به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، گسترش تولید علم، اهمیت نمایه‌سازی مجلات در پایگاه‌های داده‌های علمی معتبر را مهم‌تر از قبل کرده است. ایندکس (index) یا نمایه‌شدن مجلات در پایگاه‌های علمی به معنای رتبه و فهرست‌بندی مجلات و اعطای دسترسی به پژوهشگران آن حوزه برای محتوای مجلات است.
زمانی که پایگاه‌ها و موسسات معتبر، مقالات مجله‌ای را می‌پذیرند، اطلاعاتی را درباره آن مجله و آثارش با مخاطبان مختلف به اشتراک می‌گذارند. همچنین این امر به معنای اهمیت و اعتبار علمی مجلات یادشده است. ضریب تاثیر (Impact Factor) موضوع مهم دیگری در زمینه مجلات علمی است و به عنوان معیار اهمیت مجله یا نشریه علمی در حوزه تخصصی‌اش شناخته می‌شود.
یکی از راه‌های کسب مرجعیت علمی و دیپلماسی علمی به عنوان دو اولویت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دولت سیزدهم، نمایه‌شدن مجلات در نمایه‌های بین‌المللی است. بر اساس آمار اکنون هزار و ۴۲۶ مجله علمی چاپ می‌شود که از این تعداد ۷۸۸ عنوان مجله در زمینه علوم انسانی است. از کل مجلات ۲۸۹ (مجلات زیر نظر وزارت علوم و غیره) مجله در پایگاه اسکوپوس و ۶۷ مجله در وب او ساینس/ web of science نمایه شده است.
معاون پژوهشی وزارت علوم پیشتر نیز یکی از اولویت‌های جدی این معاونت را نمایه‌سازی مجلات علمی دانسته و گفته بود: اکنون بیش از ۱۴۰۰ عنوان مجله علمی‌پژوهشی در سیستم ارزیابی سالانه وزارت علوم وجود دارد که از این تعداد ۸۰۰ مجله در حوزه علوم انسانی و اجتماعی است. در سال ۲۰۲۱ از ایران حدود ۷۷ هزار مقاله در مجلاتی که در اسکوپوس نمایه شده اند، چاپ کرده‌ایم؛ ولی حوزه های علوم انسانی و اجتماعی خیلی موفق نبوده‌اند.
نمایه‌شدن ۱۸ نشریه ایرانی طی یک سال در اسکوپوس
پیمان صالحی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، در مورد تلاش برای نمایه‌سازی نشریات علمی زیرنظر وزارتخانه در نمایه‌های معتبر بین‌المللی گفت: از آغاز روند نمایه‌سازی مجلات در وزارت علوم (حدودا دو دهه قبل) ۱۰۱ نشریه علمی زیر نظر وزارتخانه در پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه شده بودند.
با تدابیر معاونت پژوهشی از سال گذشته تاکنون ۱۸ نشریه در اسکوپوس نمایه شده اند.
وی در مورد تدابیر تشویقی برای این امر توضیح داد: در صورت نمایه شدن مجله در اسکوپوس تا دو پایه تشویقی برای مدیرمسئول یا سردبیر مجله که عضو هیات علمی هم باشد، لحاظ می‌شود همچنین مبلغ ۱۰۰ میلیون تو.مان به دانشگاه یا انجمن ناشر مجله کمک نقدی شده است.
به گفته صالحی، معاونت پژوهشی وزارت علوم همچنین برای تقویت زیرساخت‌ها، داوری‌ها، ویرایش و بهبود روند نشر مجلات آموزش‌های تخصصی را برای منتشرکنندگان مجلات از سال گذشته برگزار کرده است.
نمایه‌های بین‌المللی و اهمیت آنها
نمایه‌های استنادی معتبر بین‌المللی (international citation indexes) شامل نمایه وب آو ساینس (Web of Science)، نمایه استنادی متعلق به موسسه تامسون رویترز، گزارش استنادی مجلات (Journal Citation Report)، نمایه رتبه‌بندی مجلات وابسته به پایگاه وب‌آوب نالج (Web of Knoweledge) و اسکوپوس (Scopus).
نمایه‌های تخصصی بین‌المللی (international special indexes) که هر چند هم‌سطح نمایه‌های استنادی بین‌المللی نیستند، به عنوان ابزارهای کمکی برای اعتبارسنجی مجله‌ها محسوب می‌شوند. بنابراین، مجله‌هایی که همزمان تحت پوشش نمایه‌های تخصصی و استنادی بین‌المللی هستند، امتیاز بالاتری دارند. این نمایه‌ها فهرست طولانی‌تری را شامل می‌شوند که در سامانه رتبه‌بندی نشریات علمی وزارت علوم کامل ذکر شده‌اند.
نمایه‌های استنادی معتبر بین‌المللی دارای ارزش بیشتری نسبت به نمایه‌های تخصصی بین‌المللی هستند. البته از هر دو نمایه‌ها برای اعتبارسنجی مجلات مختلف و ژورنال‌های تخصصی بهره برده می‌شود. اما مجلات موجود در نمایه‌های استنادی معتبرتر هستند و با خیال راحت‌تری می‌توان روی آنها حساب کرد.
نمایه اسکوپوس چیست و چه اهمیتی دارد؟
نمایه بین‌المللی اسکوپوس یکی از نمایه های علمی معتبر بین المللی و محبوب که برای نمایه سازی مقالات استفاده می شود، ایندکس اسکوپوس هست که تا امروز اطلاعات بیش از ۱۶ هزار مجله معتبر را در خود جای داده و بسیار هم معتبر هست. این نمایه به قدری معتبر است که در خیلی از موارد برای بررسی رشد شاخص های علمی یک کشور یا دانشگاه های مختلف از آن استفاده می شود.
اسکوپوس پایگاه داده چکیده موسسه الزویر هلند است که از سال ۲۰۰۴ آغاز به کار کرد و نزدیک به ۳۶ هزار و ۳۷۷ عنوان از تقریبا ۱۱ هزار و ۶۷۸ ناشر را نمایه می‌کند که از این تعداد بیش از ۳۴ هزار عنوان مجلات با داوری دقیق در سطوح بالای تخصصی هستند. بنابراین محتوای نمایه اسکوپوس با دقت و سخت‌گیری توسط شورایی از کارشناسان در زمینه تخصصی آنها داوری و بعد نمایه می‌شود.