به گزارش روز پنجشنبه گروه دانشگاه و آموزش ایرنا، توانایی بدن در مقابله با آثار دمای بالا، رطوبت شدید و گرمای آفتاب با افزایش سن کاهش می‌یابد. علاوه بر این افراد سالمند بیش از سایرین در معرض ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و بیماری‌های ریوی قرار دارند و این امر ممکن است توانایی آن‌ها را در سازگاری با موج گرما بیش از سایرین کاهش دهد.
به همین دلیل توجه به پیامدهای نامطلوب گرما بر سالمندان و پیشگیری از بروز این پیامدها به ویژه در ماه‌های گرم سال امری ضروری است. از طرفی زمانی که بدن در معرض حرارت و گرما قرار می‌گیرد، جریان خون پوست افزایش می‌یابد و این امر سبب می‌شود که بدن عرق کند و خنک شود.
به مرور زمان و با افزایش سن، بدن این قابلیت را کم و بیش از دست می‌دهد. زمانی که سالمندان در معرض هوای گرم قرار می‌گیرند، جریان خون پوست افزایش نمی‌یابد و گرما باعث می‌شود که دمای درونی بدن افزایش یابد. افزایش دمای درونی بدن احتمال حملات قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده از مکمل های اسید فولیک در افراد سالمند باعث اتساع رگ‌های خونی و افزایش جریان خون می‌شود و توان بدن برای تحمل گرما را افزایش می‌دهد.
فولیک اسید نوعی ویتامین B است. کمبود این ویتامین یکی از مهمترین علل بروز کم خونی به شمار می آید. این مکمل نقش مهمی در ساخت سلول های بدن، به ویژه سلول‌های قرمز خونی دارد. اسفناج، لوبیا سبز، نخود فرنگی، جگر، قلوه و سیب زمینی سرشار از فولیک اسید هستند.
در این گزارش ۵ راهکار ساده برای جلوگیری از اثرگذاری گرمای شدید بر سالمندان ارائه شده است که باعث می‌شود آسیب واردشده به آنان در تابستان به حداقل کاهش یابد.
۱- نوشیدن آب به میزان خیلی زیاد
سالمندان بالای ۶۰ سال به طور عمومی بیش از سایرین در معرض خطر کم‌آبی بدن قرار دارند. کمبود آب در بدن می‌تواند منجر به احساس ضعف، حالت تهوع، سرگیجه و از دست دادن تعادل شود.
۲- استقرار در یک محیط خنک
اقامت در محیط‌های خنک، بستن پرده‌ها و استفاده از سیستم تهویه مطبوع در طول روزهای گرم موجب کاهش دمای بدن سالمندان می‌شود. همچنین استفاده از حمام آب سرد یا قرارداد پاها در ظرف آب سرد و استفاده از حوله‌های خیس برای کاهش دمای بدن کارآیی دارد.
۳- خودداری از فعالیت در خارج از منزل
بهتر است سالمندان در روزهای گرم از منزل خارج نشوند و رسیدگی به امور روزانه مانند خرید یا امور بانکی را به اعضای خانواده یا دوستان بسپارند.
۴- اقدام سریع در صورت احساس کسالت
هنگامی که سالمندان پیامدهای شدید گرما را تجزبه می‌کنند، به احتمال زیاد نیاز فوری به مراقبت‌های پزشکی دارند. اما بخش اورژانس بیمارستان به ویژه در روزهای گرم، خطرات ویژه‌ای را برای سالمندان دارد. بنابر این بهتر است دائما افراد سالمند را تحت نظر بگیرید و در صورت وجود علایم اولیه گرمازدگی به سرعت با پزشک مشورت کنید تا امکان اقدام پیشگیرانه پیش از وخیم شدن اوضاع، فراهم شود.
۵- به سالمندان سر بزنید
برای سالمندانی که به تنهایی زندگی می‌کنند، موج گرما خطرات ویژه ای را به همراه دارد. بنابر این در ایام گرم سال دائما به سالمندان سر بزنید و تلاش کنید آن‌ها را در کنار سایر اعضای خانواده در یک محل خنک نگه دارید.
یکی از مهمترین تهدیدهای سلامتی سالمندان و سایر افراد در تابستان گرمازدگی است. گرمازدگی (Heatstroke) به حالتی گفته می‌شود که دمای بدن بر اثر گرما به ۴۰ درجه سانتی گراد یا بیشتر افزایش یابد. این عارضه بر اثر قرارگرفتن طولانی مدت درگرما و نور آفتاب یا فعالیت بدنی شدید اتفاق می‌افتد.
گرمازدگی یک حالت اورژانسی است و باید به سرعت درمان شود؛ چراکه منجر به آسیب‌های جبران ناپذیر به مغز، قلب، کلیه‌ها و عضلات می‌شود. گرمازدگی در صورت عدم درمان و کاهش دمای بدن می‌تواند به مرگ منجر شود.
مهمترین علائم و نشانه‌های گرمازدگی
افزایش دمای هسته مرکزی بدن به ۴۰ درجه سانتی گراد و بیشتر
تغییر حالت‌های روحی مانند آشفتگی، بی‌قراری،گیجی، تحریک‌پذیری، تشنج و کما
تغییر در عادت عرق کردن پوست
خشک شدن پوست
تهوع و استفراغ
قرمزی پوست
تنفس سریع (نفس نفس زدن)
افزایش ضربان قلب
سردرد
مهمترین اقدامات هنگام گرمازدگی
به محض مشاهده فرد گرمازده اقدامات زیر ضروری است:
-تماس با اورژانس
-انتقال بیمار به سایه و مکان خنک
-کاهش دمای بدن مصدوم با ریختن آب سرد روی بدن و کمپرس یخ روی سر، گردن، زیر بغل و کشاله ران
-درآوردن لباس‌های اضافی
دلایل بروز گرمازدگی
- قرارگرفتن طولانی مدت در هوای گرم و نور آفتاب
گرما باعث افزایش هسته مرکزی بدن می‌شود. معمولا با عرق‌کردن بدن خنک می‌شود، ولی مکانیسم عرق در سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن و زنان باردار مانند افراد عادی نیست و به همین دلیل این افراد آسیب‌پذیرتر هستند.
-فعالیت بدنی شدید در گرما
فعالیت بدنی به خودی خود دمای بدن را افزایش می‌دهد، اگر این فعالیت در هوای گرم باشد، افزایش دمای بدن شدیدتر است و در صورت عدم توجه به کاهش دمای بدن می‌تواند منجر به گرمازدگی شود.
-پوشیدن لباس اضافی و گرم
پوشیدن لباس‌های تیره و لباس‌های تولید شده از الیاف مصنوعی که امکان عبور جریان هوا در آن وجود ندارد، به هیچ عنوان مناسب فصل گرما نیستند.
-نوشیدن مشروبات الکلی
مشروبات الکلی دمای بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند و احتمال بروز گرمازدگی را افزایش می‌دهند.
-کم‌آبی بدن
زمانی که میزان آب بدن کمتر از مقدار مورد نیاز باشد، بدن با کم آبی (Dehydration) مواجه می‌شود. در این حالت عملکرد تمام اندام‌های داخلی با مشکل مواجه خواهد شد. کم آبی ناشی از گرما یکی از مهمترین دلایل مرگ و میر در تابستان است.
بیش از ۶۰ درصد وزن بدن از آب تشکیل شده است. تمام سلول‌ها، اعضا و بافت‌های بدن برای عملکرد صحیح و ادامه حیات به آب وابسته هستند. کم آبی بسته به مقدار آن به سه درجه خفیف، متوسط و شدید طبقه‌بندی می‌شوند. برخی از مهمترین وظایف آب در بدن عبارتند از :
- به حفظ تعادل مایعات بدن کمک می‌کند
-دمای بدن را تنظیم می‌کند
-حرکات مفاصل را روان می‌کند
-از مفاصل، ستون فقرات و بافت‌ها محافظت می‌کند
-به دفع سموم و مواد زاید بدن کمک می‌کند
-یکی از مهمترین فاکتورهای زیبایی و نشاط پوست است
-به هضم غذا کمک می‌کند
-سبب کاهش وزن می‌شود
-به جذب مواد مغذی در بدن کمک می‌کند
-از تمام اعضای حیاتی بدن محافظت می‌کند
-به تبدیل غذا به انرژی کمک می‌کند
-اکسیژن را مرطوب می‌کند تا برای تنفس قابل استفاده شود
-به حمل مواد مغذی و آب به سلول‌ها کمک می‌کند
-عملکرد کلیه‌ها به آب وابسته است
ممکن است بر اثر شرایط خاصی مانند تعرق زیاد، گرما، اسهال و استفراغ، دیابت، فعالیت شدید فیزیکی و تکرر ادرار، بدن آب بیشتری از دست دهد. برخی از مهمترین علایم کم آبی بدن عبارتند از :
-سردرد و سرگیجه
کاهش آب بدن می‌تواند منجر به کاهش آب احاطه کننده مغز شود. نقش مایع دربرگیرنده مغز، جلوگیری از ضربه و تکان مغز است. بر اساس گزارشی که به تازگی در کتاب Clinical Neurology منتشر شده، میگرن و سردردهای تنشی بر اثر کم آبی تشدید می شوند.
-عدم تمرکز
بیش از ۷۵ درصد مغز از آب تشکیل شده است و فراموشی، کاهش حافظه و عدم تمرکز، از مهمترین علائم کم آبی بدن محسوب می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهد کم آبی مغز در احساس خستگی، استرس و نوسانات خلقی نیز نقش دارد.
-بوی بد دهان
کاهش آب سبب کاهش بزاق و افزایش باکتری در حفره دهان می‌شود و همین امر بوی بد دهان را به دنبال دارد.
-یبوست و سوء‌هاضمه
نقش آب در سیستم گوارشی مانند روان کننده است و سبب انعطاف پذیری دستگاه گوارشی می‌شود.
-میل شدید و ناگهانی به غذا
گاهی تشنگی سبب ارسال سیگنال‌های غلط به مغز می‌شود و فرد احساس گرسنگی می‌کند. از طرفی برهم خوردن تعادل مایعات و الکترولیت بدن، تمایل به مصرف غذاهای شور را افزایش می‌دهد.
-احساس خستگی و بی حالی
کاهش آب بدن می‌تواند منجر به کاهش فشار و اکسیژن خون شود که خواب آلودگی، خستگی و بی حالی را به دنبال دارد.
-درد مفاصل و عضلات
حدود ۸۰ درصد مفاصل و عضلات از آب تشکیل شده‌اند و درد عضلات و مفاصل می‌تواند یکی از نشانه‌های کم آبی بدن باشد.
-تغییر رنگ و کاهش ادرار
-گرفتگی عضلات
-پوسته پوسته شدن لب و اطراف دهان
-افزایش ضربان قلب
-خشکی مو و پوست
-خشکی دهان
برخی از مهمترین مواد غذایی برای حفظ میزان آب بدن
-هندوانه
-کاهو
-کرفس
-تربچه
-گوجه فرنگی
-فلفل سبز
-گل کلم
-طالبی
-خیار
-اسفناج
-توت فرنگی
-بروکلی
-گریپ فروت
-هویج
-خربزه
مهمترین عوامل خطر گرمازدگی
گرمازدگی می تواند برای تمام افراد در هر سن و شرایطی رخ دهد، ولی برخی عوامل این احتمال را افزایش می‌دهند که عبارتند از:
-سن
توانایی مقابله با گرمای شدید به سیستم عصبی مرکزی بستگی دارد. در کودکان و نوجوانان این سیستم به درستی توسعه نیافته و در برزگسالان بالای ۶۵ سال نیز عملکرد این سیستم رو به اختلال است. بنابراین کودکان و سالمندان بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند.
-فعالیت در فضای باز و آفتاب
برخی افراد به واسطه شغل خود در تمام مدت روز در فضای باز و آفتاب قرار دارند. نظامیان، کارگران، فوتبالیست‌ها، فروشنده‌های فضای باز و راننده‌ها در صورتی که تهویه ماشین خود را روشن نکنند از این قشر هستند. برخی افراد به طور ناگهانی برای مدت طولانی در معرض گرما قرار می‌گیرند، معمولا مسافران جزو این دسته هستند. این گروه‌ها در معرض گرمازدگی قرار دارند.
-استفاده از داروهای خاص
برخی از داروها مانند منقبض کننده‌های عروق، داروهای بتابلاکر، برخی دارهای ضد افسردگی و داروهای مدر فرد را مستعد گرمازدگی می‌کنند.
مبتلایان به بیماری های قلبی، ریوی و افراد چاق و دارای اضافه وزن
مهمترین روش‌های جلوگیری از گرمازدگی
-نوشیدن آب کافی
-استفاده از لباس‌ها روشن و نخی
-استفاده از کفش‌های رو باز
-خارج شدن از خانه در ساعت‌های خنک روز
-قرار گرفتن در سایه
-استفاده از کولر در ماشین
-پارک کردن ماشین در سایه (در صورتی که سرنشینان در ماشین قرار داشته باشند)
-استفاده از کلاه و عینک
-استفاده از کرم ضد آفتاب
-محدوکردن فعالیت بدنی در گرما
-شستن پاها با آب سرد
-دوش آب سرد