برندسازی عبارتی در عرصه تجارت و بازرگانی برای هویت بخشی و معرفی به مخاطبان و مصرف‌کنندگان است، عبارتی که تضمین کننده اعتماد مصرف کننده و نمادی از کیفیت، انحصار و خاص بودن یک محصول است که آن را به نامی ماندگار در اذهان بدل می‌کند.
به عقیده کارشناسان، برندسازی صنایع دستی یکی از مهمترین الزامات برای رونق تولیدات این حوزه است. در حال حاضر واردات قاچاق صنایع دستی به کشور، آسیب شدیدی به تولیدات ایرانی وارد نموده است زیرا این کالاها که اغلب از کشورهای چین و هند وارد می‌شوند با قیمت کمتر از کالاهای مشابه داخلی به فروش می رسند.
این عامل سبب شده است در بسیاری از بازارهای صنایع دستی کشور، فروش کالاهای وارداتی با استقبال مردم مواجه شود و این در حالی است که اغلب مردم قادر به تشخیص صنایع دستی اصیل از نوع تقلبی آن نیستند و نبود برند صنایع دستی سبب شده است ملاک مشخصی برای اصالت تولیدات این حوزه وجود نداشته باشد.
در عرصه بین المللی نیز این امر سبب تاثیر منفی بر صادرات صنایع دستی ایران شده است. به دلیل عدم برندسازی صنایع دستی اصیل ایرانی حتی بسیاری از کشورها اقدام به کپی برداری از آنها کرده‌اند که این امر در مورد فرش به خوبی صدق می‌کند. کشورهایی همچون هند، چین و پاکستان با تقلید از فرش ایران، بخشی از بازار صادراتی ایران را تصاحب کرده‌اند.
این کشورها اغلب با قیمتهایی کمتر از صنایع دستی ایران، در عرصه صادرات این صنایع وارد شده‌اند. درصورتی که اگر برند مشخصی برای صنایع دستی ایرانی وجود داشت، این کشورها قادر نبودند کالاهای خود را به نام صنایع دستی ایران به فروش برسانند.
صنایع دستی ایران علاوه بر سابقه تاریخی هفت هزار ساله از تنوع، جذابیت و زیبایی خاصی برخوردار است که می‌تواند به عنوان یکی از تولیدات مهم هنرمندان ایران زمین در توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی نقش بسزایی ایفا کند.
کارشناسان بر این باورند صنایع دستی هر کشور بازگو کننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی آن کشور و نمادی از هویت ملی هر قوم است و می‌تواند عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن ملل مختلف باشد.
به عقیده آنان صنایع دستی با توجه به زیبایی و جاذبه‌ای که دارد می‌تواند به عنوان یکی از جاذبه‌های جهانگردی و جذب گردشگر به حساب آید و تاثیرگذاری موثر و مستقیم در صنعت گردشگری، هم به عنوان قابلیت گردشگری و هم به عنوان جاذبه گردشگری و توسعه فرهنگ و هنر هر کشور داشته باشد.
صاحبنظران این عرصه بر این باورند که صنایع دستی ایران با دارا بودن ویژگی‌هایی مانند برخورداری از بار فرهنگی، تامین حدود ۹۰ درصد مواد اولیه از منابع داخلی، نقش دست در تولید آن، مکمل اقتصاد کشاورزی، برخورداری از ارزش افزوده و عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد، در مقایسه با سایر صنایع، از ویژگی مطلوب‌تری برای رشد و توسعه و ایجاد اشتغال در هر منطقه برخوردار است.
علاوه بر آن امکان پذیر بودن ایجاد و توسعه صنایع دستی در مناطق مختلف کشور اعم از شهری، روستایی و عشایری و امکان انتقال تجربه و فنون تولید آن از مواردی است که توسعه صنایع دستی را به برند سازی و بازاریابی نیازمند می‌کند.
برندسازی و نشان تجاری عباراتی با معانی بلند و نگاهی عمیق در عرصه بازار هستند که در عرصه صنایع دستی می‌توانند صنایع دستی و سنتی را به نمادی از هویت هر منطقه، نمادی از تمدن و هنر و در نهایت نمادی از کیفیت برای هر محصول بدل کنند.
صنایع دستی خراسان رضوی شناخته شده در عرصه جهانی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان اینکه این خطه در پهنای تاریخ پرفراز و نشیب خود هنرهای سنتی و صنایع دستی فراوان داشته است گفت: بسیاری از این هنرها هنوز با قوت در حال ادامه حیات هستند و بخشی نیز به دلایل متعدد از جمله بی توجهی، عدم سنخیت با زندگی مدرن و پیشرفت‌های صنعتی منسوخ و به فراموشی سپرده شده‌اند.
ابوالفضل مکرمی‌فر افزود: برندسازی یکی از ضروریات و الزاماتی است که باید در خصوص همه صنایع دستی اجرا شود اما در این میان در گام اول صنایع دستی و هنرهای سنتی بومی و ویژه هر منطقه و استان باید شناسایی و به عنوان برند ملی معرفی شوند.
وی ادامه داد: با توجه به لطافت هنرهای سنتی و صنایع دستی آثاری از جمله ابریشم بافی مورد توجه بسیار گردشگران خارجی قرار گرفته و به نوعی میتوان گفت این هنرها در عرصه جهانی نیز شناخته شده و نامدار هستند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: این استان دارای هنرهای سنتی و صنایع دستی فراوان است که در عرصه ملی و بین المللی شناخته شده و مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار دارند.
وی افزود: دستکم ۱۳ هنر سنتی و صنایع دستی در این استان به عنوان صنایع دستی شاخص شناخته شده و از رشته های دارای مزیت و بومی هستند.
مکرمی فر ادامه داد: برند صنایع دستی در شهرستان فیروزه رشته تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، در شهرستان طرقبه شاندیز رشته ارغوان بافی و پوستین دوزی و در شهرستان کلات نیز گلیم بافی و ابریشم بافی است.
وی گفت: همچنین رشته سفالگری سنتی در گناباد، ابریشم کشی در تربت‌حیدریه، فرت بافی و ساخت سازه های سنتی در تربت‌جام، حوله بافی در تایباد و تراش سنگ های قیمتی در نیشابور از دیگر برندهای صنایع دستی شهرستان های این استان است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی افزود: علاوه بر آن رشته های تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، حجاری سنتی (سنگ تراشی) و تولیدات چرمی دست دوز از برندهای ملی صنایع دستی در کلانشهر مشهد است.
وی ادامه داد: صنایع دستی سبد بافی در بجستان و گلیم بافی در شهرستان قوچان نیز از دیگر رشته‌ها و صنایع دستی برجسته و مهم این استان محسوب می‌شوند.
طراحی اولیه و بسته‌بندی پاشنه آشیل صنایع دستی
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: رشد، رونق و برندسازی در حوزه صنایع دستی و شناساندن این هنرها و محصولات هنرمندان باید با حمایت همه جانبه، عزم ملی و خرد جمعی محقق شود و به تنهایی با تلاش این اداره کل این مهم به اجرا در نمی‌آید.
محمد مطیع افزود: در حال حاضر دو نقطه ضعف و پاشنه آشیل در حوزه صنایع دستی عبارت از طراحی اولیه و بسته‌بندی است زیرا تولید محصول باکیفیت مطلوب را در استان داریم اما در این ۲ بخش دچار ضعف هستیم.
وی ادامه داد: در صورت حل این ۲ مشکل میتوان در حوزه برندسازی و تجاری سازی کالای تولیدی در عرصه ملی و بین‌المللی حرف اول را زد.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان اینکه هنرمندان صنایع دستی برای تولید محصول هنری از جان خود مایه می‌گذارند گفت: دستها، چشمها، گردن، ستون فقرات و تمامی اعضای بدن هنرمند در ساخت یک محصول هنری و منحصربفرد نقش آفرین است و سلامت آن به پای تولید محصول ریخته می‌شود.
وی افزود: در حوزه دریافت نشان برای صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران و استان حتی از کشورهایی مانند چین جلوتر هستیم و اقدامات خوب و قابل توجهی برای برندسازی انجام شده است اما هنوز هم جای کار فراوان داریم.
زیورآلات دست‌ساز، یک گام تا تبدیل به برندجهانی
مطیع با بیان اینکه هنرهای سنتی و صنایع دستی خطه خراسان رضوی قابلیت تبدیل به هنرهای شناخته شده در جهان را به عنوان برند ویژه دارند ادامه داد: در این میان ساخت زیورآلات دست‌ساز در مشهد نزدیکترین فاصله را برای تبدیل شدن به برند شناخته شده در جهان دارد.
وی گفت: طراحی و ساخت جواهرات و زیورآلات در این استان با توجه به فعالیت و حضور جوانان مستعد و توانمند، این حوزه را به یک حوزه منحصربفرد در تولیدات صنایع دستی بدل کرده است و کیفیت، طراحی و ساخت محصولات در این بخش آنچنان دارای ارزش بسیار است که شاید در هیچ کجای جهان این میزان کیفیت تولید محصولات ساخته شده با دست را نتوان پیدا کرد و به همین دلیل جذابیت بسیار در بازار داخل و خارج دارد.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی افزود: ارزش افزوده ایجاد شده ناشی از برندسازی می‌تواند تا چندین برابر نسبت به قبل از برندسازی و تجاری شدن یک محصول باشد اما باید برای رسیدن یک محصول به مرحله تجاری و شناخته شدن همت شود.
وی ادامه داد: انتخاب مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ در پی ظرفیتها و توان فراوان در این عرصه رقم خورده است و این موقعیت فرصت خوبی برای رشد و بالندگی این هنر و معرفی هنرمندان این عرصه به جهانیان است.
مطیع گفت: ۹۰ درصد تراش و تولید سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی کشور در این استان انجام می‌شود بنابراین مشهد در حوزه تراش، تولید، فروش و صادرات سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی از ظرفیتهای بسیار برخوردار است و در کنار این ظرفیت ساخت زیورآلات به عنوان وجهه جدید و فاخر قابلیت معرفی پیدا کرده است.
وی افزود: از مجموع حدود ۲۹۰ رشته صنایع دستی و هنرهای سنتی در ایران ۷۷ رشته در خراسان رضوی فعال است که در کنار همه کاربردهایی که دارد می‌تواند به عنوان سوغات، پیام رسان ابعاد فرهنگی سفر برای گردشگران داخلی و خارجی باشد.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان اینکه مشهدالرضا (ع) قطب گردشگری زیارت محسوب می‌شود ادامه داد: بخشی از سفر و گردشگری همراه با هدیه و سوغات است که از آن به عنوان "گردشگری خرید" یاد می‌شود و این امر نه تنها تاثیر اقتصادی قابل توجهی در بر دارد بلکه صنایع دستی را به پیام رسان فرهنگی تبدیل می‌کند.
۹ هزار هنرمند صنایع دستی در خراسان رضوی
وی گفت: تاکنون حدود ۹ هزار هنرمند فعال در حوزه تولید و طراحی انواع صنایع دستی در این استان "کارت صنعتگری" دریافت کرده‌اند.
مطیع افزود: علاوه بر آن ۲ هزار و ۳۲۵ هنرمند دیگر در این استان زیرپوشش خدمات بیمه تامین اجتماعی و روستاییان و کشاورزان هستند.
وی به شیوه صدور مجوز برای این گروه از هنرمندان اشاره کرد و ادامه داد: پروانه تولید انفرادی صنایع دستی برای متقاضیانی که دارای تخصص، تجربه و آشنایی با فرآیند تولید و توانایی ساخت محصول در یکی از رشته‌های صنایع دستی هستند، صادر می‌شود.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: پارسال هزار و ۸۵۴ پروانه صنایع دستی در همین قالب برای متقاضیان فعالیت در حوزه صنایع دستی این استان صادر شد.
وی افزود: این مجوزها بیانگر نوع، ظرفیت تولید و سرمایه‌گذاری انجام شده برای هر یک از رشته‌های صنایع دستی خراسان رضوی در مکان معین هستند.
مطیع ادامه داد: افرادی که پروانه تولید انفرادی دریافت می‌کنند به شکل مستمر و مداوم در رشته مورد تقاضای خود فعالیت و تولید خواهند داشت.
وی گفت: متقاضیان پس از گذراندن دوره‌های آموزشی و کسب مهارت‌های اولیه تحت نظر این اداره، موفق به دریافت این مجوزها می‌شوند.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی همچنین به مزایای مجوزهای صادر شده اشاره کرد و افزود: هنرمندان دارای پروانه‌های تولید انفرادی و کارگاهی می‌توانند از مزایایی از قبیل شرکت در نمایشگاهها و جشنواره‌ها، دریافت تسهیلات، شرکت در دوره‌های آموزشی و مهارتی و دیگر موارد مشابه بهره‌مند شوند.