این روزها هوا بس ناجوانمردانه در بجنورد سرد است که برخی شب دمای هوا تا منفی ۹ درجه سانتیگراد زیر صفر می رود اما چهارراه باسکول این شهر همانند همیشه در ابتدای صبح پذیرای کارگرانی فصلی است، جوانان و افرادی که گرمی و سردی روزگار را چشیده و در اطراف این چهارراه، صبح ها منتظر کار هستند و با توقف هر اتومبیلی هیاهویی به پا می شود تا با دست های خالی به خانه برنگردند.
در میان همه این همه همه؛ جوانی که چرک زباله‌ها، لباس هایش را کثیف و اعتیاد شادابی را از چهره اش ربوده است، خود را به سرعت به سطل زباله می رساند تا هزینه تامین مواد را به دست آورد.
او هر از چندگاهی سرش را وارد این سطل می کند، گویا روزگارش از جمع‌آوری ضایعات سطل‌ها می‌گذرد و اگر چیزی در این سطل‌ها نباشد، نانش که طعم بطری و پلاستیک می‌دهد، آجر می‌شود.
به سمتش می روم و باب صحبت را باز می کنم و از او در مورد زندگیش می پرسم، اینکه چرا ترک نمی کنی؟ لبخندی می زند ولی از دیده شدن دندان های سیاه و سابیده اش خجالت می کشد و می گوید: مگر ترک کردن الکی است.
وی که دوست ندارد، خود را معرفی کند، در ادامه می گوید: تاکنون پنج بار دستگیر شدم ولی هر بار بعد از ترک کردن، دوباره به سمتش رفتم.
این جوان معتاد که به ظاهر عجله داشت و نمی خواست بیشتر صحبت کند، با دادن کیک و آبمیوه، احساس صمیمیت می کند و از دوران کودکی و خانواده آشفته ای که در فقر بوده، می گوید و انگار در پی مقصر اصلی برای وضعیت پیش آمده بر می گردد.
او ادامه می دهد: همیشه دوست داشتم خوب زندگی کنم، اما هیچ وقت نفهمیدم چطوری، هر وقت از کمپ بیرون می روم به جرم اینکه بارها دستگیر شدم و به کمپ رفته ام، کسی کاری به من نمی دهد.
او می گوید: چندین نوبت به خاطر اینکه خرج زندگی ام را دربیاورم به جمع‌آوری ضایعات رو آوردم، چون تنهاکاری بود که ضامن و سواد نمی‌خواست، چه کار کنم؟ نه سواد دارم، نه کاری بلد هستم، مسوولان باید فکری برای وقتی که ما از کمپ آزاد می شویم، داشته باشند.
وی ادامه می دهد: این جوری است که افسرده می شویم و زندگی خود به خود آدم را به سمت مواد سوق می دهد.
این روایت معتاد متجاهری است که در خراسان شمالی بارها و بارها بازیگر ثابت نمایش تکراری جمع آوری معتادان متجاهر شده است، نمایشی که در آن معمولا افرادی با صورت سیاه، کثیف و با لباس‌های مندرس و پاره ناگهان با هجوم پلیس دستگیر و بعد از طی مراحل قانونی برای سم زدایی و بهبودیافتن به مراکز ترک اعتیاد سپرده می شوند.
شمار این افراد که به اذعان مسوولان استان از ۴۰۰ نفر بیشتر نیست و هر یک از آنها چندین نوبت در این نمایش تکراری شرکت داشته اند، نمایشی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان شاید بتوان با فراهم کردن برخی حمایت های اجتماعی و به تعبیری روشن تر با دست و پا کردن اشتغال، پایانی خوشی نیز برای این تراژدی به تصویر کشید.
معضل بی اعتمادی کارفرمایان
یک جامعه شناس در خراسان شمالی به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: افراد بهبودیافته پس از مرحله پاکسازی و برگشت به جامعه با معضل جدیدی به نام بیکاری و بی اعتمادی کارفرمایان مواجه می شوند به گونه ای که با ناتوانی در تامین هزینه های زندگی نیز دچار افسردگی می شوند و دوباره به سمت اعتیاد برمی گردند.
رضا سرحدی با اشاره به ضرورت و اهمیت اشتغال بعد از ترک اعتیاد، خاطرنشان می کند: اگر برای بهبودیافتگان، کار و شغلی ایجاد شود نه تنها از آسیب های اجتماعی بعدی بلکه از اعتیاد دوباره آنها نیز جلوگیری می شود.
این جامعه شناس تصریح می کند: مهارت آموزی برای اشتغال در حین درمان نیز گامی موثر در روند بهبود جسمی، روانی و اجتماعی بیمار دارد به گونه ای که تحقیقات نشان داده است که آموزش مهارت و فن در بازسازی شخصیت اجتماعی بهبودیافته، بسیار موثر است.
سرحدی می افزاید: در این زمینه می توان با ارائه آموزش های تخصصی و تسهیلات به بهبودیافتگان، زمینه های خوداشتغالی آنان را فراهم کرد.
مانایی معتادان بهبودیافته کمتر از ۱۰ درصد
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان شمالی می گوید: مانایی معتادان متجاهر استان بهبودیافته بسیار پایین است به گونه ای که براساس برآوردها، کمتر از ۱۰ درصد این افراد بازگشتی به سوی اعتیاد ندارند.
سعید آیتی می افزیاد: همچنین در خوش بینانه ترین حالت، تنها ۱۵ درصد افراد بهبودیافته از اعتیاد مانایی دارند و در بدبینانه ترین حالت نیز تنها ۲ درصد معتادان متجاهر بهبودیافته استان به سوی اعتیاد نمی روند.
وی با بیان اینکه هم اینک ۱۴۵ معتاد متجاهر خراسان شمالی در مراکز نگهداری ماده ۱۶ تحت مراقبت درمانی قرار دارند، می گوید: جدای از طرح هایی که از ابتدای سال و یا همزمان با آغاز سال تحصیلی برای جمع آوری معتادان متجاهر اجرایی می شود، روند جمع آوری این افراد به صورت مستمر در حال انجام است به گونه ای که در روزهای اخیر هفت معتاد متجاهر دیگر نیز به مراکز ماده ۱۶ استان تحویل داده شد.
آیتی می افزاید: به طور میانگین حدودا ۴۰۰ معتاد متجاهر در استان وجود دارد که این افراد در یک دور باطلی بعد از ترک اعتیاد و ترخیص از مراکز ماده ۱۶ دوباره بعد از جمع آوری معتادان متجاهر توسط دستگاه های قانونی به این مراکز بر می گردند که لازمه جلوگیری از این امر نیازمند اتصال بهبودیافتگان به بازار کار و اشتغال است.
وی اضافه می کند: در واقع ایجاد اشتغال و حمایت های اجتماعی از افراد بهبودیافته امر مهمی است که با اجرایی کردن آن دیگر کمتر شاهد بازگشت بهبودیافتگان به سمت اعتیاد خواهیم بود.
ارائه «طرح ملی حاتم» به دفتر ریاست جمهوری
آیتی با اشاره به ارائه طرح ملی حاتم به دفتر ریاست جمهوری، می گوید: «طرح ملی حاتم» یا به عبارتی حرفه آموزی، اشتغال و توانمندسازی معتادان از طرح های خوبی است که برای تجدید نظر در حوزه درمان اعتیاد با همکاری دستگاه های اجرایی استان تهیه شده است و اخیرا نسخه ای از این طرح نیز به دفتر ریاست جمهوری ارسال شده است.
وی می افزاید: در این طرح به چگونگی توانمند سازی معتادان بعد از بهبودیافتن و حمایت های اجتماعی از آن با ذکر وظایف هر یک از دستگاه ها با محوریت سازمان های صمت، اداره کل فنی و حرفه ای و اداره کار، رفاه و امور اجتماعی پرداخته شده است.
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر بر این باور است که حتی در این طرح، چگونگی ارایه تسهیلات به معتادان بهبودیافته توانمند و یا بسته های تشویقی که کارفرمایان در ازای بکارگیری این افراد دریافت می کنند، پیش بینی شده است.
مراکز بازپروری ماده ۱۶ برای افرادی است که به تهاجر رسیدند و فاقد سرپناه هستند و در این مراکز شوراهای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر در هر استان پیگیر موضوعات نگه داری از معتادان متجاهر و ترک اعتباد آنها به صورت رایگان هستند
میزان شیوع اعتیاد در خراسان شمالی نسبت به جمعیت فعال استان ۷.۲۱ درصد است که یک و نیم درصد این جمعیت فعال درگیر اعتیاد را بانوان استان تشکیل می دهند.
جمعیت این استان ۸۶۳ هزار نفر است و ۴۴ درصد از این جمعیت در روستاها سکونت دارند.