توسعه کشت گیاه خارشتر به نوعی منبع جدید اقتصادی در خراسان شمالی محسوب می شود که علاوه بر تامین علوفه دامی، منبعی برای تغذیه زنبور عسل در عرصه های طبیعی و اطراف زمین های کشاورزی خواهد بود.
گرانی نهاده های دامی و کاهش علوفه در سطح مراتع استان باعث کشتار دام ها بویژه دام های مولد و حتی نارس شده است که ادامه این روند صنعت دامداری و گاوداری استان را به شدت در معرض تهدید قرار می دهد که هم اینک کارشناسان به کشت انواع گیاهان علوفه ای به ویژه خارشتر برای عبور از این بحران تاکید دارند.
خارشتر، علوفه خوش خوراک و مفیدی برای دام ها محسوب می شود که صرفه اقتصادی و به تبع آن برای مصرف کنندگان گوشت نیز ایجاد می شود اما از ناحیه دامپروران این استان به منظور تامین بخشی از علوفه دستی به دام ها مورد توجه قرار نگرفته است.
هم اکنون خراسان شمالی یک میلیون و ۹۷۰ هزار راس دام سبک دارد که شامل یک میلیون و ۶۶۶ هزار و ۵۳۰ راس گوسفند و بره و مابقی بز و بزغاله است که همه ساله با کمبود علوفه مواجه هستند.
علاوه بر دام سبک این استان ۸۲ هزار راس دام سنگین دارد که ۷۹ هزار و ۷۵۸ راس گاو و گوساله و ۲ هزار و ۴۹۱ نفر شتر است که به گفته کارشناسان امور دام گیاه خارشتر بهترین تغذیه دام سنگین در زمستان است.
یکی از کارشناسان حوزه منابع طبیعی خراسان شمالی خارشتر را گیاهی مرتعی می داند و می گوید: ظرفیت و پروتئین های این گیاه با یونجه برابری می کند این در حالی است که خارشتر با اقلیم و طبیعت استا که در سال های اخیر نیز با خشکسالی و نبود بارش موثر مواجه بوده، سازگار است که از این نظر باید مورد توجه بهره برداران قرار گیرید.
احسان امانی می افزاید: با کشت خارشتر به صورت مکانیزه می توان این گیاه را به صورت کنستانتره آماده و در اختیار احشام قرار داد و بر همین اساس می توان مسئله محدودیت علوفه دامی در کشور را حل کرد، ضمن اینکه فراورده های ارزشمند دیگری نیز از این گیاه به دست می آید که ارزش اقتصادی بالایی دارد.
وی در خصوص مزایای خارشتر با بیان اینکه ریشه این گیاه همواره به دنبال آب می رود، معتقد است: از ساقه خارشتر شیره ترنجبین استخراج می شود و همچنین زنبورها از شهد آن عسل با کیفیتی تولید می کنند.
امانی می گوید: ارزش غذایی علوفه خارشتر به یونجه نزدیک است و ارزش غذایی دانه های آن با جو برابر است همچنین از فشرده شده خارشتر په همراه ذرت برای تعلیف دام در دامداری ها استفاده می شود که قیمت بالای علوفه در بازار را نیز کاهش می دهد.
وی می افزاید: به طور میانگین هر هشت کیلو خارشتر با ۱۰ کیلو یونجه برابری می کند، در کشت این گیاه در سال اول حدود سه تن خارشتر در هکتار به صورت تر برداشت می شود و در سال دوم به ۹ تن می رسد و به طور متوسط هر سه تن علوفه تر خارشتر برابر با یک تن خشک شده آن است، بیشتر صرفه اقتصادی این گیاه در علوفه ان است.
این کارشناس می گوید: در هر هکتار اراضی زیر کشت خارشتر حدود ۱۵۰ کیلو بذر خارشتر برداشت می شود که البته استفاده از بذر آن روش خاصی دارد، این گیاه در طول دوره تنها به ۲ مرحله آبیاری نیاز دارد و می توان هر ۶۰ روز یکبار هم از آن برداشت کرد.
وی می افزیاد: از طرفی اراضی این استان یکی از رویشگاه‌های طبیعی و منحصر به فرد خارشتر و محل مناسبی برای کشت گیاهان دارویی کم آب بر، راهبردی و ارزشمند است.
امانی تصریح می کند: توسعه پرورش دام سبک، زنبور داری، تولید عسل با کیفیت، مراکز استحصال عرق خارشتر و جلوگیری از بیابان زایی از مزایای کشت این گیاه مقاوم به خشکی در عرصه های منابع طبیعی استان است.
وی با اشاره به مقاومت خارشتر به خاک های شور و نیاز آب کم می افزاید: کشت و کار این گیاه علاوه بر مزایای اقتصادی و زیست محیطی بالا، در بعد اجتماعی امکان اشتغال زایی برای جوانان روستایی را نیز فراهم می کند.
این کارشناس می گوید: بخش قابل توجهی از افزایش قیمت گوشت به دلیل قیمت بالای علوفه است، پس از فشرده شدن و به نسبت هایی باید با ذرت و سایر خوراک دام مخلوط شود که برای گوسفند قابل استفاده است علاوه بر این به صورت سبز و چرای مستقیم نیز برای گاو و شتر استفاده می شود.
امانی می افزاید: ترنجبین استحصال شده از خارشتر نیز خاصیت درمانی داشته و به عنوان تب بر و همچنین مفید برای کودکان یرقانی است و همچنین استحصال اسانس آن نیز ارزش اقتصادی بالایی دارد.
وی با بیان اینکه در سال های اخیر که چرای دام ها در منابع طبیعی بیش از ظرفیت بوده است بخش قابل توجهی از این عرصه ها فقیر شده است افزود: باید با کشت خارشتر در این عرصه ها مانع بیابان زایی شویم هم اینک بخشی از خاک این استان با کوچکترین بارش باران شسته می شود که فرسایش خاک در این خطه بالا است.
به گزارش ایرنا حتی دامداران خراسان شمالی امسال به علت خشکسالی و کمبود علوفه و گرانی خوراک تغذیه دستی به اجبار رو به سمت جمع آوری گیاه خارشتر در گستره منابع طبیعی این استان رو آوردند.
در اراضی کنار جاده‌ها و زمین‌های رها شده بهره برداران این گیاه را جمع آوری کردند تا بخشی از آذوقه زمستان امسال را تامین کنند.
خارشتر یکی از این گیاهان مقاوم به شوری و با نیاز آبی بسیار کم است که در مناطق کویری و بیابانی به راحتی رشد می کند، این گیاه دارای ارزش غذایی برای دام مناسب است و همچنین پروتین، چربی، فیبر و خاکستر بسیار بالایی دارد.
این گیاه در زمان گلدهی پروتین بالاتری دارد و علوفه خشک خارشتر در جیره زمستانی دام مورد استفاده قرار می گیرد و نسبت به شکل سیلو، مدت طولانی تری ماندگاری نیز دارد.
گیاه خارشتر یکی از علوفه‌های خوراکی کم‌آب‌بر به عنوان خوراک دام‌ها به شمار می رود که با استفاده از آن می‌توان با بازدهی چندبرابر از کشت گونه‌های آب‌بر و پرزحمت جلوگیری کرد.
جمع آوری خارشتر از اراضی بایر
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی می گوید: با توجه به گرانی نهاده های دامی امسال برخی از دامداران برای تغذیه دام های خود به سمت جمع آوری علوفه های دیگر از جمله خارشتر در عرصه های طبیعی و زمین های کشاورزی رها شده رفتند و برای فصل زمستان انبار کرده اند.
مهدی شکاری در گفت و گو با ایرنا می افزاید: دامداران بعد از جمع آوری خارشتر، آن را خشک کرده اند، این گیاه به دلیل اینکه خار دارد بعد از خشک کردن کوبیده می شود و همچون سایر علوفه دامی به مصرف دام می رسد.
وی با بیان اینکه ارزش غذایی خارشتر به یونجه نزدیک است تصریح می کند: با توجه به کم آب طلبی این گیاه در بیشتر اراضی بایر و زمین های کشاورزی رها شده نیز وجود دارد، خارشتر می تواند تغذیه جایگزین سایر علوفه دامی نیز شود.
شکاری می افزاید: در سال های گذشته دامداران استان در تغذیه دام های سبک به ویژه برای بزها از خارشتر استفاده می کردند اما در سال های اخیر به علت تولید بالای نهاده های دامی و قیمت پایین این گیاه کمتر استفاده می شد اما امسال گرانی نهاده ها باعث شد تا جمع آوری خارشتر با وجود سختی آن توجیه اقتصادی داشته باشد.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی می گوید: ریشه های این گیاه نیز بسیار بلند است و نگرانی از بابت جمع آوری آن وجود ندارد چرا که دامداران با داس و یا وسیله ای دیگر آن را جمع آوری می کنند.
وی در بخش دیگری از سخنانش بر کشت جایگزینی خارشتر در زمین های کم بازده کشاورزی و رها شده تاکید کرد و می افزاید: با توجه به کم آب طلب بودن این گیاه می تواند چند منظوره برای خوراک زنبور و گیاه دارویی این گیاه کشت شود که توجیه پذیر نیز است.
شکاری با بیان اینکه خارشتر یک داروی گیاهی است تصریح می کند: همچنین زنبورداران نیز در فصل گل دهی آن برای تغذیه زنبورها استفاده می کنند که شهد خوبی نیز دارد.
آغاز کشت گیاه خارشتر در مزارع دیم
معاون آموزشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی می گوید: کشت گیاه خارشتر به صورت پایلوت در گستره یک هکتار اراضی دیم ایستگاه آبخوان‌داری شهرستان جاجرم این استان آغاز شد.
مهدی باور اظهار داشت: طرح کشت خارشتر با هدف تامین تولید علوفه دامی، تولید گیاهان دارویی در این استان در حدود یک هکتار در جاجرم که شهرستان گرم و خشک است آغاز شده است که برای گسترش آن در سایر شهرستان ها برنامه ریزی لازم انجام شده است.
وی می افزاید: خشکسالی و نبود باران موثر در سال های اخیر باعث کاهش تولید علوفه در سطح مراتع استان شده که این امر موجب شد تا دامداران مجبور به فروش دام های مولد خود شوند.
مجری طرح کشت خارشتر در استان با بیان اینکه حتی برخی از دامداران به اجبار به سمت جمع آوری خارشتر در عرصه های منابع طبیعی و زمین های کشاورزی رها شده رفته بودند می گوید: جمع آوری خارشتر به صورت غیر اصولی در عرصه های طبیعی موجب از بین رفتن این گیاه و همچنین فرسایش بادی و خاکی آن منطقه خواهد شد.
باور تصریح می کند: تلاش می کنیم تا سال آینده در حدود ۲۰۰ هکتار از عرصه شهرستان جاجرم گیاه خارشتر کشت شود که پیش بینی می شود از این سطح ۵۰۰ تن علوفه برداشت شود.
وی با بیان اینکه در طرح کشت خارشتر این گیاه چند ساله در اراضی کشاورزی که هیچ گیاهی کشت نخواهد شد اجرا می شود می افزاید: علاوه بر تولید علوفه دامی این گیاه مانع فرسایش بادی و آبی منابع طبیعی نیز خواهد شد.
باور با بیان اینکه کشت خارشتر به صورت پاییزه و بهاره انجام می شود تصریح می کند که در هر یک هکتار اراضی زیر کشت این گیاه بین ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم بذر نیز برداشت می شود، بذر این گیاه نیاز به خواب دارد که به روش اصولی این امر نیز انجام می شود.
مجری طرح کشت خارشتر در استان با بیان اینکه عملکرد تولید علوفه خارشتر در هر هکتار ۱۰ تن علوفه تر و پنج تا ۶ تن علوفه خشک در سال است می گوید: ارزش غذای خارشتر نزدیک به یونجه است و بهره برداران در تغذیه علوفه دستی برای دام ها این گیاه را به همراه سایر گیاهان علوفه ای در اختیار دام ها قرار می دهند.
باور با بیان اینکه بذر تولیدی در اختیار متقاضیان بخش خصوص و دولتی قرار خواهد گرفت می افزاید: این گیاه ریشه بسیار بلندی دارد و بعضا به شکل مهاجم نیز محسوب می شود که نباید در نزدیکی اراضی زراعی کشت شود.
معاون آموزشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی می گوید: همچنین گیاه خارشتر باید در اراضی که برخی از بهره برداران شتر نگهداری می کنند نیز کشت شود، بهره برداری از عرصه های منابع طبیعی به تنهایی باعث فقر و بیابانی شدن خواهد شد، کشت خارشتر در اراضی به صورت متراکم انجام خواهد شد.
گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار است که از این وسعت یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار جنگل است.
خراسان شمالی از نظر جایگاه بیمه دام رتبه ۱۰ میان استان های کشور را به خود اختصاص داده است،