به گزارش ایرنا، یونسکو از سال ۲۰۰۰ میلادی عنوان ژئوپارک را برای محدوده‌های مشخص، که دارای پدیده‌های شاخص زمین‌شناسی، جغرافیایی و فرهنگی هستند، به منظور حفاظت و ترویج گردشگری رواج داد. هدف عمده از این امر، درک «دوره‌های زمین شناسی» که زمین تجربه کرده، بیان شده است. از آن سال تاکنون ژئوپارک‌های مختلفی در اقصی نقاط جهان معرفی شده‌اند و این جریان تبدیل به یک فرهنگ در حوزه گردشگری شده است.
به نظر می‌رسد پدیده‌های جغرافیایی، زمین شناسی و فرهنگ بومی مردم شهرستان‌های سبزوار، داورزن، خوشاب، جوین، جغتای و ششتمد به اندازه‌ای متمایز و بکر است که ظرفیت لازم برای تبدیل این پهنه به ژئوپارک را فراهم آورده باشد.
۲۵ جاذبه در سبزوار شناسایی شده است
یک استاد دانشگاه و عضو هیات مدیره سمن بومگردی سبزوار بزرگ در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: ۲۵ منطقه برای تبدیل شدن به ژئوسایت‌های ژئوپارک سبزوار شناسایی شده است که می‌توان آنها را برای ثبت در یونسکو معرفی کرد.
علی اکبر شایان یگانه افزود: ایجاد ژئوپارک با هدف حفاظت از منابع و میراث طبیعی زمین است که ممکن است آیندگان قصد استفاده و مطالعه بر روی آنها را داشته باشند.
وی ادامه داد: میراث زمین‌شناختی، فرهنگی، زیستی، آموزش و حفاظت پنج مولفه ای است که برای یک ژئوپارک در نظر می‌گیرند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: پهنه و یا محدوده‌ای که ژئوپارک در آن قرار می‌گیرد با توجه به وسعت و تنوع ژئوسایت‌ها مشخص می‌شود.
وی افزود: امکان کسب درآمد جامعه محلی از طریق ژئوپارک نیز مولفه دیگری است که فعالیت‌هایی برای آموزش جامعه محلی صورت می‌گیرد.
شایان یگانه خاطرنشان کرد: سعی شده است یک نمونه بومی برای ارزیابی ژئوسایت‌ها در ایران طراحی شود که در مقاله ای علمی منتشر شده و امید است در ایران و مناطق مشابه امکان سنجی بر اساس این نمونه صورت گیرد.
وی افزود: سبزوار از نظر زمین‌شناسی تیپیک و منحصر به فرد است و بیش از ۵۰ پدیده متمایز در مناطق غربی استان خراسان رضوی شناسایی شده است که ظرفیت ژئوسایت شدن را دارند.
این استاد ژئومورفولوژی دانشگاه فرهنگیان سبزوار اظهار کرد: زمین سبزوار به ویژه از خوشاب تا داورزن و از جمله در سیاه کوه، مربوط به ۳۰ تا ۶۰ میلیون سال گذشته (دوره کرتاسه) است که پدیده‌هایی از کف اقیانوس همچون آمیزه‌های رنگی و آتش‌فشان‌ها در آن یافت می‌شود.
وی افزود: همچنین تنوع و پراکندگی پوشش گیاهی کوهپایه‌ای تا کویری در فاصله‌ای ۵۰ کیلومتری از روستای "ساروق" تا کویر مزینان و سبزوار در نوع خود کم‌نظیر است.
شایان یگانه ادامه داد: علاوه بر آن کویر سبزوار همچون کویر لوت منحصر به فرد است که البته ناشناخته مانده و تلماسه‌های خاکی با ارتفاع بیش از ۴۰ متری آن در نزدیکی روستای "پروند" سبزوار از جلوه های بارز آن است.
وی بیان کرد: مخروطه افکنه‌های متعدد، گسل‌های زیبا، موج نماها (ریپل مارک)، دایره‌های جنی، برخوان‌های هلالی شکل، گلدان‌های طبیعی و رودخانه کالشور سبزوار با بزرگترین وسعت حوضه‌ای در کشور، نمونه‌های ممتاز و منحصر به فرد دیگری هستند که قابلیت ایجاد ژئوسایت را دارند.
عضو هیات مدیره سمن بومگردی سبزوار بزرگ با اشاره به تنوع جانوری منحصر به فرد در غرب خراسان رضوی، گفت: وجود ۲۰۰ راس گورخر ایرانی، زیست گونه کمیاب یوزپلنگ و گربه ایرانی، گوزن، سمور و کفتارهایی که مخصوص مناطق سبزوار هستند و همچنین زیستگاه‌های شیراحمد، پروند و ریوند از جمله ظرفیت‌های سبزوار در بحث ژئوپارک هستند.
وی افزود: آبشار "بَفره" به عنوان مرتفع‌ترین آبشار در شرق کشور، بلورهای نمک منحصر به فرد در کالشور، نمک سوده، پوشش گیاهی منحصر به فرد مانند «کمای» و غیر آن نیز از ویژگی‌های ممتاز اقلیم سبزوار است.
شایان یگانه ادامه داد: سنگ نگاره‌های پنج هزار ساله، عبور شاهراه جاده ابریشم از این شهر، قنات روستاهای کَسکَن، گودآسیا و مزینان، چهره‌های فرهنگی شاخصی همچون ابوالفضل بیهقی، حکیم سبزواری، ابن فُندق، خواجه نظام الملک، بونصر مشکان، علاملک جوینی، محمود دولت آبادی و دکتر علی شریعتی از جمله امتیازات فرهنگی خطه سبزوار محسوب می‌شوند.
وی تصریح کرد: وجود ۵۲ روایت مختلف اجتماعی و فرهنگی در سبزوار که «گل محمد» یک روایت از آن‌هاست، لهجه روستاهای چشام و مزینان که در طول ایام دست نخورده باقی مانده، وجود روستاهایی مانند خسروشیر، خسروگرد، بهمن آباد و غیر آن که از ارتباط این منطقه با روایت‌های مختلف شاهنامه نشان دارد، بهرام گور، محل نبرد رستم و سهراب، مزار افسانه‌ای سهراب، تپه ۶ هزارساله عیدگاه، آتشکده آذر برزین مهر و حضور سربداران، به عنوان نخستین حکومت شیعی، را می‌توان به عنوان دیگر امتیازات فرهنگی سبزوار برشمرد.
شایان یگانه خاطرنشان کرد: از نظر امکانات رفاهی، راه دسترسی، راه آهن، فردوگاه، بیمارستان، مراکز اقامتی، پمپ بنزین و سایر زیرساخت‌ها نیز این شهرستان در وضع مطلوبی قرار دارد.
ایجاد ژئوپارک سبزوار نیازمند اعتبار مالی است
استادیار گروه محیط زیست دانشگاه حکیم سبزواری نیز در این رابطه گفت: طرح ژئوپارک سبزوار در سال ۱۳۹۵ همزمان با دفاع پایان نامه دکتر شایان یگانه در این دانشگاه مطرح شد.
دکتر زهرا قلیچی پور افزود: این رساله که با عنوان «بررسی توانمندیهای غرب خراسان رضوی در احداث ژئوپارک و ارائه راهکارهای مدیریتی و حفاظتی آن» با حضور رییس سابق اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان و نیز مسوولان شهرداری سبزوار دفاع شد، مورد توجه این نهادها قرار گرفت و ظرفیت‌های موجود که قابلیت معرفی به یونسکو را داشت، شناسایی گردید.
وی ادامه داد: در همان سال با هماهنگی فرمانداری، دانشگاه حکیم سبزواری، شهرداری و اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان، سمن «بومگردی سبزوار بزرگ» راه اندازی شد و پس از چندی زیر نظر مرکز رشد فعالیت خود را ادامه داد.
قلیچی‌پور تصریح کرد: مکاتباتی با یونسکو انجام شد تا برای امکان‌سنجی ثبت ژئوپارک سبزوار از منطقه بازدید شود که با استقبال روبه رو شد و افرادی از جمله رییس ژئوپارک جهانی قشم برای بازدید به سبزوار سفر کردند.
وی افزود: در این رابطه همچنین کلاس‌های آموزشی برای دهیاران به صورت رایگان برگزار شد تا ضمن آموزش از آنان درخواست شود که موارد خاص زمین شناختی منطقه خود را حفاظت و به ما معرفی کنند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در حین انجام کار بحران شیوع کرونا به وجود آمد که به بحث گردشگری خسارت عظیمی وارد کرد و در عمل بحث ژئوپارک سبزوار نیز مسکوت ماند.
وی ایجاد ژئوپارک سبزوار را منوط به تزریق اعتبار دانست و اظهار کرد: اکنون با مسوولان مختلفی از جمله نمایندگان، فرماندار و دیگر مسوولان رایزنی شده است تا مشکل مالی این طرح رفع و بودجه لازم برای اجرای آن جذب شود.
قلیچی‌پور خاطرنشان کرد: با وعده‌های نمایندگان منطقه در مجلس شورای اسلامی، در آینده نزدیک خبرهای خوبی در این خصوص منتشر خواهد شد.
تخصیص ۱۵ میلیارد ریال به ژئوپارک سبزوار
نماینده مردم غرب خراسان رضوی در مجلس شورای اسلامی نیز در این خصوص گفت: مدت زمان زیادی است که مساله ژئوپارک سبزوار در دانشگاه حکیم سبزواری توسط استادان بسیاری دنبال می‌شود.
بهروز محبی نجم آبادی افزود: با توجه به ظرفیت‌های ویژه شهرستان‌های غرب خراسان رضوی در حوزه معادن، میراث فرهنگی و دیگر مسایل مربوط به ژئوپارک، ایجاد این نهاد در سبزوار به یک ضرورت تبدیل شده‌است.
وی ادامه داد: برای تحقق این امر، دیداری با رییس سازمان زمین شناسی کشور انجام شد تا با همراهی این سازمان دریافت مجوزها تسهیل شود.
این نماینده مجلس تصریح کرد: همچنین در کمیسیون تلفیق مجلس، مبلغ ۶۰ میلیارد ریال به دانشگاه حکیم سبزواری اضافه تخصیص یافت که در گام نخست ۱۵ میلیارد ریال به موضوع ژئوپارک سبزوار اختصاص می‌یابد.
ایجاد و ثبت ژئوپارک سبزوار نیازمند فعالیت های منسجم و مستمر است
ارزیاب رسمی ژئوپارک‌های جهانی یونسکو نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: سبزوار دارای ظرفیت‌های مناسبی در حوزه ژئوپارک است که برای شکوفایی آن باید یک گروه مشخص با ساز و کار معین جهت ایجاد، راه اندازی و ثبت ژئوپارک به صورت مستمر فعالیت کنند.
دکتر علیرضا امری کاظمی افزود: باید ساختار مستقلی برای پیگیری و اجرای امور ژئوپارک ایجاد شود، زیرا فعالیت‌های پراکنده نمی‌تواند به این امر کمکی بکند.
وی ادامه داد: تا کنون یک بازدید و چند نشست حضوری و برخط با مسوولان شهرستان و استادان دانشگاه حکیم سبزواری انجام و اصول کار و نکات کلیدی آن تشریح شده، اما در نهایت هنوز به نتیجه عملی منجر نشده است.
مدیر ژئوپارک جهانی قشم تصریح کرد: فعالیت‌های پژوهشی مناسب و ارزشمندی در سال‌های گذشته توسط استادان دانشگاه سبزوار و به ویژه دکتر شایان یگانه در زمینه ظرفیت‌یابی ژئوپارک سبزوار انجام شده است.
وی افزود: انتظار می‌رود که این پژوهش‌ها هرچه سریعتر وارد مرحله اجرایی و ایجاد ساختارهای ژئوپارک شود تا نتیجه مطلوب حاصل شود.
امری کاظمی ادامه داد: برای ایجاد ژئوپارک سبزوار، باید هرچه سریعتر ساختار لازم شکل بگیرد و طرح‌ها و برنامه‌های اجرایی تدوین و عملیاتی شود.
به نظر می‌رسد روند ایجاد ژئوپارک سبزوار با تاخیر روبه روست. به ویژه آنکه شیوع کرونا وقفه‌ای ۲ ساله در مسیر آن ایجاد کرده است. با این حال و پس از عبور از مساله کرونا، تحقق ژئوپارک در غرب خراسان رضوی به روند خود بازگشته است. اما گمان می رود که با توجه به بستر فراهم شده، این روند می تواند شتاب بیشتری بگیرد که این امر همت و عزم مسوولان را می‌طلبد.