سالانه برای تولید هشت میلیون تن انواع محصولات باغی، زراعی و دامی در خراسان رضوی، یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین زیر کشت ۸۳ نوع محصول می‌رود و به زبانی دیگر بخش کشاورزی ۲۸ درصد اشتغال و ۳۰ درصد صادرات غیرنفتی خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است و درآمد سالانه بخش کشاورزی خراسان رضوی با ۳۶۳ هزار بهره‌بردار، ۱۳۲ هزار و ۲۳۰ میلیارد ریال است و این گویای اهمیت این بخش در اقتصاد استان و سهم آن در اقتصاد ملی است.
علاوه بر نقش گسترده و سهم تعیین کننده خراسان رضوی در تولید محصولات دامی از جمله گوشت قرمز، مرغ، تخم مرغ و شیر؛ حجم قابل توجهی از محصولات باغی از جمله زعفران، پسته، داروهای گیاهی بخصوص زیره و میوه هایی مانند آلو، انگور و سیب نیز تا قبل از خشکسالی در این استان تولید و صادر می‌شد اما امسال با کاهش حجم بارندگی به ۸۰ میلیمتر، شاهد کاهش چشمگیر محصولات باغی به خصوص در بخش محصولات دیم هستیم.
۹۱ درصد خسارت، دامن‌گیر باغ‌های استان
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه خسارات ناشی از حوادث غیرمترقبه از جمله سیل، خشکسالی و سرمازدگی در بخش کشاورزی استان از ابتدای سال جاری تاکنون معادل ۱۰ هزار میلیارد ریال برآورد شده است و افزود: ۹۱ درصد این خسارات، معادل ۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال به محصولات باغی وارد شده است.
محمد میری افزود: خسارت بخش کشاورزی استان از حوادث غیرمترقبه سال گذشته نیز ۴۰ هزار میلیارد ریال برآورد شده بود که ۷۵ درصد آن مربوط به حوزه باغبانی بود.
وی ادامه داد: سطح زیر کشت محصولات باغی استان در سال زراعی جاری ۳۷۲ هزار هکتار با برآورد تولید یک میلیون و ۱۱۶ هزار تن است.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه ۴۳ درصد درآمد ناخالص بخش کشاورزی این استان به حوزه باغبانی اختصاص دارد، گفت: میزان بارندگی استان امسال نسبت به سال گذشته ۶۲ درصد کاهش داشت که این وضعیت در تولیدات باغی استان تاثیر کم‌سابقه‌ای دارد.
کاهش ۳۰ درصدی تولید پسته خراسان رضوی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: حجم تولید پسته استان در سال جاری، به علت تنش های آب و هوایی ۳۰ درصد کمتر از پارسال خواهد بود.
غلامحسین ساربان افزود: امسال با توجه به شرایط نامساعد جوی و اقلیمی، کاهش شدید نزولات آسمانی، باد و توفان، نوسانات دمای هوا در زمان گرده افشانی و گرمای طولانی مدت، آبیاری کمتر باغ ها به دلیل خاموشی چاه‌ها و سال کم‌باری پسته، شاهد کاهش میزان تولید این محصول در استان هستیم.
وی پیش‌بینی کرد: امسال حجم تولید پسته در این استان تا ۳۰ درصد کاهش می‌یابد که پیامدهای منفی فراوانی بر اقتصاد کشاورزان خواهد گذارد.
معاون سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: ۲۵ درصد از کل سطح زیر کشت پسته ایران، معادل ۱۱۲ هزار هکتار، متعلق به استان خراسان رضوی است و سالانه از این سطح ۸۷ هزار تن پسته برداشت می‌شود که معادل ۲۳ درصد از کل تولید این محصول درختی در کشور است.
ساربان افزود: خراسان رضوی با این میزان سطح زیر کشت و تولید پسته، رتبه دوم کشور را بعد از استان کرمان به خود اختصاص داده است.
وی ادامه داد: براساس آمار موجود از مجموع باغ های پسته استان، ۶۸ درصد بارور و ۳۲ درصد غیر بارور است که سالانه بین پنج تا هشت درصد به سطح زیر کشت این گونه باغی در استان افزوده می‌شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: کشت این محصول در اکثر شهرستانهای استان انجام می شود که از مهمترین این مناطق می توان به مه‌ولات، خوشاب، بردسکن، رشتخوار و گناباد اشاره کرد که به ترتیب رتبه های اول تا پنجم تولید پسته را در خراسان رضوی دارا هستند.
ساربان افزود: سطح زیر کشت در سایر شهرستان ها نظیر بجستان، سبزوار، خلیل‌آباد، تربت حیدریه، تربت جام، تایباد و مشهد نیز هر سال رو به گسترش است.
وی مهمترین ارقام پسته ای را که کشت آن در خراسان رضوی رایج است شامل گونه های فندقی، کله قوچی، احمد آقایی، اکبری، بادامی سفید و قرمز و عباسعلی اعلام کرد.
زخم خشکسالی بر تولید آلو
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه خشکسالی امسال و تبعات ناشی از آن موجب کاهش ۲۵ درصدی تولید محصول آلو در باغ‌های این استان شده است، افزود: سطح زیر کشت آلو در استان هفت هزار و ۸۴۹ هکتار است که از این سطح هفت هزار و ۱۴۰ هکتار بارور و در دایره محصول‌آوری است.
میری ادامه داد: میزان تولید محصول آلوی استان در سال گذشته بیش از ۶۲ هزار تن و متوسط عملکرد در واحد سطح حدود هشت تن و ۷۰۰ کیلوگرم در هر هکتار بوده است.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: بر این اساس خراسان رضوی از نظر سطح کشت و میزان تولید آلو جایگاه نخست را در بین استانهای کشور دارد.
وی افزود: زبرخان، نیشابور، مشهد، چناران، طرقبه شاندیز و تربت حیدریه به ترتیب مهمترین شهرستان های تولید کننده محصول آلو در استان هستند.
میری ادامه داد: در سالهای اخیر تولید محصولات باغی و مقاوم به تنش ها به دلیل محدودیت‌های منابع آبی استان و سیاست‌های الگوی کشت و از طرفی درآمدزایی بالا نسبت به محصولات زراعی توسط بهره برداران بخش کشاورزی با استقبال زیادی مواجه شده و هرساله سطح باغ ها و تولیدات آنها رو به افزایش بوده است.
وی گفت: به این ترتیب آمار سطح زیر کشت و تولید آلو در ۲ سال اخیر در استان روندی افزایشی به خود گرفته که این خود نشان دهنده گرایش تولید در بخش کشاورزی استان به سمت محصولات باغبانی و ارزآور نظیر آلوست.
این مسوول ادامه داد: شهرستان های نیشابور و زبرخان با سه هزار و ۶۰۰ هکتار باغ آلو، حدود ۴۸.۷ درصد سطح زیر کشت آلوی استان و حدود ۵۰ درصد تولید این گونه درختی منطقه را به میزان بیش از ۳۲ هزار تن دارا هستند.
میری بیان کرد: شهر "خرو"، مرکز شهرستان زبرخان از اصلی ترین تولید کنندگان محصولات باغی در سطح کشور است و آلوی بخارای خرو شهرت جهانی دارد و به همین خاطر با عنوان "پایتخت آلو بخارای ایران" شناخته می‌شود.
وی افزود: حدود ۴۰ درصد آلوی تولیدی خراسان رضوی به مصرف تازه خوری رسیده و بقیه تولیدات آن به آلوخشک و لواشک تبدیل می‌شود.
خشکسالی انگور دیم را نصف کرد
خراسان رضوی با ۲۹ هزار و ۱۳۰ هکتار تاکستان، پس از استانهای قزوین و آذربایجان غربی در جایگاه سوم کشور از نظر سطح کشت و تولید انگور قرار دارد.
شیوه کشت انگور در ۲۱ هزار و ۴۳۰ هکتار تاکستان خراسان رضوی آبی و در هفت هزار و ۷۰۰ هکتار از تاکستان های این استان دیم است. میانگین حجم محصول انگور تاکستانهای آبی در خراسان رضوی ۱۷ تا ۲۲ تن و در تاکستانهای دیم هزار و ۶۵۰ کیلوگرم در هکتار است.
آغاز فصل برداشت محصول انگور این استان اواخر تیرماه است و به طور معمول تا ۷۰ درصد محصول برداشتی خراسان رضوی به کشمش می‌شود.
شهرستان های خلیل‌آباد، قوچان، کاشمر و جغتای با مجموع ۱۴ هزار و ۸۴۸ هکتار تاکستان، ۶۹ درصد گستره تاکستان های خراسان رضوی را دارند و به ترتیب صاحب رتبه‌های نخست تا چهارم سطح زیر کشت و تولید انگور در این استان هستند.
بیشترین سطح کشت انگور در خراسان رضوی به ارقام "عسکری، پیکامی، ترکمن، فخری، صاحبی، یاقوتی و کشمشی بیدانه" اختصاص دارد.
تاکنون در سطح ۶ هزار و ۷۵۰هکتار (معادل ۳۱درصد) تاکستانهای خراسان رضوی انواع شبکه‌های داربستی و فراز، عملیات به‌نژادی، توسعه کشت ارقام مقاوم در برابر تنش آبی و پربازده، سرشاخه کاری، نصب سایبان، تولید محصول سالم و ارگانیک، سامانه‌های نوین آبیاری و همچنین انتقال آب با لوله اجرا شده است.
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه تداوم پدیده خشکسالی سبب کاهش ۵۰ درصدی در حجم تولید محصول انگور دیم این استان شده است، افزود: گستره تاکستانهای دیم در خراسان رضوی هفت هزار و ۷۰۰ هکتار و عمده خسارت ناشی از خشکسالی مربوط به همین بخش از باغ های انگور استان است.
ساربان، تاثیر منفی خشکسالی را بر تاکستانهای آبی انگور مختص سال نخست بارآوری این محصول ذکر و بیان کرد: تاثیر خشکسالی بر تاکستان های دیم عمدتا بر کیفیت و کمیت محصول همیشگی و بسیار منفی است.
معاون سازمان جهاد خراسان رضوی ادامه داد: ۲ هزار هکتار تاکستان نیز در این استان بطور معمول کم آبیاری شده و بیشتر حالت دیم دارند به گونه‌ای که آبیاری تکمیلی آنها سالانه یک یا دو بار بیشتر نیست که حجم محصول انگور در این نوع از تاکستانهای خراسان رضوی هم ۳۰ درصد کاهش یافته است.
وی گفت: با وجود چنین وضعیتی در سطح تاکستانهای دیم و نیمه‌آبی خراسان رضوی، کاهش حجم تولید انگور در تاکستانهای آبی این استان چندان زیاد نیست.
ساربان افزود: بر این اساس با توجه به مجموع شرایط جوی جاری از جمله خسارت سرمای پارسال و خشکسالی فعلی در خراسان رضوی، پیش‌بینی می‌شود حجم تولید انگور امسال در این استان نسبت به روال عادی به صورت میانگین در مجموع هر دو بخش کشت آبی و دیم حدود ۱۵ درصد کاهش عملکرد داشته باشد.
خراسان؛ خطه نام‌آور گیاهان دارویی
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان با بیان اینکه این استان مستعد پرورش انواع گیاهان دارویی است، گفت: سال گذشته ۳۳ هزار و ۷۸۳ هکتار از کشتزارهای استان به کشت انواع گیاهان دارویی، بدون احتساب زعفران، اختصاص یافته است.
ساربان افزود: این میزان کشت با چهار هزار و ۹۲۴ هکتار افزایش نسبت به سال ۱۳۹۸ افزون بر ۱۴.۵ درصد رشد داشته است.
وی ادامه داد: خراسان رضوی با برخورداری از ۳۷ درصد سطح زیر کشت گیاهان دارویی، رتبه نخست را در بین استان های کشور داراست.
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: افزون بر۶۰ گونه انواع گیاهان دارویی در این استان کشت می‌شود که برخی از آنها به صورت ادویه، برخی به صورت عرقی‌جات و برخی هم به صورت دمنوش، تازه خوری و بخشی دیگر هم در صنایع داروسازی و آرایشی وبهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ساربان افزود: در این استان به دلیل برخورداری از آب و هوای مناسب در نقاط مختلف شهرستانها انواع گیاهان دارویی به صورت خودرو می روید که نیاز چندانی به منابع آبی ندارند و همین سبب شده تا در بسیاری از عرصه‌ها رشد کنند.
وی ادامه داد: افزایش ارزش گیاهان دارویی در گرو توسعه کشت، صنایع تبدیلی، فراوری و بسته‌بندی مناسب، استفاده از جوامع محلی و بازار فروش و صادرات مناسب است که این امر نیازمند برنامه‌ریزی لازم است تا از این ظرفیت به خوبی استفاده شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: کشت گیاهان دارویی در ایجاد اشتغال بسیار موثر است به طوری که با استفاده از جوامع بومی و کشاورزان خرده مالک در کشت و تولید گیاهان دارویی، می‌توان علاوه بر افزایش تولید گیاهان دارویی، به توسعه و ایجاد اشتغال کمک شایانی کرد.
ساربان افزود: در سالیاان اخیر با محدودیت های پیش رو در تامین و برداشت منابع آبی و بهبود قیمت این نوع محصولات، بسیاری از کشاورزان تمایل دارند تا اقدام به کشت محصولات کم آب طلب با ارزش اقتصادی بالا کنند.
وی ادامه داد: گیاهان دارویی از دسته محصولاتی هستند که با کمترین نیاز آبی می‌توانند رشد کنند و محصول خوبی داشته باشند که همین سبب شده تا بسیاری از کشاورزان برای کشت انواع گیاهان دارویی رغبت زیادی داشته باشند اما باید توجه داشت که خشکسالی در این بخش نیز همانند سایر بخش های کشاورزی صدمات و لطماتی برجای گذاشته است.
کاهش ۸۰ درصدی عملکرد گیاهان دارویی دیم
وی گفت: کاهش شدید بارش‌ها و بروز خشکسالی موجب کاهش ۸۰ درصدی برداشت محصولات گیاهان دارویی دیم در استان شده است.
ساربان افزود: گیاهان دارویی در هر ۲ حوزه دیم و آبی از ناحیه خشکسالی خسارت دیده‌اند که میزان خسارت در بخش دیم به مراتب بیشتر بوده است.
وی ادامه داد: گیاهان دارویی دیم به طور متوسط ۸۰ درصد کاهش عملکرد داشته است که این کاهش در گیاهان دارویی آبی حدود ۳۰ درصد برآورد می شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: به همین دلیل قیمت برخی از اقلام گیاهان دارویی نسبت به سال گذشته ۱۰۰ تا ۱۵۰ درصد افزایش یافته و این موضوع سبب کاهش اقبال مردم به خرید این فراورده های گیاهی شده است.
ساربان افزود: زمانی که تولید گیاهان دارویی متاثر از خشکسالی کاهش یابد، قیمت تمام شده عرقیات و سایر محصولات به دست آمده از آن افزایش پیدا کرده و کاهش مشتری ناشی از آن، کسب و کار فروشندگان این حوزه را نیز کساد می کند.
وی اظهار کرد: کاهش ۶۷ درصدی بارندگی ها در سال زراعی گذشته، تاثیر بسزایی در کاهش عملکرد گیاهان دارویی داشته و دارد که این کاهش در اراضی دیم محسوس‌تر است و به عنوان مثال حدود ۷۰ درصد زیره دیم استان قابلیت برداشت ندارد و حداقل ۵۰ درصد کاهش در میزان برداشت زیره دیم خواهیم داشت.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: با توجه به اینکه عملکرد زیره سبز آبی نیز تا حد زیادی وابسته به میزان بارش‌هاست در این بخش هم با افت ۴۰ درصدی روبه رو هستیم.
ساربان با اشاره به کشت تخم شربتی (بالنگو) در سطح بیش از ۲ هزار هکتار از دیمزارهای شهرستان کلات، افزود: خشکسالی به سطح زیر کشت این محصول ۱۰۰ درصد خسارت وارد کرده است.
وی اضافه کرد: خشکسالی سبب شده بسیاری از کشاورزان استان امسال از کشت گیاهان دارویی خودداری کنند که این مساله به طور قطع در بلندمدت آسیب‌های جدی به این حوزه و کشت‌کاران استان وارد خواهد کرد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بسیاری از گیاهان دارویی از جمله گل محمدی، زوفا، اسطوخودوس، زیره، آویشن و آلوئه‌ورا مقاومت قابل توجهی در برابر خشکی و کم آبی از خود نشان می دهند اما در برخی از این گیاهان، تنش خشکی وارده به گیاه سبب سنتز مواد موثره با ارزش در اندام های رویشی و زایشی آن می‌شود.
طلای سرخ خراسان رضوی، دیگر قربانی خشکسالی
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: پدیده خشکسالی و تداوم آن همراه با تنش‌های دمایی از زمستان پارسال تاکنون تاثیرات منفی خود را بر کاشت و برداشت محصول راهبردی زعفران این استان هم گذاشته است.
محمدرضا اورانی افزود: پیش‌بینی می‌شود خشکسالی و پیامدهای طبیعی آن موجب کاهش ۳۵ درصدی تولید محصول زعفران در کشتزارهای خراسان رضوی شود.
وی ادامه داد: حدود ۹۰ هزار هکتار از کشتزارهای استان به کشت زعفران اختصاص دارد که این سطح از اواخر پارسال درگیر سرما شد امسال باران خوبی هم نداشتیم و تنش های دمایی موجب رشد کم پیازهای زعفران شد بنابراین امسال شاهد کاهش برداشت محصول زعفران در استان خواهیم بود.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بر اساس اعلام سازمان هواشناسی، حجم بارش سال آبی گذشته (منتهی به ۳۱ شهریور امسال) در این استان به میزان ۶۷ درصد نسبت به سال قبل از آن کمتر شده است.
اورانی افزود: به این ترتیب همه شهرستانهای استان خراسان رضوی ظرف سال زراعی گذشته نسبت به مدت مشابه پیرارسال کاهش بارندگی داشته‌اند که این وضعیت تاثیرات مخربی بر تولید محصولات باغی و زراعی داشته است.
وی ادامه داد: پارسال میزان تولید زعفران در خراسان رضوی ۳۰۲ تن بود که از سطح ۹۱ هزار هکتار مزارع زعفران برداشت شد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بر این اساس عملکرد تولید زعفران در مزارع خراسان رضوی تا پارسال بیشتر از سه کیلوگرم در هر هکتار بوده است.
اورانی به وضعیت اشتغال مرتبط با تولید زعفران در این استان اشاره و بیان کرد: زعفران به طور میانگین به ۲۱۰ نفرروز نیروی کار در سطح هر هکتار کشتزار نیاز دارد و بر این اساس هر هکتار کشت زعفران حدود یک نفر اشتغال دائم را در حوزه تولید این محصول راهبردی ایجاد می‌کند.
وی ادامه داد: جمعیت بهره‌برداران بخش کشاورزی مرتبط با کشت زعفران تا پارسال در خراسان رضوی ۱۱۷ هزار نفر بود و بر این اساس با احتساب جمعیتی پنج نفره برای هر خانوار، شمار افرادی که از تولید زعفران در این استان انتفاع اقتصادی دارند، افزون بر ۵۸۰ هزار نفر است.