آیت الله سید ابراهیم رییسی، رییس جمهوری؛ در نخستین جلسه دولت در چهارم شهریور با بیان اینکه مردم باید عدالت در امور و پیشرفت را احساس کند، اظهار داشت: «ما نباید گرفتار دیوان سالاری و پیچیدگی های اداری شویم، انتظار مردم از دولت، مساله مهم و جدی مبارزه با فساد است». محمد باقر قالیباف رییس مجلس نیز در شهریور ماه امسال به اهمیت همکاری قوا در مقابله با فساد اشاره کرد. این سخنان که هرازگاهی مسوولان کشور در خصوص مساله فساد بیان می کنند نشان می دهد که که فساد در کشور به خصوص در بخش های اقتصادی وجود دارد و می بایست با آن مبارزه کرد اما اینکه این فساد چگونه و چرا شکل می گیرد و چه تبعاتی دارد و چگونه می بایست با آن مبارزه کرد؟ از جمله سوالاتی است که باید به آنها پاسخ داده شود. به همین دلیل پژوهشگر ایرنا گفت وگویی با «سید فرزاد هاشمی» کارشناس مسایل اقتصادی انجام داده است که متن آن را در ادامه می خوانیم:
چگونگی شکل گیری روند فساد
هاشمی در ارتباط با اینکه فساد در چه زمینه هایی شکل گرفته گفت: فساد یک پروسه است که از بستر نوشتاری قانون شروع می شود و به بستر اجرا می رسد و همچنین به بستر ناظرین قانون می رسد. پس خلاهای قانونی باعث شده شکل های مختلفی از فساد شکل بگیرد و در بخش های مختلف خود را نشان می دهد. ممکن است یک موقع این فاسد خود را در بخش بانکی نشان دهد و یک موقع در بخش توزیع یارانه ها چه آشکار و چه پنهان خود را نشان می دهد. گاهی هم فساد در بخش مدیران خود را بروز می دهد اما اگر دقت ویژه کنیم می بینیم فساد نتیجه یکسری از عکس العمل ها و کنش ها در حوزه سازمانی است که عمدتا فساد مالی در اینجا مد نظر است.
فساد سیستمانیک وجود دارد یا خیر؟
کارشناس مسایل اقتصادی با اشاره به اینکه بعضی مواقع فساد به شکل سیستماتیک است، اظهار داشت: یعنی یک مجموعه و منظومه ای همه با قبول اینکه باید رشوه گرفت و کاری را انجام داد و باید دزدی کرد تا کاری را انجام بدهیم؛ اصولا در راه بی تعهدی و بی اخلاقی قدم بر می دارند. این درست نیست که گفته شود فساد سیستماتیک در ایران وجود دارد اما در بخش هایی از ارکان سازمانی ما متاسفانه این فساد را داریم و چون فساد در حال بزرگ شدن است، عده ای می گویند این فساد سیستماتیک است اما نظر شخصی بنده این است که خیلی ها در همین بستر انسان های درستکار و درست فکری هستند.
لزوم فراهم ساختن بسترهای قانونی برای جلوگیری از فساد
هاشمی در مورد نقش ساختار ها در ایجاد فساد در جامعه توضیح داد: اگر بستر قانونی درست فراهم شود طبیعتا فرد متخلف نمیتواند به اصطلاح تخلف خود را خارج از دید قانون و ناظر قانون انجام دهد. لذا من فکر می کنم قبل از اینکه فساد وابسته به یک فرد باشد وابسته به یک به اصطلاح سیستم قانونگذاری، مدیریتی و نظارتی است و ما باید این مجراها را درست انتخاب کنیم و انسان های متخصص برای آن انتخاب کنیم و در واقع جلوی بستر مهیا شدن فساد را بگیریم. اینها نیاز به یک تخصص و تخصص های گوناگون دارد(در حوزه هایی که می خواهیم قانون بنویسیم و در حوزه هایی که می خواهیم قانون را اجرا کنیم) همه اینها باید درست شود. من سال ها پیش این مساله را مطرح کردم که برای از بین بردن رشوه، باید تکنولوژی بکار برد و بدین گونه می توان از بخش هایی از فساد حذر کرد و یا با آن مبارزه کرد و در اینجا در واقع تکنولوژی برای از بین بردن فساد به داد ما رسیده است.
قرار دادن تخصص در اولویت راهی برای جلوگیری از فساد
این اقتصاددان در پاسخ به اینکه چرا ما با این فساد مواجه شدیم؟، خاطرنشان ساخت: وقتی ما معیارهایی را انتخاب می کنیم برای مسوولیت دادن به افراد، معیارهای ظاهر ی است و تعهد آن ها را می خواهیم از طریق ظاهر آن ها به دست بیاوریم. لذا افراد ظاهر خود را به شکلی در می آورند که مورد پسند مصاحبه کننده و یا گزینش کننده است و به اصطلاح در ۲۰ دقیقه می خواهیم فرد را به لحاظ محتوایی گزینش کنیم و تشخیص بدهیم که این فرد قابلیت فاسد شدن دارد یا اینکه ندارد و یا اینکه آدم با تعهدی است یا نیست. وقتی که ما یک دوره کوتاهی را برای سنجش یک فرد در نظر می گیریم قطعا با خطا مواجه می شویم و ما فرد را تهییج می کنیم که فرد به سمتی برود که ظاهر سازی کند و خودش را با معیارهای مصاحبه کننده ها تطبیق دهد پس اینکه چرا ما به اینجا رسیدیم این است که ما باید تخصص را در اولویت قرار می دادیم در تخصصی که فرد می داشت به تعهدش می رسیدیم. سعی فرد را در یک بستر زمانی بلند مدت مورد گزینش علمی و اخلاقی قرار می دادیم و حتی بدون گزینش تعهد فرد را نظاره می کردیم. آن تعهد همراه با تخصص است.
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که تعهد مهمتر است یا تخصص؛ گفت: در کارهایی که با معیشت مردم سروکار دارد و در کارهایی که با رفاه مردم و با پول سروکار دارد شما تخصص را باید در اولویت قرار دهید و مطمئنا فردی که با تخصص هست تا حد زیادی آن تعهد را دارد. پس اینکه چرا ما با فساد مواجه هستیم فکر می کنم که ما باید در نحوه گزینش ها یک بازنگری انجام دهیم و تخصص را در اولویت نسبت به تعهد داشته باشیم و در خلال بازه زمانی که فرد در تخصص خود در حال فعالیت است ما تعهد فرد را هم سنجش کنیم. نتیجه آن معیارهای ظاهری همین می شود که امروز هست.
هاشمی تاکید کرد: وجود زیر مجموعه های متخصص و روند کارها در بستر قانونمند مانع بروز فساد می شود.به عنوان مثال قرار گرفتن متخصصان در جایگاه اصلی خود در ژاپن حدود ۹۰ درصد است و در آلمان این میزان ۸۹ درصد است؛ به دنبال آن فساد هم در آنجا کمتر است.
تبعات فساد در بخش اقتصاد
هاشمی در پاسخ به این سوال که فساد چه تبعاتی در بخش اقتصاد دارد؟، تصریح کرد: طبیعتا هر فساد مالی می تواند بر اقتصاد ملی تاثیر گذار باشد و در واقع آن را ضعیف کند. بخشی از درآمد ملی را نصیب یک عده ای کند که مستحق آن نیستند و کار ویژه ای برای آن درآمد انجام نداده اند. این در واقع شالوده بحث است اینکه ما چقدر نسبت به موضوع حساسیم، اینکه فسادهای مختلف در کشور به لحاظ عدد و رقمی در بخش های مختلف اتفاق می افتد. طبیعتاً پول از بخش عمده ای از جیب مردم به جیب چند نفر سرازیر می شود و در این صورت تورم ایجاد می شود و هم بی اعتمادی نسبت به نظام حکمرانی ایجاد می کند. این فساد در واقع در نسل جوان بسیار تاثیر گذاشته و می گذارد و در واقع نهایت این است که مردم نسبت به حاکمیت بی اعتماد می شوند.