به گزارش ایرنا، استان البرز به گستره ای معادل پنج هزارو۸۰۰ کیلومتر مربع کم وسعت ترین استان ایران به شمار می رود اما در عین حال یکی از پرتراکم ترین مناطق جمعیتی کشور محسوب می شود.مهاجرت های گسترده سالانه به استان البرز سبب شده تا جمعیت این استان در مدت زمان چهار دهه از حدود ۱۵۰ هزار نفر به بیش از سه میلیون و۲۰۰ هزار نفر برسد.
به طورقطع اسکان جمعیت جدید در جغرافیای محدود استان البرز از حیث تامین زمین و منابع آبی مشکلات و چالش هایی به همراه داشته تا جائیکه که عرصه های طبیعی ، کشاورزی و باغی استان هر سال کوچک و کوچکتر می شوند.
از سوی دیگر تامین آب آشامیدنی این جمعیت میلیونی از منابع محدود آب سطحی و زیر زمینی پیامدهای خطرناکی مانند خشکیدگی رودخانه ها و سفره های آب زیر زمینی به دنبال داشته ضمن آنکه کشاورزی و آبیاری سنتی رمقی برای سفره های آب زیر زمینی استان نگذاشته است .
با این اوصاف ، پدیده تغییر اقلیم و خشکسالی که از دهه ۷۰ به بعد سیمای آن در قالب کمبود آب و نامنظم شدن فصل بارش ها همراه با گردوخاک نمایان شده ، حکایت از یک بحران خطرناک زیست محیطی برای حال و آینده البرز و سایر مناطق کشور دارد.
در این شرایط اقلیمی متاسفانه دستگاه های اجرایی درسه دهه گذشته کمتر برنامه ای برای تغییر در وضعیت کشت وکار کشور و روش های آبیاری داشتند مضاف آنکه هجوم بی امان به سفره های زیر زمینی برای کشت و کار سنتی یا ویلا سازی ها در البرز بلای خانماسوز دیگری برای منابع حیاتی استان پرجمعیتی مانند البرز شده است .
۲۱ متر افت سفره های آب البرز
آنطور که مدیر مطالعات پایه آب شرکت آب منطقه ای استان البرز می گوید: متوسط افت آبخوان های (سفره های زیر زمینی آب ) استان ۷۰ سانتی متر است که طی ۳۰سال گذشته حدود ۲۱ متر افت تراز آب این سفره ها در استان بوده است.
به گفته سعید نقدی، در حاشیه دشت ها این افت آبخوانها بیشتر ملموس است که کاهش تراز آب های زیر زمینی بیشتر در حاشیه دشت ها و آبخوان ها به ثبت رسیده است .
مدیر مطالعات پایه آب شرکت آب منطقه ای البرز در ادامه بیان داشت که در اراضی بالادست آزاد راه کرج – قزوین حفاری چاه ها در کنار تغییرکار بری ها تهدیدی جدی برای بخشی از منابع آب البرز به شمار می رود.
وی ادامه داد: البرز به عنوان کم وسعت ترین استان کشور۲ سد بزرگ دارد که بخشی از این منابع آبی به استان های همجوار یعنی تهران وقزوین می رود با این اوصاف چرا باید الگوی کشت در دستور کار قرار نگیرد؟
محصولاتی که آب را به تاراج می برند
نقدی گفت : در جریان بازدید ها مشخص شد که در برخی نقاط استان گندم را در خرداد ماه برداشت می کنند و کشت دوم را بذر ذرت کاشتند که ۱۶ مرحله آبیاری می خواهد و چهار برابر گندم نیازمند آب است ،چرا باید در این استان این اتفاق بیافتد یا اینکه صیفی جات مانند کاهو کاشته شود و روی دست تولید کنندگان بماند؟
وی ادامه داد: نبود الگوی کشت سبب شده تا برخی کشاورزان استان آسیب های جدی را در برداشت بی رویه به آبخوان های استان البرز وارد کنند؛ با توجه به شرایط آبی که در استان البرز وجود دارد کشت محصولات مختلف متناسب با وضعیت آبی و نیازهای استان باید صورت بگیرد .
نقدی اظهار داشت : اکنون حدودیک ماه از فصل بارش سال گذشته و در البرز بارندگی نداشته ایم؛ در زمان حاضر۶۰ درصد ظرفیت سدهای البرزخالی است و کاهش تراز داریم .
مدیر مطالعات پایه آب شرکت منطقه ای البرز گفت: بیشترین رنج ما در بخش کشاورزی و توسعه نامتوازن شهری در استان رخ می دهد و نبود زیر ساخت ها مزید بر علت شده است؛ یکی ازموارد زیر ساختی آب است ، بدون اینکه منابع آبی پیش بینی شود توسعه شهری رخ می دهد.
وی با بیان اینکه متولی آب فقط شرکت آب منطقه ای نیست و دیگر ارگانها حفاظت محیط زیست ، جهاد کشاورزی و منابع طبیعی در این موضوع دخیل هستند؛ افزود: امروز زمان آن فرا رسیده تا با اجرای طرح الگوی کشت و استفاده از آبیاری نوین مشکلات خشکسالی و تغییر اقلیم را به حداقل برسانیم کاری که شرکت آب منطقه ای استان با همتی والا آن را کلید زده است.
طرحی که آب منطقه ای البرز برای عبور از بحران آب کلید زد
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان البرز با اشاره به چالش جدی آب در استان اعلام کرد: از سال ۹۷ طرح جامع مطالعه سازگازی با خشکسالی در این را کلید زدیم و اکنون با همت دولت سیزدهم به مرحله اجرا رسیده ایم .
داود نجفیان اظهار داشت : در اجرای این طرح سه موضوع عمده در دست اقدام قرار گرفته که نخست طراحی و اجرایی رینگ سراسری آب آشامیدنی استان و تامین آب از محل سد ها است که اکنون ۶۰ کیلومتر این طرح در اشتهارد و نظرآباد در دست اقدام است.
وی ادامه داد: اجرای طرح رینگ سراسری آب با هدف تامین آب پایدار مردم البرز برای مدت زمان ۳۰ سال عملی شده که با حمایت خوب دولت سیزدهم با سرعت در حال انجام است که امیدواریم بتوانیم در کمترین زمان ممکن این پروژه عظیم را به سرانجام برسانیم .
طرح تغذیه مصنوعی آبخوان ها
پروژه طرح تغذیه مصنوعی آبخوان ها محور دیگر مقابله با خشکسالی است که براساس این طرح با احداث سیل بند ؛ سیلاب ها به سفره های زیر زمینی استان البرز هدایت می شود.
به گفته نجفیان ، پنج پروژه بزرگ تغذیه آب مصنوعی در دشت های هشتگرد، نظرآباد ، کرج ، فشند و فردیس اجرایی شده که بخش عمده پروژه هشتگرد و نظرآباد با ظرفیت حدود ۱۵ میلیون متر مکعب آب بهره برداری شده و پروژه فردیس با ظرفیت ۶۰ میلیون متر مکعب ذخیره آبی در آستانه بهره برداری است .
وی افزود: پروژه کرج نیز روند اجرایی خود را طی می کند و فشند هم در حال آبگیری است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای البرز گفت : البرز یکی از استان های پیشرو در ساخت پروژه های تغذیه مصنوعی دشت ها است که اگر بارندگی های خوبی داشته باشیم می توان به احیای سفره های خالی زیر زمینی استان امیدوار شد.
وی تاکید کرد : در کنار اجرای این ۲ پروژه انسداد چاه های غیر مجاز آب را با سرعت عملیاتی کرده ایم .
فرهنگسازی عمومی
محور سوم فعالیت شرکت آب منطقه ای استان البرز به فرهنگسازی عمومی برای رعایت استانداردهای مصرف آب است که درا ین بحث آموزش های همگانی به ویژه با کمک آموزش و پرورش در تمام مدارس البرز با عنوان همیاران آب عملیاتی شده است .
طرح الگوی کشت بارقه امید برای عبور از تنش آبی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای البرز طرح الگوی کشت که توسط دولت سیزدهم برنامه ریزی شده است به عنوان بارقه امید برای هدفمند سازی و داشتن کشاورزی دارای برنامه یاد کرد و گفت : با اجرایی شدن این طرح می توان متناسب با هر شرایط اقلیمی کشت انجام داد و از هدر رفت آبهای سطحی و زیر زمینی جلوگیری به عمل آورد.
وی تاکید کرد: طرح الگوی کشت توسط وزارت جهاد کشاورزی در کنار طرح های سازگازی با خشکسالی وزارت نیرو می توانند مکمل یکدیگر بوده و یک سازوکار مناسب برای فرهنگسازی و داشتن رویه علمی در استفاده از مواهب الهی به شمار رود.
البرز پیشرو در طرح الگوی کشت
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی استان البرز گفت: با توجه به تأکید مسوولان فرادستی در خصوص موضوع ضرورت عملیاتی شدن الگوی کشت برای تأمین امنیت غذایی کشور، قرار است با مشارکت همه‌ی دستگاه‌های ذیربط و با بهره گیری از همه ی ظرفیت های موجود، زمینه اجرایی شدن الگوی کشت در استان نیز به زودی فراهم شود.
عبدالرضا بازدار در خصوص آغاز عملیات الگوی کشت پاییزه برای شروع سال زراعی جدید تصریح کرد: در سال زراعی جاری (۱۴۰۲-۱۴۰۱) در خصوص چهار محصول گندم، جو، کلزا و نخود با کشت انتظاری به ترتیب ۹ هزار و ۶۰۰ هکتار، هفت هزار و ۱۰ هکتار، یک هزار و ١٠٠ هکتار و ۲۵۳ هکتار به این استان در قالب الگوی کشت ابلاغ شده است.
وی ادامه داد: در خصوص سایر محصولات تاکنون ابلاغیه ای اعلام نشده است که در زمان مقرر به محض حصول اطلاعات سطح کشت سایر محصولات، موارد اطلاع رسانی خواهد شد برای اجرای الگوی کشت برش لازم به تفکیک شهرستان و محصول انجام شده و به مدیریت جهادکشاورزی شهرستان ها جهت اجرا ابلاغ شده است.
وی افزایش کیفیت محصول، توسعه صادرات، تأمین امنیت غذایی مصرف کنندگان، اشتغالزایی و کارآفرینی، تنظیم بازار محصولات کشاورزی، حفاظت از منابع پایه آب و خاک، دانش‌بنیان کردن تولید در بخش کشاورزی و جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی را از مزایای اجرای الگوی کشت برشمرد.
بازدار با اشاره به اینکه جهت اجرای هرچه بهتر الگوی کشت، مترصد دریافت بسته های حمایتی مربوط به حوزه آب و برق می باشیم، افزود: این موضوع به عنوان آن یکی از اهرم های کلیدی در اجرای موفقیت آمیز طرح الگوی کشت در استان محسوب می‌شود.
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی استان البرز با بیان اینکه برای پایداری تولید گندم جو و کلزا این سازمان بر اساس دستورالعمل‌های ابلاغی پیگیر اجرایی کشت قراردادی می‌باشد تصریح کرد: به این منظور اولین جلسه هماهنگی کشت قراردادی نیز برگزار شده است و به محض ابلاغ، به منظور عملیاتی شدن الگوی کشت در استان جلساتی با تشکل ها و کارشناسان خواهیم داشت.
سند الگوی کشت محصولات کشاورزی هیجدهم مهرماه جاری توسط معاون اول رییس جمهوری، وزیر جهاد کشاورزی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی رونمایی شد.
با توجه به گستردگی پهنه مرزی کشور و تنوع اقلیمی مناطق گوناگون رسیدن به الگوی کشت مناسبی که از آن بتوان حداکثر بهره‌برداری را از عوامل و نهادهای تولید به‌ویژه عامل محدودکننده آب به دست آورد ضرورتی انکارناپذیر است، بنابراین الگوی کشت عبارت است از تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مبتنی بر سیاست‌های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره‌گیری بهینه از پتانسیل‌های منطقه‌ای با رعایت اصول اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست است.
بنابراین با اجرای الگوی کشت در کشور کاهش ۶ درصدی مصرف آب معادل (۳ میلیارد مترمکعب)، افزایش ۱۸ درصدی بهره‌وری آب، افزایش ۱۱ درصدی تولید، صرفه‌جویی ۲.۲ میلیارد دلاری ارزی، افزایش ۴.۵ میلیون تنی تولیدات دیمزارها، افزایش ۱۵۸ درصدی تولید دانه‌های روغنی را موجب می‌شود.
همچنین در این طرح بخشودگی ۵۰ درصدی آب‌بها به‌ازای افزایش بهره‌وری تخفیف ۵۰ درصدی به کشاورزان از مشوق‌های این طرح است البته پرداخت انواع تسهیلات در بخش کشاورزی از سال آینده مشروط به اجرای الگوی کشت بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۱ می‌شود.
چشم انداز مدیریت آب ها و الگوی کشت در استان البرز
استان البرز با برخورداری از ۶۸ هزار هکتار اراضی باغی و زراعی عمده اراضی این استان آبی بوده که با اجرای طرح الگوی کشت ، کشاورزی این استان هدفمند شده ضمن آنکه مصرف منابع آبی استان مدیریت خواهد شد.
داشتن برنامه کشت برای یک سال آبی یا درازمدت با توجه به طرح آمایش سرزمین می تواند از بحران آبی جلوگیری کرده و ضایعات محصولات کشاورزی را به حداقل برساند و درکنار آن از هدر رفت سرمایه ها و انرژی نیز جلوگیری به عمل آورد.
طرح الگوی کشت اگر چه در آغاز راه قرار دارد اما می تواند بستر را برای کشاورزی تمام مکانیزه فراهم کند و در کنار آن تولید محصولات کشاورزی و منابع آبی را مدیریت کند.
البرز که در بخش منابع آبی با مشکلات عدیده ای روبرو است این امید وجود دارد که در کنار اجرایی شدن طرح الگوی کشت مصارف آب کشاورزی ، صنعتی ، خانگی و سایر مصارف آن به بهترین شکل ممکن انجام شود تا بتوان تنش آبی در دوران خشکسالی به حداقل ممکن رساند.
اکنون اجرایی شدن طرح های رینگ سراسری آب ، تغذیه مصنوعی دشت ها ، طرح الگوی کشت و فرهنگسازی عمومی نوید بخش آن است که اسلوب علمی و عملی برای مدیریت آب و خاک در استان البرز در حال شکل گیری است.