشهد مکلف است با عنایت به مصوبه آبان ماه سال ۹۶ شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور، ادامه همکاری به منظور اتصال خط ریلی گلبهار به خط یک قطار شهری مشهد را با ارائه مطالعات برنامه زمان بندی و مکانیزم اجرایی مناسب پیگیری و گزارش اجرای آن را هر سه ماه یک بار به شورای اسلامی شهر مشهد ارائه کند.
طبق این مصوبه، تصویب اجرای طرح سیستم ریلی شهرستان گلبهار به مشهد در شصت و دومین جلسه شورای عالی ترافیک شهرهای کشور و پیش بینی اتصال خط ریلی گلبهار - مشهد به خط یک قطار شهری مشهد به منظور توزیع مسافر از ضروریات است.
به گفته مدیرعامل شرکت عمران شهر جدید گلبهار، طول مسیر راه‌آهن مشهد تا شهر جدید گلبهار ۴۰ کیلومتر و تا شهر چناران ۴۶ کیلومتر است و در این مسیر شهرک صنعتی "ماشین‌سازی و فناوریهای برتر" نیز ۲۷ کیلومتر تا مشهد و ۱۵ کیلومتر تا شهرجدید گلبهار فاصله دارد.
هومن گریوانی می گوید: کل پروژه ریلی مشهد - چناران تاکنون بیش از ۳۵ درصد پیشرفت داشته است. چند سال پیش هزینه کل این پروژه ۳۰۰ میلیون یورو برآورد شده بود که قرار بود ۱۸۶ میلیون یورو آن از طریق فاینانس خارجی تامین شود که به مانع تنگناهای ناشی از تحریم برخورده است.
وی اضافه کرد: قطار سریع‌السیر مشهد - گلبهار - چناران که مشهد را به شهر چناران واقع در ۶۱ کیلومتری شمال غرب این کلانشهر متصل می‌کند از محدوده یکی از مناطق پرتراکم صنعتی خراسان رضوی شامل کارخانه‌های متعدد و چند شهرک مهم صنعتی عبور می‌کند لذا از آنجا که بخش قابل توجهی از افراد دست اندرکار در واحدهای صنعتی ناگزیر به رفت و آمد بین مشهد و گلبهار هستند بهره برداری از قطار سریع السیر مشهد – گلبهار و اتصال آن به خط یک قطار شهری، سفر شهروندان و تردد آنان بین ۲ شهر را تسهیل می کند و در وقت و هزینه مردم بسیار صرفه جویی می شود.
شهرستان گلبهار که در قالب شهر جدید گلبهار برای جمعیت ۲۰۰ هزار نفر و قابل توسعه تا ۴۰۰ هزار نفر ساخته شده با وسعت چهار هزار هکتار در ۳۵ کیلومتری شمال غربی مشهد و در امتداد جاده مشهد - چناران واقع است.