ای خلیج خسته شمال، حوادث تلخ مرگ پرندگان ۲ سال پیاپی ات هم تو را و مرا و هزاران مشتاقت را رنجانده است و همچنان از سر عشق و دلدادگی امیدوار روی ساحل دل انگیز نیمه خشک ات و در جشن رقصان پرندگان اکنونت ترانه ها می خوانم و خاطرم از نازهای آب تو سرشار است اما نمی دانم چرا همچنان نگرانت هستم.
این دلواژه های غمین " جمعه محمد" به گفته خودش رفیق کوچک دریاست، گپ ام با او آغاز نشده بود و کلامش را چنین ادامه داد: ای پیام آوران روزی دریا کاش ایامی که از خلیج دل انگیز گرگان بار سفر می بندید مثل اکنون شاد و غزلخوان باشید.
پس از گذشت ۲ سال خاطرات تلخی که در ذهنش نقش بسته بود همچنان آزارش می دهد، می گوید صبح یک روز زمستان سال گذشته برای صید ماهی به خلیج گرگان آمده بودم هرگز یادم نمی رود که با نعش دهشتناک هزاران پرنده مهاجر روبرو شدم که در دستان امواج متلاطم خلیج بی طاقت گرفتار شدند، وای چه صحنه غم انگیزی بود آن حادثه تلخ زیست محیطی.
تاکنون هفتاد بهار را با خلیج گذراندم، بخدا آن مهربان با سخاوت را اینگونه عزادار و غمین ندیده بودم.
هنگامی که از دریا می آمد، دیدم با دستان آبی ترک بسته اش پارو می زد چند ماهی کوچک و یک تور خالی در قایق اش اما همچنان از سخاوت خلیج گرگان می گفت، به ساحل رسید قایقش را به سمت خشکی کشاند تا اسیر باد و امواج نشود تا برای روز دگر.
جالب بود ، هر لحظه ای گپی با من داشت به آسمان نگاهی می انداخت زمزمه می کرد مهمانان این آوازخوانان مهربان خلیج یعنی مرغان دریایی آمدند، خوشا به آبهای نیلگون آن، من سالهاست در جشن شادمانه دریا و پرندگانش شرکت دارم، زندگی و شادی من از شادی این تالاب بین المللی هست.
کپور ماهی های کوچکش را از دهانشان به نخ می کشد و به راه می افتد، نسیم خنک پایان شهریور ۱۴۰۰ چهره پیرمرد "جمعه محمد" را می نوازد، از سرنوشت این اکوسیستم زنده و روزگار رفته بر آن سخنها گفت، ناگهان فکری برق آسا از ذهنش عبور می کند هراسناک سر بر می گرداند و دوباره چشم به آسمان آبی منقش به دسته های پرندگان می دوزد و گفت: ای خبرنگار با توام،
من شنیدم در زیر آب ماهی هوشیار از ماهی جوان دگر پرسید آیا فاجعه سالهای گذشته تکرار می شود؟ تو خود حدیث مفصل بخوان از داغ خلیج گرگان و تالاب میانکاله.
ورود هفته جاری پرندگان مهاجر زمستان گذاران به تالاب بین‌المللی میانکاله، بزرگترین زیستگاه پرندگان ایران در حالی آغاز شد که بسیاری از کارشناسان، مسئولان، علاقه مندان به محیط زیست و بومیان ساحل نشین از احتمال وقوع مرگ و میر پرندگان مهاجر برای سومین سال متوالی نگرانند.
تالاب بین المللی میانکاله، یکی از ۶۵۰ ذخیرگاه زیست کره جهان با ۴۸ هزار هکتار وسعت در شرق استان مازندران واقع است و تا شهرستان بندرترکمن در استان گلستان ادامه دارد.
این تالاب همه ساله به خاطر داشتن ذخایر غذایی مناسب یکی از مهم ترین کانون های فرود پرندگان مهاجر در مازندران و گلستان به شمار می رود، طبق آمارهای رسمی به طور میانگین سالانه بیش از ۱۳۰ تا ۱۵۰ گونه از پرندگان مهاجر و بومی با جمعیت ۱.۵ میلیون بالی از این تالاب تغذیه می کنند.
تکرار فاجعه سال قبل محتمل است
رییس پناهگاه حیات وحش میانکاله در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از ورود پرندگان مهاجر برای زمستان گذارانی به زیستگاه های آبی این منطقه خبر داد.
علی کلانه گفت: گونه های پیش قراولی همچون انواع خوتکا و اردک وارد پهنه های آبی میانکاله و پیرامون آشوراده شده اند.
وی در خصوص دغدغه های موجود در نزد بومیان و طرفداران حیات وحش در خصوص احتمال تکرار سه باره مرگ و میر پرندگان در خلیج گرگان گفت: بر اساس آنچه تاکنون دامپزشکی اعلام کرده است، بوتولیسم عامل اصلی این فاجعه و تلفات چند هزار پرنده در این خلیج است و با توجه به اینکه در یکسال گذشته شرایط اقلیمی منطقه و همچنین کمیت و کیفیت آب در این پهنه آبی تغییری نکرده است؛ احتمال تکرار این فاجعه برای سال جاری هم محتمل است.
عزم جدی می طلبد
وی گفت : حل این مشکل یک عزم جدی می طلبد و نیاز است تا از همه پتانسیل ها و ظرفیت دستگاه های دخیل برای احیای زیستگاه های این منطقه و حفاظت از حیات وحش استفاده شود.
به گزارش ایرنا و به استناد گزارش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران به ترتیب در سال های ۹۸ حدود ۵۴ هزار بال از حدود ۱۸ گونه و در سال ۹۹ حدود ۶۰ هزار بال پرنده از ۲۳ گونه به سبب ابتلا به بوتولیسم در پهنه آبی خلیج گرگان و میانکاله تلف شدندکه بیشتر آنها را فلامینگوها و چنگرها تشکیل می دهند.
بیماری بوتولیسم عامل اصلی مرگ پرندگان
اگرچه بوتولیسم به عنوان یکی از بیماری های اصلی مرگ پرندگان مهاجر در تالاب بین المللی میانکاله از سوی گروه اقدام سازمان دامپزشکی کشور مورد تایید قرار گرفت ولی سایر عوامل تاثیرگذار بر روند افزایشی تلفات پرندگان که فلزات سنگین، سموم و عوامل باکتریایی را شامل می شود، بی تاثیر نبوده است.
کارشناسان ؛ محققان و استادان رشته های محیط زیست و دامپزشکی مطالب مختلفی را در خصوص چرایی این رخداد مطرح کردند، مطالبی که به صورت جزیره ای و پراکنده در سطح جامعه مطرح شد اما تاکنون تلاش منسجمی برای ایجاد کمیته ای واحد برای جلوگیری از تکرار این فاجعه غمبار ایجاد نشده است و اگر هم تلاشی انجام شده ؛ اثر بخش نبوده است .
لزوم راهکارهای اجرایی برای حل مشکل
آنچه مبرهن است تاکنون صرفاً دستگاه های مسئول فقط به شناسایی علت تلفات بسنده کردند و این در حالیست که باید راهکار اجرایی برای پایان دادن به این فاجعه زیست محیطی حداقل برای سنوات آینده ارایه شود.
در مصاحبه سال ۹۸ مدیران دامپزشکی، وقوع سیل گلستان و انتقال املاح و مواد آلی با حجم بالا به خلیج گرگان و به تبع آن کاهش اکسیژن محلول در آب نیز از عوامل شیوع بوتولیسم اعلام شد اما معلوم نیست چرا در سال ۹۹ که خبری از سیل نبود باز هم شاهد مرگ و میر پرندگان مهاجر در این اکوسیستم بودیم؟
تلفات دست جمعی پرندگان تحت شعاع کرونا قرار گرفت
تلفات دست جمعی پرندگان وحشی مهاجر در تالاب بین المللی میانکاله در ۲ سال اخیر تحت شعاع ویروس کرونا قرار گرفت، درگیری استان های شمالی به ویژه گلستان و مازندران با موج های چندگانه همه‌گیری این ویروس سبب شد تا توجه چندانی به این رخداد نشود.
یکی از کارشناسان حوزه حیات وحش به ایرنا گفت: تغییرات کمی و کیفی در آب خلیج گرگان امری جدید و منحصر به سال های اخیر نیست لذا اصرار براینکه تغییر در ویژگی آب دلیل اصلی مرگ بیش از ۱۰۰ هزار قطعه پرنده است امری متقن به نظر نمی رسد.
مریم شیخی تاکید کرد طبق ضوابط ملی ، دستگاهی که باید علت تامه مرگ را تشخیص و اعلام کند دامپزشکی است اما بسیاری از استادان دامپزشکی هم به نظر اعلام شده در خصوص بوتولیسم ؛تردید دارند.
وی گفت برای درمان این چالش بزرگ نیازمند استفاده از همه ظرفیت های اجرایی و علمی کشور و حتی کشورهای صاحب نظر در این حوزه هستیم نباید از کنار این فاجعه تلخ به آسانی عبور کنیم.
شیخ گفت : فلامینگو ها ؛چنگر ها ، انواع مرغابی ها ؛ باکلان ها ،غازها و حتی پلیکان ها در ۲ سال گذشته تلف شده اند که به اندازه چندین سال شکار غیرمجاز در این مناطق هستند.
بی توجهی ممنوع
وی گفت : شاید تامین حق آبه موردنیاز خلیج گرگان و میانکاله سالها زمان ببرد نباید دست روی دست بگذاریم و شاهد تکرار این فاجعه باشیم.
مدیرکل دامپزشکی گلستان هم به خبرنگار ایرنا گفت: تا زمانی که پسروی و کیفیت آب خلیج گرگان به طور ریشه ای حل نشود امکان استمرار تلفات جانداران در سال جاری نیز وجود دارد.
به گفته غلامرضا محرابی در نتیجه کیفیت پایین آب خلیج گرگان، اکسیژن محلول در آب تغییر کرده و این عامل بر فعالیت میکروارگانیسم های شناور یا ته‌نشین شده در اکوسیستم های آبی تاثیر می‌گذارد.
وی بیان کرد: وجود باکتری " کلوستریدیوم بوتولینوم " در نمونه لاشه پرندگان جمع آوری شده از میانکاله و خلیج گرگان به اثبات رسیده که تزریق آن به موش و خرگوش آزمایشگاهی به مرگ این گونه ها منجر شد و می‌تواند موجب تلف‌شدن دیگر جانداران از جمله آبزیان شود.
علاقه مندان به حیات وحش نگران و مضطرب ورود این پرنده های زیبا را به میانکاله شاهد هستند و این سئوال را تکرار می کنند که آیا این پرندگان پس از چند ماه زمستان گذرانی به سرزمین مادری (سیبری) بر می گردند یا که شیوع بیماری مرگبار بوتولیسم برای سومین سال متوالی پایان تلخی را برای این سفر پرندگان رقم خواهد زد.
نکته مهم اینجاست که مسوولان امر باید از هم اکنون برای جلوگیری از تکرار این چالش زیست محیطی برنامه ریزی اصولی اتخاذ کنند و حتی برای حل این معضل ضروری است محققان و پژوهشگران دانشگاه های کشور به کمک تالاب بین المللی میانکاله بیایند که بخشی از گستره آن در استان گلستان واقع شده است.
به اعتقاد برخی از کارشناسان علاوه بر رسیدگی نهادهای مربوط در استانهای شمالی نیازمند یک میز ویژه تخصصی رسیدگی به مباحث زیست محیطی با حضور اندیشمندان و صاحبنظران دانشگاهی و مسوولان امر هستیم تا مشکلات فراروی آن بررسی علمی صورت گرفته تا شاهد اتفاقات ناگواری نظیر مرگ هزاران پرنده مهاجر در این حوزه جغرافیایی کشورمان نباشیم.