ارتفاع گرفتن یک باب هتل در حریم چهارباغ، ساخت مجتمع تجاری در حریم میدان نقش جهان، در کنار بالا رفتن اسکلت یک مجتمع مسکونی در کریدور دید پل خواجو، از جمله مهمترین اتفاقاتی است که موجب شده است منظر آثار تاریخی شاخصی چون گنبد مسجد جامع عباسی، میدان نقش جهان، چهارباغ و پل خواجو نشانه گرفته شود.
پیشتر یک باب هتل با ارتفاع ۲۲ متر در حریم چهارباغ ساخته شد و منظر دیداری این خیابان تاریخی را مخدوش کرد که با اعتراض کارشناسان و کوشندگان میراث فرهنگی و البته معماران مواجه شد. پروانه این هتل بدون ابلاغ مصوبه کمیسیون ماده ۵ صادر شده و علاوه بر این از ارتفاع هشت متری حریم محور تاریخی فرهنگی اصفهان عدول کرده است.
مورد دیگر، ساخت یک مجتمع تجاری که با حکم دیوان عدالت ادارای از ارتفاع حریم میدان نقش جهان و حریم درجه یک محور تاریخی فرهنگی اصفهان عدول کرد اما با پیگیری کوشندگان میراث فرهنگی و چندین بار دستور توقف ساخت و ساز، فروردین امسال، دیوان عدالت اداری رای به تعدیل آن صادر کرد اما آن طور که کوشندگان میراث فرهنگی به ایرنا گفته‌اند، تاکنون شهرداری به عنوان مجری، اقدامی در این خصوص انجام نداده است.
علاوه بر این، در گذر سعدی یکی از گذرهای مهم و ورودی میدان نقش جهان، نقض ارتفاع پنج متر حریم میدان نقش جهان، حریم دولتخانه صفوی و حریم محور تاریخی فرهنگی اصفهان، ساخت و سازهایی با نام بازسازی، اما در عمل با نوسازی و تجاوز از ارتفاع پیشین، هشدار کارشناسان نسبت به از بین رفتن سیما و منظر عناصر میدان نقش جهان را در پی داشت؛ آنها معتقد بودند که این ساخت‌سازها به همراه ارتفاع مجتمع تجاری یاد شده در حریم بلافصل میدان نقش جهان و محور تاریخی فرهنگی اصفهان می‌تواند بدعت ناگواری برای منظر این میراث ارزشمند اصفهان باشد.
و اما آخرین مورد، بالا آمدن اسکلت یک ساختمانی مسکونی، درست در کریدور دید پل خواجو بود که ارتفاع ۱۲ متری در حریم منظری پل‌های تاریخی اصفهان را نقض کرد. طبقه چهارم این ساختمان یک طبقه مازاد بر ضوابط طرح تفصیلی است و شکایت اداره کل میراث فرهنگی به این منجر شد که این ساختمان ۲ بار دستور توقف بگیرد اما همچنان این بنا در مقابل پل خواجو تعدیل نشده است.
کارشناسان معماری نادیده گرفتن ارتفاع مصوبِ طرح تفصیلی در بافت تاریخی و همچنین خلاء قوانین و ضوابط طراحی منظر و نبود اسناد لازم الاجرای منظر را از دلایل مخدوش شدن منظر این آثار تاریخی می‌دانند.
از نگاه برخی کارشناسان راهکار اصلی، رعایت مصوبات طرح تفصیلی است و باید مسوولان نسبت به اهمیت حفظ هویت معماری و میراث فرهنگی اصفهان توجه کنند چرا که نادیده‌گرفتن قوانین و ضوابط بالادستی و ارتفاع مجاز در حریم آثار تاریخی می‌تواند بدعت ناگواری باشد که منظر و هویت معماری و میراث فرهنگی اصفهان را از بین ببرد.
گنبدهای فیروزه‌ای، پل‌های تاریخی و کرانه‌های زاینده‌رود، چهارباغ و عناصر معماری میدان نقش جهان، از مهمترین جلوه‌های معماری اصفهان بوده که از دیرباز این خطه تاریخی با آنها شناخته شده، توصیف یا به تصویر کشیده شده است اما حالا کارشناسان مطرح معماری و میراث فرهنگی اصفهان، نسبت به کم‌رنگ شدن یا به تعبیر آنها گم شدن این عناصر یگانه معماری اصفهان در پشت بناهایی که از قوانین عدول کرده‌اند هشدار می‌دهند و می‌خواهند که مسوولان شهری و نهادهای متولی صیانت از منظر و حریم آثار تاریخی و معماری این شهر را جدی‌تر بگیرند.
ایرنا پیشتر درسلسله گزارش‌هایی موارد نقض ارتفاع در حریم آثار تاریخی یاد شده را در گفت‌وگو با کارشناسان و مسوولان و نهادهای مرتبط بررسی و پیگیری کرده است؛ اما آن طور که کارشناسان و کوشندگان میراث فرهنگی و معماری به خبرنگار ایرنا گفته‌اند با وجود اعتراض و پیگیری‌های حقوقی و البته در برخی موارد، گرفتن حکم تعدیل ارتفاع بناهایی که ناقض قوانین طرح تفصیلی و حرائم آثار تاریخی بوده‌اند، این احکام اجرا نشده‌اند یا در گیرو دار اعتراض مالکان و امور قضایی هنوز بلاتکلیف مانده‌اند.
چاره کار، تمکین از ضوابط ارتفاعی طرح تفصیلی اصفهان است
در این ارتباط آتوسا افغان رییس انجمن صنفی مهندسان معمار استان اصفهان، ارتفاع مازاد بر مصوبات طرح تفصیلی در حریم‌های مرتبط با میراث فرهنگی را مشکلی دانست که به مخدوش شدن منظر عناصر معماری و میراث فرهنگی ارزشمند اصفهان منجر شده است.
وی تنها راه چاره را رعایت ضوابط طرح تفصیلی اصفهان دانست و گفت: در سایر نقاط شهر هم طرح تفصیلی اهمیت خودش را دارد و کدهای ارتفاعی با تراکم قابل تحمل جمعیتی و ترافیکی برنامه‌ریزی شده‌اند؛ هرجایی تخلف از ارتفاع مصوب طرح تفصیلی، اتفاق بیفتد، مشکلاتی برای خودِ شهروندان ایجاد می‌شود ولی در بافت تاریخی این مشکلات اهمیت ویژه ای پیدا می کند و وقتی بحث از حرائم درجه یک و ۲ میراث فرهنگی است، اهمیت موضوع چندین برابر می شود.
جریان آرام گم شدن عناصر معماری و میراثی اصفهان پشت ارتفاعات
رییس انجمن صنفی مهندسان معمار استان اصفهان حریم میدان نقش جهان و عناصر تاریخی آن را از مهمترین حرائم میراثی اصفهان خواند و افزود: از تهدیدهایی مثل ساختمان ارگ جهان‌نما، تا ساختمان‌های کوچک‌تر باعث تهدید چنین میدانی شدند؛ این میدان در دست ما امانت است و باید به عنوان یک میراث محترم از آن حفاظت کنیم و به نسل‌های بعدی بسپاریم.
افغان با اشاره به ارتفاع‌های مازاد بر طرح تفصیلی اصفهان که باعث مخدوش شدن منظر عناصر میدان نقش جهان شده‌اند، گفت: مهمترین مشکلی که چنین ارتفاع‌هایی به وجود می آورند ۲ مساله است؛ یکی بحث منظر از درون میدان است که خدشه دار می‌شود؛ یعنی وقتی از درون میدان به بیرون نگاه می‌کنیم نباید هیچ عنصر ساختمانی غالب بر میدان ببینیم. بحث بعدی زمانی است که ما در معابری مثل استانداری عبور می‌کنیم و این ساخت و سازها باعث می‌شود المان‌هایی مثل مسجد جامع عباسی (مسجد امام) را نتوانیم درک کنیم چرا که این ساختمان‌ها جلوی آنها را می‌گیرد.
افغان هشدار می‌دهد که آرام آرام عناصر معماری و شهری شاخص اصفهان در پشت این ارتفاعات گم می‌شود و دیگر نمی‌توانیم آنها را ببینیم.
وی تصریح کرد: وقتی که سمینارها، معماری اسلامی را بررسی می‌کنند و مهمترین موضوع آنها شهر اسلامی و عناصر شهری و معماریِ اسلامی و مذهبی است، چگونه خودمان عناصر اسلامی وتاریخی معماری شهر را خدشه‌دار می‌کنیم!؟ این تعارضی است که هم اکنون بین تفکر ایدئولوژی با موضوع این ساخت و سازها وجود دارد.
افغان ارتفاع مجتمع تجاری نیوشا را یکی از تهدیدهای حریم میدان نقش جهان خواند و گفت: تا زمانی که این ساختمان‌ها که از مجاری قانونی عبور می‌کنند، محدود نشوند و یا تخلفشان برطرف نشود، مشکل حل نخواهد شد. متاسفانه در جایی که ساختمان این مجتمع تجاری ساخته شده است، بقیه مالکان هم اقدام به گرفتن مجوز ارتفاعات بیشتر کرده‌اند. وقتی در عمل می‌بینند جلوی تخلف گرفته نشده، راهی پیدا می‌کنند که آنها هم این کار را انجام بدهند و به سود مورد نظرشان برسند.
به گفته وی زمین‌های حریم میدان نقش جهان زمین‌های تکرار نشدنی و ارزشمندی هستند که با تجاری سازی و نوسازی از ارزش‌شان کاسته می‌شود؛ متاسفانه مالکان ما فکر می‌کنند که با ساختن طبقات بیشتر سود بیشتری می برند ولی چنین چیزی نیست. وقتی در حوزه تجاری تعداد محدودتری ساخت داشته باشیم، آن زمان ساخت‌ها ارزشمند می‌شوند. به عنوان مثال، اماکن تجاری که از قدیم‌الایام در کرانه رودخانه سِن در پاریس وجود دارند، بسیار ارزشمند، خاص و منحصر به فرد هستند؛ چرا اینها را خرید و فروش یا نوسازی و بازسازی نمی‌کنند یا به جای آنها مجتمع تجاری نمی‌سازند؟ اگر بخواهند مجتمع تجاری بسازند، در بخش دیگری از شهر پاریس این کار را می‌کنند نه جایی که با همین مغازه‌ها و زمین‌های خاص، منحصر به فرد است.
افغان افزود: ما هم باید در بافت تاریخی‌مان متوجه این موضوع باشیم که با ساخت و ساز زیاد، میزان ساخت را در بافت افزایش می‌دهیم و ارزش آن زمین ها را کم می‌کنیم.
متولیان صادقانه مسیر را هدایت کنند
رییس انجمن صنفی مهندسان معمار استان اصفهان عدول از ضوابط طرح تفصیلی را دلیل مخدوش شدن کریدور دید پل خواجو دانست و گفت: کارفرما یک طبقه مازاد بر مصوبات طرح تفصیلی ساخته است و با اینکه این ساختمان در قسمت بافت تاریخی نیست اما منظر بافت تاریخی را مخدوش کرده است؛ این یعنی اینکه برنامه ریز طرح های جامع و تفصیلی تمام کدهای ارتفاعی را در نظر گرفته‌اند تا در قسمت‌های بافت تاریخی، حریم و منظر بصری رعایت شود. در مورد ساختمان جانب شمال پل خواجو، بدون اینکه ساختمان در حریم بافت تاریخی باشد به دلیل ساخت مازاد، برای بافت تاریخی تهدید شده است.
به گفته افغان تا این لحظه هیچ کدام از ساختمان‌هایی که از ارتفاع‌های مجاز حریم میدان نقش جهان، پل خواجو، چهارباغ و حریم محور تاریخی فرهنگی اصفهان تجاوز کرده‌اند تعدیل نشده‌اند و با وجود پیگیرهای انجن صنفی مهندسان معمار استان اصفهان و گرفتن رای دیوان عدالت اداری برای تعدیل مجتمع تجاری نیوشا، این حکم اجرا نشده است.
وی در این رابطه افزود: مجرای قانونی و حکم قانونی وجود دارد ولی تا این لحظه این ساختمان تعدیل نشده است! متولی اجرای این حکم شهرداری است و این نهاد باید اقدام کند.
افغان با بیان اینکه شهرداری متولی اجرای طرح تفصیلی است، یادآور شد: اگر طرح تفضیلی به بهترین شکل خود اجرا شود، بهترین اتفاق برای شهر خواهد بود ولی به لحاظ مسائل اقتصادی و تامین بودجه‌های شهرداری به مسیر اشتباهی می افتیم که نتیجه آن از بین رفتن منظر عناصر معماری و میراث فرهنگی شهر است؛ ارتفاع مازاد در هر نقطه ای از شهر اهمیت دارد اما در بافت تاریخی این اهمیت دوچندان می‌شود. به همین دلیل درخواست شهروندی و جامعه معماری این است که متولی، صادقانه تر این مسیر را هدایت کند.
مشکل، پروسه طولانی مدت رسیدگی قضایی به پرونده‌های میراثی است
در این پیوند علیرضا ایزدی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی استان اصفهان نیز در پاسخ به پرسش‌های ایرنا در خصوص روند پیگیری تعدیل بناهایی که حریم یا منظر میدان‌نقش‌جهان، چهارباغ، محور تاریخی فرهنگی اصفهان و پل خواجو را مخدوش کرده است، گفت: وقتی اثری دارای حریم مصوب نیست، حفاظت و حراست آن دچار چالش می‌شود اما بخشی از این تجاوزها به حریم های آثارمصوب ماست و به تبع آن، در دستور کار حقوقی مجموعه ما قرار گرفته اند و شکایت‌هایی هم شده است اما پروسه رسیدگی به آنها به دلیل اینکه صاحبان این املاک، خودشان را محق می دانند و شکایت می‌کنند، زمان‌بر شده است.
به گفته فعالان میراث فرهنگی و انجمن صنفی مهندسان معمار اصفهان که از پیگیران تعدیل مجتمع تجاری نیوشا در حریم میدان نقش جهان بوده‌اند، دیوان عدالت اداری در فروردین امسال حکم تعدیل طبقه چهارم این بنا را داده است اما پاسخ ایزدی به ایرنا در این رابطه چنین است: پیگیر تعدیل ارتفاع این ساختمان‌ها بوده‌ایم و هستیم. یکی از این موارد ساختمان مجتمع تجاری نیوشاست که منتظر اعلام حکم قطعی و نهایی هستیم؛ وقتی نهایی بشود، زمان مشخصی را برای اجرا مشخص کرده و اعلام می‌کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی استان اصفهان طولانی بودن زمان رسیدگی مراجع قضایی به پرونده‌های میراثی را مشکل اصلی وقفه تعدیل بناهای متخلف دانست و افزود: به محض صدور حکم برای مواردی که از ارتفاع مجاز در حریم آثاری که روی آنها حساس هستیم عدول کرده‌اند، پیگیر خواهیم بود. خوشبختانه نشست‌های خوبی با دادستانی و دادگستری داشته‌ایم و امیدواریم زمان رسیدگی به پرونده‌های ما و صدور رای کوتاه تر بشود تا بتوانیم حفاظت و حراست بیشتری داشته باشیم.
وی در خصوص ارتفاع مجتمع مسکونی که کریدور دید پل خواجو را مخدوش کرده است، گفت: شکایت انجام شده و صدور رای هم شده است، مالک اعتراض کرده و پرونده در مراحل تجدید نظر است؛ با توجه به شناختی که از قضات عزیز داریم، گرچه این مسائل زمان‌بَر است اما حل و فصل خواهد شد.
ایزدی با اشاره با جلسات مشترک اداره کل میراث فرهنگی با شهرداری و شورای شهر اصفهان در رابطه با آنچه به واسطه عدول از ضوابط طرح تفصیلی در صدور مجوز ساخت و سازها در حریم آثار تاریخی رخ داده است، گفت: با تعاملی که انجام شده تا حدودی نگرانی ما رفع شده است و به یاری خدا قاعده ارتفاع‌ها بر اساس طرح تفصیلی خواهد بود، امیداریم آنچه را هم که در گذشته رخ داده است، بتوانیم با پیگیری‌هایی که انجام می دهیم حل و فصل کنیم.
برای بررسی بیشتر نتایج یا جریان احکام صادر شده از سوی مراجع قضایی، خبرنگار ایرنا کوشید تا با مقامات قضایی اصفهان گفت‌وگو کند اما پیگیری‌های چندین باره بی پاسخ ماند.
اولین قدم، یک اقدام پیشگیرانه با سامانه هوشمند شهرسازی
در همین ارتباط خبرنگار ایرنا با معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان گفت‌وگو کرد اما آن طور که این مقام شهرداری اصفهان نیز به ایرنا گفته است، موارد احکامی تعدیل ارتفاع‌های مازاد بر طرح تفصیلی از جمله تعدیل ارتفاع یک مجتمع تجاری در حریم میدان نقش جهان به این معاونت ارجاع نشده است.
وحید مهدویان توضیح داد: این موارد مربوط به دوره قبل شهرداری اصفهان است و در هفت ماهی که در این معاونت هستم موردی به من ارجاع نشده که پیگیری کنم؛ در چند مورد اخیر از جمله بحث تئاتر شهر که ارتفاع مازادی را در چهارباغ اقدام کرده بودند، با وجود اینکه پروژه مشارکتی شهرداری بود، با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی ملزم کردیم نقشه ها مطابق با ارتفاع تایید شده میراث فرهنگی یعنی هشت متر تا روی جان‌پناه اصلاح شود.
معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان گفت: واقعیت این است که وقتی حقی ایجاد و پروانه ای صادر شود، تعدیل ارتفاع‌ها، تا حدودی سخت است اما امکان‌ناپذیر نیست. در این ارتباط یک اقدام پیشگیرانه در خصوص رعایت ضوابط حریم میراث فرهنگی و بافت‌های تاریخی داشته ایم و آن اتصال سامانه مکانیزه شهرسازی به کارتابل الکترونیکی که است که برای اداره کل میراث فرهنگی اصفهان ایجاد شده است. به این ترتیب به طور هوشمند، پلاک‌هایی که داخل حریم و محدوده آثار تاریخی یا در محور تاریخی فرهنگی هستند به کارتابل میراث فرهنگی و کارشناسان آنها برای تصمیم گیری ارجا ع می‌شوند تا آنها اعلام نظر کنند.
آن طور که معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان به ایرنا گفت، به واسطه این سامانه هوشمند که "سرای ۱۰ "نام دارد و به طور رسمی از ابتدای تیرماه راه‌اندازی و اعلام رسمی خواهد شد، الزامات پیشیگرانه‌ای ایجادمی‌شود تا بین شهروند و شهرداری، سامانه قراربگیرد تا امکان دادن پروانه‌ای خلاف ضوابط طرح تفصیلی به شکل سهوی یا عمدی از سوی اشخاص کاهش پیدا کند.
وی افزود: فشار زیادی روی ما بود اما با وجود همه فشارها، ایستادیم و با تعاملی که با اداره کل میراث فرهنگی داشتیم و اعتماد دو طرفه ای که در این قضیه به وجود آمد، این سامانه هوشمند را که به طور آزمایشی در ماه جاری راه‌اندازی شده است، از ابتدای تیرماه اعلام رسمی خواهیم کرد.
مهدویان با بیان اینکه وقتی این سامانه بین شهروند و شهرداری قرار می‌گیرد، نمی‌توان سامانه را دور زد یا به جای ۳ طبقه، پروانه ارتفاع چهار طبقه داد، گفت: برای آتش‌نشانی، نظام مهندسی و میراث فرهنگی کارتابلی ایجاد کرده‌ایم که به محض تشخیص سامانه از اینکه موارد استعلامی در حریم‌های مربوطه است، از این مراجع از جمله میراث فرهنگی استعلام می‌کند و جواب آنها در سامانه شهرداری قرار می‌گیرد و مالک آن را ملاک قرار می‌دهد.
در حالی که هنوز سایه سنگین ارتفاع‌های غیرمجاز بر سر حریم تاریخی میدان نقش جهان، چهارباغ، محور تاریخی فرهنگی اصفهان و پل خواجو سنگینی می‌کنند باید دید تا چه اندازه دفاع کارشناسان میراث فرهنگی و دائره حقوقی آنها در مراجع قضایی خریدار دارد و آیا می‌توان امیدوار بود به اینکه سیمای معماری و میراث فرهنگی ارزشمند اصفهان از پشت ارتفاعات مازاد از طرح‌های تفصیلی و حریم تاریخی آزاد یا سیما و منظرشان از خدشه این ارتفاعات آزاد شود یا خیر!؟ و دست آخر اینکه آیا سامانه هوشمندسازی شهرداری می‌تواند دست متخلفان را چه از بیرون و دورن این نهاد ببندد و برای همیشه حرف آخر را ضوابط طرح تفصیلی بزند یا باز هم راه‌های رسیدن به ارتفاع‌های غیرمجاز چندان دور نیست!؟