حمایت‌، لازمه گذر صنایع دستی خراسان از گردنه چالش‌ها

به گزارش ایرنا، با تغییر سبک زندگی در عصر مدرن مصنوعات دست‌ساز یا صنایع دستی دیگر کاربرد گذشته را ندارند و در کمال ناباوری بخش عمده آنها به تاقچه فراموشی سپرده شده‌اند. اما همچنان این بخش از هنرهای سنتی و صنایع دستی از ارزش فرهنگی، تاریخی و هویتی برخوردارند و دوستداران داخلی و خارجی به دنبال بهره بردن از حس آرامش‌بخش استفاده از این محصولات هستند.

در حالی که راهبردهایی چون بازاریابی و نوآوری به عنوان ضرورتهای ارتقای جایگاه صنایع دستی مطرح می‌شود اما مشکلات هنرمندان و صنعتگران این حوزه از جمله تامین اقلام و مواد اولیه، گرانی مواد اولیه، مشکلات حمایتی، معیشتی و مسایلی از این دست هنوز همچون سایه ای بر سر صنایع دستی سنگینی می کند.

رنج صنایع دستی و هنرمندان این حوزه از بی‌مهری ها، چه از جانب مسوولان و چه از جانب مردم در خرید و استفاده از صنایع دستی داخلی، بسیار است.

کارشناسان بر این اعتقادند که ارزش هنر را با ارقام، اعداد و قیمت مادی نمی توان تعیین کرد که این امر نشان از اوج ارزش و اهمیت هر یک از محصولات صنایع دستی به صورت تکی دارد. به گفته هنرمندان صنایع دستی و هنرهای سنتی به دلیل این که تولید و ساخت هر محصول در شرایط روحی، روانی و خلقی و خلاقیتی منحصر به فردی صورت می گیرد آن محصول، با محصول قبلی تولید شده توسط همان هنرمند متفاوت است و هر محصول از ویژگی یگانه ای برخوردار است.

هنر مقوله‌ای است که فعالان آن همیشه از نبود امنیت مالی و کمبود درآمد در آن رنج برده اند و هنرمندان زیادی در رشته‌های گوناگون به علت ناخرسندی از مسائل و مشکلات مالی این عرصه، گاه ناگزیر به روی آوردن به فعالیت‌هایی می‌شوند که یا مطابق میل و علاقه‌شان نیست یا اثربخشی چندانی ندارد و در نهایت این وضعیت به کناره‌گیری از هنر و گرایش آنان به سمت فعالیتهای پردرآمدتر منجر می‌شود.

صنایع دستی و هنرهای سنتی در دوره‌های مختلف به اقتضای نیاز و ضرورت زندگی توسط هنرمندان خلاق ایجاد و توسعه یافته و در طی قرون با حفظ سنت‌های اصیل، مراحل شکل گیری خود را طی کرده و با اعتقادات، بینش، اندیشه، آداب و رسوم، محیط زندگی و شیوه معیشت مردم درهم آمیخته اند.

صنایع دستی ایران و خراسان علاوه بر سابقه تاریخی هفت هزار ساله، از تنوع، جذابیت و زیبایی خاصی برخوردارند که می‌توانند به عنوان شاخه ای از تولیدات مهم هنرمندان ایران زمین در توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی نقش به سزایی ایفا کنند.

خطه تاریخی خراسان رضوی به عنوان میراث‌دار بخش عظیمی از فرهنگ و تاریخ ایران زمین، در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی حرف‌های فراوانی برای گفتن دارد و سابقه زیادی در تولید آثار هنری و صنایع دستی داراست.

ارتزاق ۱۹ هزار هنرمند صنایع دستی در خراسان رضوی 

سرپرست معاونت صنایع‌ دستی اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خراسان رضوی گفت: بر اساس بررسی های ما ۱۹ هزار هنرمند در این استان معاش خود را از طریق فعالیت در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی تامین می‌کنند.

رضا ابراهیم نیا با بیان اینکه بیش از ۹ هزار هنرمند فعال در حوزه تولید و طراحی انواع صنایع دستی در این استان "کارت صنعتگری" دریافت کرده‌اند، افزود: همچنین چهار هزار و ۴۰۳ مجوز معتبر در استان برای فعالیت در عرصه صنایع دستی صادر شده است.

وی به شیوه صدور مجوز برای هنرمندان اشاره کرد و ادامه داد: پروانه تولید انفرادی صنایع‌ دستی برای متقاضیانی که دارای تخصص، تجربه و آشنایی با فرآیند تولید و توانایی ساخت محصول در یکی از رشته‌های صنایع‌ دستی هستند، صادر می‌شود.

سرپرست معاونت صنایع دستی اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خراسان رضوی گفت: صدور مجوزها بیانگر نوع، ظرفیت تولید و سرمایه‌گذاری انجام شده برای هر یک‌ از رشته‌های صنایع دستی خراسان رضوی در مکان معین است.

ابراهیم نیا ادامه داد: افرادی که پروانه تولید انفرادی دریافت می‌کنند به شکل مستمر و مداوم در رشته مورد تقاضای خود فعالیت و تولید خواهند داشت.

وی گفت: متقاضیان پس از گذراندن دوره‌های آموزشی و کسب مهارت‌های اولیه زیر نظر این اداره، موفق به دریافت این مجوزها می‌شوند.

واردات بی‌رویه، آفت صنایع دستی داخلی

ابراهیم‌نیا با اشاره به اینکه حوزه صنایع دستی چالشها و مشکلاتی را با خود دارد، اظهار کرد: واردات بی رویه تولیدات مشابه، ارزان قیمت و اکثراً بی‌کیفیت خارجی و عدم امکان رقابت محصولات سنتی دست ساز با این اقلام از چالشهای مهم این حوزه است.

سرپرست معاونت صنایع دستی خراسان رضوی بیان کرد: در حالی که هنرمندان صنایع دستی برای ساخت یک اثر هنری تلاش فراوانی می‌کنند، واردات کالاهای مشابه، آن‌هم ارزان و البته بی کیفیت برای این هنرمندان و فروش هنرشان مشکل آفرین می‌شود.

وی در ادامه اظهار کرد: عدم بهره‌مندی بسیاری از فعالان صنایع دستی از بیمه شغلی از جمله مشکلات موجود در این عرصه است.

وی با اشاره به اینکه ممنوعیت صادرات بیش از ۳۰۰ گرم مصنوعات نقره از استان خراسان رضوی برای هر نفر، از مشکلاتی بود که در سفر هیات دولت به خراسان رضوی مرتفع شد، ادامه داد: این میزان با تصویب هیات دولت به سه کیلوگرم به ازای هر نفر افزایش یافت.

ابراهیم‌نیا، مشکلات مالی در تامین تجهیزات تخصصی کارگاههای تولیدی و شرایط پیچیده و سخت دریافت تسهیلات را از دیگر مشکلات هنرمندان صنایع دستی و هنرهای سنتی استان برشمرد و گفت: نداشتن تضامین بانکی مورد نیاز و نبود امکان بهره‌مندی بسیاری از صنعتگران از تسهیلات بانکی مصوب و عدم کفایت تسهیلات کم بهره با توجه به شمار زیاد هنرمندان و تقاضاهای موجود از دیگر مشکلات این عرصه است.

وی اظهار کرد: نبود ارتباط بین صنعتگران و بازارهای خارج از کشور و آشنا نبودن بخش عمده‌ای از صنعتگران با بازاریابی اینترنتی از دیگر مشکلات موجود در این حوزه است.

وی گفت: کمبود نیروی انسانی متخصص در بخش صنایع دستی، ضعف بسته‌بندی  مناسب در چرخه صنایع دستی استان، عدم همکاری و مساعدت از سوی برخی دستگاه‌ها برای تولیدکنندگانی که در فضای مسکونی فعالیت می‌کنند، از دیگر چالش های قابل ذکر است.

ابراهیم‌نیا از عدم آشنایی تخصصی ارزیابان گمرک از تعاریف کالاهای صنایع دستی، عدم وجود مراکز تخصصی برای نیازسنجی و تطبیق تولیدات صنایع دستی با نیاز روز جامعه و بی بهرگی حوزه گردشگری از ظرفیت‌های صنایع دستی شامل بومگردی‌ها، تجهیز هتلها و مراکز اقامتی به عنوان سایر مشکلات موجود در عرصه فعالیتی هنرهای سنتی و صنایع دستی نام برد.

۲.۴ میلیارد تومان گردش مالی سوغات خراسان رضوی

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت:  این استان با ۲۲ رشته بومی، دارای مزیت در بخش صنایع دستی است که سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، سنگ تراشی (حجاری سنتی)، قلم زنی روی سنگ، ابریشم بافی، نواربافی، زیورآلات سنتی، پوستین دوزی، ارغوان بافی، کاشی سنتی و گلدوزی از جمله این رشته‌هاست.

سیدجواد موسوی افزود: هنرهای سنتی و صنایع دستی به گونه ای عجیب و تأثیرگذار موجب ایجاد آرامش و امنیت خاطر در افراد می‌شود و علت مهم گرایش جمعی گردشگران به زندگی سنتی و هنرهای دستی نیز همین نکته است.

وی ادامه داد: این تاثیرات بسیار مورد پسند و اقبال گردشگران و مسافران است و به همین دلیل صنایع دستی یکی از گزینه‌های خوب سوغاتی از نگاه مسافران است.

مدیرکل گردشگری خراسان رضوی اظهار کرد: طبق آخرین آمار دریافتی میزان گردش مالی و فروش تقریبی سوغات استان افزون بر ۲ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان است که رقم بسیار بالایی است.

وی با بیان اینکه سهم صنایع دستی از این سهم معادل یک‌سوم است، ادامه داد: گردش مالی و فروش تقریبی صنایع دستی استان بالغ بر ۷۰۰ میلیارد تومان است.

موسوی تاکید کرد: با هدایت و حمایت بیشتر از صنایع دستی این سهم را می توان به ۲ برابر هم افزایش داد.

این مسوول ارزش صنایع دستی تولیدی هنرمندان دارای مجوز زیر پوشش معاونت صنایع دستی استان در سال گذشته را ۱۱ هزار و ۱۵۰ میلیارد ریال اعلام کرد و گفت: ارزش این تولیدات از ابتدای امسال تاکنون ۲ هزار و ۴۵۰ میلیارد ریال بوده است.

موسوی گفت: میزان فروش داخلی صنایع دستی استان در سال گذشته ۶ هزار و ۷۲۰ میلیارد ریال بوده است که این رقم در مدت سپری شده از سال جاری به ۲ هزار و ۴۵۰ میلیارد ریال رسیده است.

ضرورت کاربردی کردن صنایع دستی در زندگی امروز

با توجه به ارزش مادی نسبتا بالای صنایع دستی و هنرهای سنتی و قرار نگرفتن آن در اولویتهای سبد خرید خانواده های ایرانی، مخصوصا در شرایط دشوار اقتصادی کنونی و همچنین به دلیل تغییر ذائقه مردم در چیدمان، دکوراسیون منزل و محل کار، ضرورت دارد در طراحی و تولید صنایع دستی به جنبه های کاربردی آن توجه بیشتری صورت گیرد.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی در این خصوص گفت: از سویی باید با افزایش شمارگان تولیدات صنایع دستی، به کاهش‌ قیمت تمام شده آن توجه بیشتری شود.

موسوی گفت: به منظور حفظ و احیای هنرهای سنتی لازم است کاربرد آن در زندگی امروز بازتعریف شود که نقش حمایتی دولت در فرهنگ سازی و ترغیب مردم در گرایش به این هنرها بسیار حائز اهمیت است.

نشان ملی بر پیشانی ۱۴۰ اثر صنایع دستی خراسان رضوی

سرپرست معاونت صنایع دستی خراسان رضوی با اشاره به اینکه تعداد آثار تولیدی دارای نشان ملی در استان تاکنون ۱۴۰ اثر در رشته‌های زیورآلات سنتی، سنگ تراشی، نساجی سنتی، فرت‌بافی، دوخت‌های سنتی، ملیله، نمدمالی، سازهای سنتی، سفال و سرامیک است، گفت: وجود روستای ملی ابریشم کشی "بِسک" در تربت حیدریه و نیز ۲ شهر ملی شامل فیروزه در رشته فیروزه تراشی و "بایگ" تربت حیدریه در رشته ابریشم کشی از دیگر ظرفیتهای استان در حوزه صنایع دستی است.

ابراهیم نیا افزود: در صنایع دستی، هنرمند روح خود را در تار و پود صنایع ماندگار می‌کند اما در صنایع ماشینی این گونه نیست چرا که ماشین، روح ندارد و یکنواخت عمل می‌کند.

وی افزود: فناوری و صنعت در هر عرصه‌ای خود را نشان می‌دهد و اکنون دوره‌ای نیست که با این مساله به صورت بسته برخورد کنیم چرا که فناوری به منزله سیلی است که چه بخواهیم و چه نخواهیم ما را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد بنابراین باید نوآوری را در صنایع دستی مورد توجه قرار داد تا این بخش کمترین آسیب را از وضعیت موجود دیده و در حاشیه قرار نگیرد.

وی گفت: حمایت، شرط اصلی ادامه حیات و ماندگاری هنرهای سنتی و صنایع دستی است که این اداره کل به عنوان متولی این حوزه، تمام تلاش خود را در قالب حمایت از هنرمندان از جمله پرداخت تسهیلات، آموزش، بیمه و صدور کارت شناسایی برای بهره‌مندی از مزایای بیشتر به کار بسته‌ است.

این مسوول اظهار کرد: سال گذشته چهار هزار و ۵۲۳ دوره آموزشی در حوزه زیورآلات سنتی، سفال و سرامیک، نساجی سنتی، قلمزنی، حکاکی روی سنگ، تولیدات چرمی، بسته‌بندی، ملیله سازی و غیره در شهرها، روستاها و مراکز آموزش صنایع دستی، با کمک نهادهای دولتی از جمله کمیته امداد، بهزیستی و زندان مرکزی مشهد برگزار شده است.

رشد ۶۶ درصدی صدور مجوز در مشهد

رییس اداره میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی مشهد گفت: صدور مجوز برای صنایع‌دستی در این شهرستان طی یکسال ۶۶ درصد رشد داشته و بیش از هزار مجوز فعالیت در رشته‌های مختلف صنایع دستی تمدید و صادر شده است.

حسین امیرکلالی افزود: اختیار صدور و تمدید مجوزهای صنایع دستی از سوی اداره‌کل تفویض شده و فرآیندهای صدور مجوز صنایع‌ دستی طبق دستورالعمل‌های ابلاغی و شناسایی افراد واقعی واجد شرایط اصلاح شده است.

وی ادامه داد: تعیین تکلیف و نظام‌مند کردن وضعیت مالکیت کارگاه‌های صنایع‌دستی، تشدید نظارت‌ و راستی آزمایی کارگاه‌های صنایع‌دستی، تهیه فرم‌های بازدید و تکمیل آنها توسط کارشناسان به منظور تهیه بانک اطلاعاتی، انجام بازدیدهای مختلف در سطح شهر به منظور شناسایی کارگاههای صنایع دستی فعال از جمله اقدامات انجام شده پس از تفویض اختیار امور صنایع‌دستی به اداره شهرستان بوده است.

رییس اداره میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مشهد گفت: کارگاه‌های ساخت شیشه فوتی و چلنگری که تاکنون به معاونت صنایع‌ دستی اداره‌کل هیچ گونه مراجعه‌ای نداشته اند پس از تفویض اختیار توسط اداره مشهد شناسایی شده اند.

امیرکلالی افزود: در کلانشهر مشهد بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ مجوز فعالیت صنایع‌ دستی در ۸۶ رشته صادر شده است که هشت رشته صنایع دستی به‌صورت مستقیم با موضوع زیارت مرتبط است.