چهارمحال و بختیاری سال‌هاست که با کم‌آبی و اکنون بی‌آبی روبروست و در طول این سال‌ها پیامدهای ناگواری بر منابع آب، محیط‌زیست و فعالیت‌های اقتصادی این استان برجا گذاشته است به طوری‌که نفس‌های استان را به شمارش انداخته است.
بیش از یک دهه از وقوع پدیده خشکسالی در چهارمحال و بختیاری می‌گذرد و در این مدت کاهش نزولات آسمانی و تغییر شکل بارش‌ها از برف به باران از یک سو و افزایش دمای هوا از سوی دیگر سبب کاهش منابع آب سطحی و پایین رفت سطح آب سفره‌های زیرزمینی این استان شده است.
چهارمحال و بختیاری سرچشمه ۲ رودخانه زاینده‌رود و کارون و بخشی از رودخانه دز است و افزایش یا کاهش بارش‌ها در این منطقه، استانهای خوزستان، اصفهان و فلات مرکزی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
خشکسالی‌های اخیر چهارمحال و بختیاری از سال آبی ۸۵-۸۶ آغاز شده است و در طول این سال‌ها پیامدهای ناگواری بر منابع آب، محیط‌زیست و فعالیت‌های اقتصادی این استان برجا گذاشته است.
چالش‌های کم‌آبی در چهارمحال و بختیاری بی‌شمار است
استاندار چهارمحال و بختیاری با تشریح وضعیت کم‌آبی این استان پرداخت و گفت: مشکلات کم‌آبی در چهارمحال و بختیاری بیش از دیگر استان‌ها است.
اقبال عباسی در یک گفت و گوی رسانه‌ای افزود: سد زاینده‌رود افزون بر یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب دارد که از این مقدار بر اساس مصوبه شورای عالی آب در سال ۹۳، حدود۲۳۷ میلیون مترمکعب به چهارمحال و بختیاری اختصاص داده شده است و امسال کمتر از ۱۵۰ میلیون مترمکعب در این استان مصرف شد و بقیه آب با رهاسازی از سد به استان اصفهان وارد شده است.
وی، مشکل فعلی آب را ناشی از کم‌آبی و خشکسالی در استانهای چهارمحال و بختیاری، اصفهان و دیگر مناطق بیان و تصریح کرد: هم‌اکنون در چهارمحال و بختیاری بیش از ۲۰۰ روستا و مخازن پنج شهرک صنعتی استان با تانکر آبرسانی می‌شود.
استاندار چهارمحال و بختیاری با تاکید بر اجرای کامل مصوبات شورای عالی آب در این استان بیان داشت: در چهارمحال و بختیاری بیش از ۹۰ درصد برداشت‌های آب توسط کنتورهای هوشمند کنترل می‌شود و باغ‌ها و مزارع نیز به سیستم آبیاری بارانی و قطره‌ای مجهز شده‌اند و در حال نظارت است.
عباسی ادامه داد: مشکل آب چهارمحال و بختیاری به ویژه در حوزه آب شرب بیش از استانهای هم‌جوار است اما مردم سعی می‌کنند با آن سازگار شوند.
وی با قدردانی از دستور دکتر محمد مخبر معاون اول رییس جمهوری برای تصمیم‌گیری در مورد موضوع آب با حضور وزرا گفت: امیدواریم با برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی با شرکت چهار استان چهارمحال و بختیاری، اصفهان، یزد و خوزستان، موارد مرتبط بررسی شود و با تصمیم‌گیری منطقی تمامی مشکلات رفع شود.
به گفته کارشناسان،اکنون شرایط برای جبران تبعات خشکسالی یک دهه اخیر و تقویت منابع موجود آب وجود ندارد و چنانچه اقدام موثری برای سازگاری با این شرایط به کار گرفته نشود وضعیت از این نیز ناگوارتر می‌شود.
مسوولان هواشناسی عنوان می‌کنند این استان در طول ۱۵ سال گذشته به دنبال تغییر اقلیم و وقوع خشکسالی‌های متوالی، بین یک هزار و ۲۰۰ تا یک هزار و ۵۰۰ میلیمتر کمبود بارش دارد که معادل بارندگی‌های ۲ سال آبی کامل است.
کاهش ۵۹ درصد بارش‌ها در چهارمحال و بختیاری
میانگین وزنی بارش‌های سال آبی جاری استان ۲۹ میلیمتر است که در مقایسه با دوره مشابه میانگین بلندمدت ۵۹ درصد کاهش دارد و این به معنای آنست که خشکسالی همچنان در این استان تداوم دارد.
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیای در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: همانطور که از قبل نیز پیش‌بینی شده بود بارش‌های پاییز در استان کمتر از نرمال است و در آذرماه نیز همین روند ادامه دارد و امیدی به جبران کمبود بارش‌ها وجود ندارد.
مهران چراغپور عامل اصلی شکل‌گیری این وضعیت در استان را تغییر اقلیم دانست و گفت: این موضوع از سال ۸۶ تاکنون در استان تداوم داشته به گونه‌ای که سال آبی ۹۹-۱۴۰۰ با کاهش حدود ۴۰ درصدی بارش‌ها در استان به پایان رسید که بر اساس آن این استان دومین استان کم‌بارش کشور اعلام شد.
وی با بیان اینکه ۹۶.۱ درصد مساحت استان درگیر خشکسالی است، اظهار داشت: در حال حاضر ۳.۹ درصد مساحت استان در حد نرمال، است اما ۱۸.۷ درصد با خشکسالی خفیف، ۲۸ درصد با خشکسالی متوسط، ۲۲.۸ درصد با خشکسالی شدید و ۲۶.۷ درصد با خشکسالی بسیار شدید مواجه است.
چراغپور، افزایش دما را از دیگر عوامل تغییر اقلیم دانست و افزود: دما در سالی آبی که گذشت بین نیم تا ۲ درجه گرمتر شد و اگر چه در پاییز چهار دهم درجه کاهش داشت اما در زمستان ۱.۷ درصد افزایش، بهار ۲.۷ درصد افزایش و در تابستان ۱.۱ درجه نسبت به دوره مشابه میانگین بلندمدت با افزایش روبرو شد.
ارتفاع صفر برف در چهارمحال و بختیاری
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه ارتفاع برف در تمامی ایستگاه‌های این استان به ویژه در ایستگاه کوهرنگ صفر است، تصریح کرد: این در حالی است که در دوره مشابه میانگین بلندمدت ۶۰ سانتی‌متر برف در ایستگاه کوهرنگ داشتیم.
چراغپور ادامه داد: نه تنها ارتفاع برف در استان به صفر رسیده بلکه با افزایش دما ذخایر یخ نیز ارتفاعات استان شروع به اب شدن کرده و ما ذخایر ارزشمند برف و یخ در ارتفاعات زردکوه را نیز از دست داده‌ایم که تاثیر آن را بر کاهش شدید آبدهی چشمه کوهرنگ شاهد هستیم.
وی جبران پیامدهای خشکسالی در استان را شک‌گیری بارش‌های موثر در چندین سال متوالی دانست و گفت: بارش‌های سطحی که در فصل بهار شکل می‌گیرد نیز موثر نیست و باید برای چندین سال متوالی بارش قابل توجه برف در منطقه رخ دهد.
کاهش شدید منابع آب زیرزمینی در چهارمحال و بختیاری
به گفته کارشناسان چهارمحال و بختیاری اگر چه از منابع آب سطحی قابل توجهی برخوردار است اما بیشترین نیاز و وابستگی به منابع اب زیرزمینی دارد و حدود ۸۰ درصد نیاز خود را از این منبع تامین می‌کند که این منبع مهم نیز با توجه به خشکسالی‌های ۱۵ سال اخیر به شدت کاهش یافته به طوری که به گفته مدیرعامل آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری این استان امروز با۵۷۰ میلیون مترمکعب کسری آب زیرزمینی مواجه است.
مدیرکل آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری در همین خصوص گفت: از ۲ میلیارد مترمکعب ذخیره آب زیرزمینی در استان، ۵۷۰ میلیون مترمکعب کسری مخزن داریم.
فردوس کریمی افزود: در استان طی ۱۰ سال گذشته ۵۱ میلیمتر کاهش بارندگی و حدود یک درجه سانتی‌گراد افزایش دما در استان به ثبت رسیده که نشانگر تغییر رژیم برف به باران و بالا رفتن دمای محیط بر اثر تغییرات اقلیمی و خشکسالی است.
وی تصریح کرد: همچنین حجم رودخانه‌ها در پنج سال اخیر در استان شامل چهار میلیارد مترمکعب در حوزه کارون و یک میلیارد و ۳۹۰ میلیون مکعب در حوزه زاینده‌رود بوده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری ادامه داد: از این مقدار ۴۸۸ میلیون مترمکعب در استان مصرف می‌شود که سهم شرب ۹ درصد، صنعت یک درصد و ۹۰ درصد به بخش کشاورزی اختصاص دارد.
کریمی به حجم مصارف آب زیرزمینی در استان نیز اشاره کرد و افزود: سهم اصلی چاه و قنات است که ۶۰۹ میلیون مترمعکب است که ۱۵ درصد صنعت، ۱۵ درصد شرب و ۷۰ درصد در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.
وی به وضعیت دشت‌های استان نیز پرداخت و گفت: ۱۲ دشت مطالعاتی در استان وجود دارد که از این تعداد چهار دشت بروجن، سفیددشت، جوانمردی و شهرکرد ممنوعه بحرانی شده و مابقی دشت‌ها نیز ممنوعه است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، افت آب زیرزمینی در دشت‌های استان را از سال ۱۳۴۲ عنوان کرد و اظهار داشت: روند افت آب زیرزمینی تاکنون روند نزولی داشته و منجر به فرونشست به ویژه در دشت جوانمردی شده است.
کریمی با اشاره به اجرای برخی طرح‌های مطالعاتی برای رفع چالش کمبود آب در استان، بر ضوررت تکمیل طرح انتقال آب بن به بروجن تاکید کرد و گفت: این طرح تاکنون از ۷۳ درصد پیشرفت برخوردار شده است و اجرای آن منوط به تامین امنیت در محل آبگیر طرح است.
آبرسانی سیار به بیش از ۱۸ هزار نفر در چهارمحال و بختیاری
وضعیت خشکسالی و کم‌آبی درچهارمحال و بختیاری سبب شده تا در برخی از فصول سال در حدود ۲۰۰ روستا و حتی شهر با تانکر آبرسانی شود و در فصل‌های سرد در حدود ۷۰ روستا با جمعیتی افزون بر ۱۸ هزار نفر با تانکر آب مورد نیاز خود را تامین کند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری با اشاره به تداوم تنش آبی در این استان در فصل پاییز، گفت: در حال حاضر ۱۸ هزار و ۴۹۳ نفر در ۶۸ روستای استان با تانکر آبرسانی سیار می‌شود.
احمدرضا محمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: این روستاها در تمامی نقاط استان به ویژه در شهرستان‌های لردگان، خانمیرزا و اردل پراکنده شده است.
به گفته وی، برخی از این روستا به سبب خشکیدگی مخازن آب و برخی از روستاها به سبب نبود خطوط آبرسانی با تانکر آبرسانی سیار می‌شود.
محمدی تصریح کرد: ذخایر منابع آب زیرزمینی استان به شدت کاهش یافته و تداوم خشکسالی در استان می‌تواند روستاهای و شهرهای بسیاری را با تنش آبی مواجه کند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه تانکرهای آبرسانی ماهانه ۲ هزار و ۲۸۴ سرویس به مناطق روستایی استان آب منتقل می‌کنند، تصریح کرد: حجم مخازن این تانکرها از ۶ هزار تا ۲۰ هزار لیتر است.
محمدی خاطر نشان کرد: چند شهر استان نیز در فصل تابستان و با افزایش مصرف آب با تنش آبی روبرو شد که با حفر چاه‌های کمکی به صورت موقت این مشکلات برطرف شده است.
وی با اشاره به کمبود منابع زیرزمینی و ضرورت تامین آب از منابع سطحی، تصریح کرد: با تکمیل ۲ پروژه آبرسانی چالگاه در شهرستان خانمیرزا و سردشت در شهرستان لردگان ۸۷ روستا از منابع آب سطحی و پایدار برخوردار خواهند شد.
خشکسالی بی‌سابقه در استان طی ۵۰ سال اخیر
یک کارشناس مسائل آب چهارمحال و بختیاری با هشدار نسبت به مرگ آبخوان‌های این استان، گفت: دشت‌های ممنوعه بحرانی این استان سالانه با سه سانتی‌متر فرونشست مواجه است.
سید هاشم فاطمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: طبق استانداردهای جهانی، وقوع سالانه ۲ میلیمتر فرونشست در دشت‌ها نشان‌دهنده وضعیت بحرانی است که این عدد در استان ما به سه سانتی‌متر رسیده که به شدت نگران‌کننده است.
وی با بیان اینکه از ۱۰ دشت اصلی استان ۶ دشت ممنوعه و چهار دشت ممنوعه بحرانی است، تصریح کرد: یکی از معیارها برای ممنوعه بحرانی شدن دشت‌ها، فرونشست زمین است که در حال حاضر دشت‌های شهرکرد، خانمیرزا، بروجن- فرادنبه و سفیددشت ممنوعه بحرانی است و فرونشست زمین در این دشت‌ها در حال پیشروی است.
فاطمی ادامه داد: اگر چه اعلام دقیق میزان فرونشست رخ داده در دشت‌های استان نیازمند پایش‌های علمی است اما بر اساس مطالعات انجام شده و مشاهدات ناشی از افت سطح آب چاه‌ها، فرونشست در دشت خانمیرزا ۹۰ سانتی‌متر و در دشت شهرکرد ۲۰ سانتی‌متر برآورد می‌شود.
این کارشناس مسائل آب، ضخامت آبخوان‌های استان را بین ۵۰ تا ۶۰ متر اعلام کرد و افزود: این موضوع سبب شده تا با وجود فرونشست زمین در دشت‌های استان، فروچاله به وجود نیاید و عمق فاجعه چندان به چشم نیاید.
فاطمی با بیان اینکه شدت خشکسالی سال آبی گذشته در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است، اظهار داشت: این موضوع سبب شد تا یکی از پرآب‌ترین چشمه‌های استان تحت عنوان چشمه کوهرنگ با کاهش شدید آبدهی مواجه شود.
وی با بیان اینکه ذخایر برف و یخ در استان صفر است و همین موضوع منجر به کاهش شدید آبدهی چشمه‌های استان شده است، خاطرنشان کرد: چشمه‌های بزرگ دیگری نظیر مروارید، دیمه، پیرغار، سرآب، برم و سندگان نیز به وضعیتی مشابه چشمه کوهرنگ گرفتار شده‌اند و همین موضوع برداشت از منابع دیگر از جمله چاه‌ها را تشدید کرده و بر افت سفره‌های آب زیرزمینی تاثیر گذاشته است.
ذوب شدن یخچالی‌های طبیعی چهارمحال و بختیاری
رییس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد با اشاره به پیامدهای خشکسالی در چهارمحال و بختیاری گفت: نقشه‌های هوایی حاکی از آن است که یخچال‌های طبیعی با ارتفاع بالا در زردکوه به طور کلی ذوب شده و در نقاط محدودی ارتفاع آن به کمتر از پنج متر می‌رسد.
مهدی پژوهش در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: نقشه‌های هوایی از منطقه زردکوه، فروچاله‌های بدون برف و یخچال را نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته حجم عظیمی از یخچال‌ها را در خود جای داده بود اما با وقوع بیش از یک دهه خشکسالی اکنون تمام منابع و ذخایر یخ در استان به تدریج ذوب و از دسترس خارج شده است.
وی ادامه داد: این وضعیت بیشترین تاثیر خود را بر چشمه‌های دائمی استان برجا گذاشته است به طوری که به تازگی دبی چشمه کوهرنگ از ۲۵ مترمکعب بر ثانیه به سه مترمکعب بر ثانیه کاهش یافته و چنانچه روند خشکسالی در استان ادامه یابد و اقدامی همچون بارورسازی ابرها در استان به‌خوبی اجرا نشود این چشمه دائمی ارزشمند یا خشک می‌شود و یا به چشمه فصلی تبدیل می‌شود.
این کارشناس آب و خاک چهارمحال و بختیاری با رد این فرضیه که زمین‌لرزه اخیر بر روند آبدهی چشمه کوهرنگ تاثیرگذار بوده است، تصریح کرد: عامل اصلی کم آب شدن چشمه کوهرنگ ذوب شدن یخچال‌هاست و زمین‌لرزه ۵.۷ ریشتری چلگرد تاثیری بر آن نداشته است.
پژوهش در عین حال از وجود گسل‌های زیادی در شهرستان کوهرنگ خبر داد و گفت: بیشترین گسل در این منطقه مربوط به منطقه تونل سوم کوهرنگ با چهار گسل زراب، لاغرک، نعل‌اشکنان و شهریاری است که با اجرای تونل و فعال شدن این گسل‌ها جریان آب تغییر کرد و نزدیک به ۳۰۰ لیتر بر ثانیه آب از تونل سوم خارج می‌شود.
وی، تغییرات آب و هوایی در استان را تنوع اقلیمی نام نهاد و گفت: بهتر است بگوییم به‌جای تغییر اقلیم، این استان دچار تنوع اقلیم شده است که با مدیریت صحیح منابع آب می‌توان با چالش کمتری از آن گذر کرد، این منوط به این است که طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای در استان متوقف و برای رفع نیاز آبی دیگر استان مدیریت مصرف بیش از پیش رعایت شود.
رییس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، عامل تنوع اقلیمی در استان را نحوه مدیریت منابع آب دانست و گفت: جنگل‌تراشی‌ها و سدسازی‌ها، تعادل بین رطوبت در خاک و هوا را بر هم زده است از این رو ابرهایی که در استان تشکیل می‌شود اگر چه برف‌زا است اما بارشی به همراه ندارد چرا که زمین تشنه رطوبت است و رطوبت ابرها را در خاک جذب می‌کند.
پژوهش با بیان اینکه بسیاری از رودخانه‌های دائمی استان در سال‌های اخیر به رودخانه فصلی تبدیل شده است، اظهار داشت: به طور مثال رودخانه دائمی کیار و جونقان در سال‌های اخیر به رودخانه فصلی تبدیل شده است.
وی خاطر نشان کرد: انتقال‌های آب در منطقه زاینده‌رود نیز سبب شده تا زاینده‌رود به رودخانه فصلی تبدیل شود و با انتقال آب از بهشت‌آباد نیز این مخاطره وجود دارد که کارون که رودخانه خروشانی در سال‌های گذشته بود به رودخانه فصلی تبدیل شده و بدین ترتیب جلگه خوزستان به دشت نمک تبدیل می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد، بارورسازی ابرها در استان را یکی از راهکارهای رفع خشکسالی و کمبود بارش‌ها دانست و افزود: اگر بارورسازی ابرها در نقطه صحیحی انجام گیرد، هسته بارش‌ها در استان ما شکل خواهد گرفت و از این طریق بخشی از مشکلات کمبود بارش در استان برطرف می‌شود.
پژوهش با بیان اینکه روند خشکسالی در این استان به شکلی است که امکان انتقال آب برای استانهای دیگر وجود ندارد، اظهار داشت: اگر مدیریت مصرف آب در استانهای به ویژه رعایت الگوی کشت به درستی به کار گرفته شود، نیازی به انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری نخواهد داشت.
چهارمحال و بختیاری دارای ۱۰ شهرستان با جمعیتی نزدیک به یک میلیون نفر جمعیت است که بی آبی به صورت مشهود روی زندگی بخشی از مردم استان تاثیرگذار بوده است.