کمتر کسی تصور آن را می‌کرد، بحرانی که بامداد ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ (۵ اسفند ۱۴۰۰) با حمله روسیه به اوکراین کلید خورد تا به امروز تداوم یابد و هیچ کورسوی امیدی برای برون‌رفت از بحران به چشم نخورد.
در نگاه اول، حملات روسیه به خاک اوکراین ۲ پیامد آشکار و مستقیم برای این کشور داشت که متواری شدن مردم آن به کشورهای همجوار و غیرهمجوار و نیز خسارات به اماکن و کالاها از آن جمله به شمار می‌رفت.
جنگ تا کنون حدود ۱۱۴.۵ میلیارد دلار به اوکراین خسارت وارد کرده که ۴۷.۸ میلیارد دلار متوجه بخش مسکن است
در ارتباط با خسارات و زیان‌های وارد شده به اقتصادی اوکراین می‌توان گفت این جنگ تا اوایل دسامبر ۲۰۲۲ (آذر ۱۴۰۱) حدود ۱۱۴.۵ میلیارد دلار از خانه‌ها و کالاها را از ابتدای تهاجم نابود کرده بود که در این مدت این رقم افزایش یافته است.
از این میزان، سهم خسارت به بخش مسکن ۴۷.۸ میلیارد دلار، زیرساخت‌های حمل ونقل ۳۵.۱، صنعت ۹.۷، آموزشی ۴.۴، کشاورزی ۴.۳، وسایل نقلیه ۲.۷، بخش تجاری ۲.۱، انرژی ۱.۸، سلامت ۱.۶، امور مرتبط با فرهنگ، مذهب، ورزش و تروریسم ۲ و سایر بخش‌ها ۳ میلیارد دلار برآورد شده است.
دوگانه موج تحریم و سیل سلاح
الف- موج تحریم
از زمان آغاز جنگ اوکراین، بیش از ۴۰ کشور جهان به شیوه‌های مختلف در صدد اعمال تحریم علیه مسکو برآمده‌اند. در زیر، تحریم‌های یازده‌گانه به تفکیک مورد بررسی قرار خواهد گرفت که عبارتند از: تحریم‌های هدفمند، ممنوعیت سوئیفت برای چندین بانک روسی، مسدودسازی دارایی‌های بانک مرکزی روسیه، بستن حریم هوایی روی هواپیماهای روسی، ممنوعیت صادرات فناوری، واردات آهن و فولاد، صادرات کالاهای لوکس، واردات انرژی، تحریم‌های مالی، محدودیت‌های تجاری و در آخر، اعمال محدودیت بر «پاسپورت طلایی روسی».
از زمان آغاز جنگ اوکراین، بیش از ۴۰ کشور جهان به شیوه‌های مختلف در صدد اعمال تحریم علیه مسکو برآمده‌اند
با توجه به جدول زیر مشخص می‌شود که تقریبا تمامی بازیگران ضدروس، از ابزار تحریم مالی برای فشار بر روسیه استفاده می‌کنند. تحریم‌های «هدفمند یا هوشمند» بیشتر از سوی کشورهایی چون آمریکا، کانادا، انگلیس، سوئیس، نیوزیلند، ژاپن، استرالیا، باهاما و اتحادیه اروپا اجرایی می‌شود.(جزییات بیشتر در جدول)
افزون بر آن، کشورهای آلبانی، بوسنی و هرزگوین، ایسلند، کوزوو، لیختن اشتاین، مونته نگرو، مقدونیه شمالی، نروژ و اوکراین حداقل با برخی از تحریم‌های اتحادیه اروپا همسو شدند. موناکو با تحریم‌های اقتصادی اتحادیه اروپا علیه روسیه همراهی کرد. نیوزیلند نیز حریم هوایی را فقط برای هواپیماهای دولتی و نظامی روسیه بسته‌است.
ب- سیل سلاح های غربی
اگر چه اوکراین به عنوان یکی از متحدان آمریکا همواره در سال‌های قبل از بحران از سوی کاخ سفید هدف‌گذاری شده‌بود، این روند در فضای پسابحران شدت یافت.
همان طورکه اندیشکده «شورای روابط خارجی» در نمودار زیر مشخص کرده‌است، اوکراین در سال ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۹ شمسی) مقصد ۲۸۴ میلیون دلار از سلاح‌های آمریکایی بود. این کشور پس از رژیم صهیونیستی، افغانستان، مصر، عراق و اردن در ردیف ششم قرار داشت اما در سال گذشته میلادی به دلیل جنگ روسیه و اوکراین، کی‌یف تا ۲۰ نوامبر ۲۰۲۲ (۸ آذرماه ۱۴۰۱)، حدود ۲۲.۹ میلیارد دلار کمک نظامی از آمریکا دریافت کرد.
طبق نمودار زیر از تارنمای اندیشکده «شورای روابط خارجی»، آمریکا با فاصله بسیار زیادی از دیگر کشورها و حتی اتحادیه اروپا در جایگاه اول کمک به اوکراین ایستاده است. در کنار کمک تسلیحاتی بیش از ۲۰ میلیارد دلاری، در زمینه کمک های مالی و بشردوستانه نیز که بودجه آن به بیش از ۴۰ میلیارد دلار می‌رسد، آمریکا همچنان با فاصله زیاد پیشتاز است.
برخی معتقدند که شروع بحران اوکراین بهانه ای شد تا آمریکا با سرعت بخشی به پروژه «روس هراسی»، درآمد بالایی از فروش تسلیحات به دست آورد. به گفته یک مقام عالی رتبه وزارت دفاع آمریکا، فروش تسلیحات نظامی این کشور نسبت به سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰ شمسی) افزایش یافت و واشنگتن در سال مالی ۲۰۲۲ میلادی (۱۴۰۱ شمسی) ۵۰ میلیارد دلار اسلحه به سایر کشورهای جهان فروخته است.
با نگاهی به آمار بالا بسیاری از مردم جهان، آمریکا را بانی، حامی و عامل تعمیق بحران اوکراین می‌دانند؛ بحرانی که تا به امروز برخلاف اروپا، سود سرشاری را نصیب آمریکا کرده‌است.
گرفتار شدن اروپا در تله محکم آمریکا
همان طور که در ابتدای گزارش اشاره شد، یکی از ۲ پیامد آشکار و مستقیم حمله روسیه به اوکراین، افزون بر خسارت‌های وارد شده به ساختمان‌ها و ساختار فیزیکی، متواری شدن نزدیک به ۸ میلیون نفر از مردم آن به کشورهای دیگر بود.
در پی وقوع این بحران، ۷.۸ میلیون اوکراینی به دنبال پناهگاه به دیگر کشورها پناه بردند
در پی وقوع این بحران، ۷.۸ میلیون اوکراینی به دنبال پناهگاه به دیگر کشورها پناه بردند. بنابراین بخش قابل توجهی از جمعیت ۴۳.۸ میلیون نفری اوکراین آواره شدند. در این میان روسیه با پذیرش نزدیک به ۳ میلیون نفر در جایگاه نخست قرار دارد. لهستان و آلمان به ترتیب با پذیرش ۱.۵ و ۱ میلیون اوکراینی رتبه‌های دوم و سوم را دارند. از دیگر کشورهایی که بر روی پناهجویان اوکراینی آغوش گشودند عبارتند از ایتالیا، اسپانیا، انگلیس، فرانسه، اسلواکی، رومانی و غیره.
بنابراین، آتش بحران آفرینی آمریکا و ناتو در مساله اوکراین، بیش از هر بازیگری دامن کشورهای عضو اتحادیه اروپا را گرفته که خیابان‌های کشورهای این قاره به دلیل تورم و مشکلات ناشی از نبود انرژی، هر روز صحنه تظاهرات خشونت‌بار و همچنین اعتصابات سراسری است.
آمریکا همزمان که از پیامدهای بحران همچون پناهجویی به دلیل دوری مسافت در امان مانده، سود سرشاری نیز از غلات، سلاح و انرژی به جیب زده‌است. آمریکا همزمان که از پیامدهای بحران همچون پناهجویی به دلیل دوری مسافت در امان مانده، سود سرشاری نیز از غلات، سلاح و انرژی به جیب زده استروسیه و اوکراین در میان بزرگترین تولیدکنندگان غلات و محصولات کشاورزی قرار دارند و تا پیش از بحران، روسیه در جایگاه نخست و اوکراین در جایگاه پنجم جهان در زمینه صادرات گندم قرار داشتند.
جنگ اوکراین باعث افزایش قابل توجه قیمت مواد غذایی در جهان شده‌است. در نمودار زیر این نکته آشکارا به چشم می‌خورد که از آغاز جنگ تا کنون، قیمت غذا در سراسر جهان بیشترین افزایش را در دو دهه اخیر تجربه می‌کند.
بنابراین تحریم روسیه که منجر به کاهش صادرات غلات شد، بهای آن در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل از ۲۰۰ یورو به ۴۰۰ یورو افزایش یافت. با افزایش بهای غلات به ویژه گندم، آمریکا متحدان اروپایی را همانند دام انرژی در دام غلات انداخت.
در این زمینه، روزنامه فرانسوی «فیگارو» از سود شرشار آمریکا پرده برداشت و نوشت: تقاضای خرید اتحادیه اروپا همچنان بالاست و این قاره نمی‌تواند نیاز خود را از واردات از طریق اوکراین تامین کند. به این ترتیب آمریکا دومین صادرکننده گندم جهان، بیشترین پاسخ را به نیاز اروپا خواهد داد.
افزون بر غلات و گندم، اروپا به دلیل وابستگی به گاز و نفت روسیه در باتلاق فرو رفت که باز هم برنده این بازی، آمریکا بود. با آغاز جنگ اوکراین، بهای انرژی شامل نفت و گاز نیز رشد فزاینده‌ای یافت چرا که روسیه تا آن زمان ۱۹ درصد گاز و ۱۱ درصد نفت کل جهان را تامین می‌کرد. به طوری که بهای گاز امروزه در اروپا معادل سه برابر پیش از بحران است.
فقط در چهار ماه، سه چهارم کل گاز صادراتی آمریکا روانه اروپا شد به طوری که ایالات متحده به بزرگترین فروشنده گاز اروپا تبدیل شداروپایی‌ها با تحریک آمریکا در بحران اوکراین به دلیل نادیده گرفتن بخش انرژی، دچار خطای راهبردی شدند. طبیعی بود قاره‌ای که مقصد نیمی از صادرات نفت، ۸۰ درصد صادرات گاز و یک چهارم صادرات زغال‌سنگ روسیه است، بیش از دیگر بازیگران در باتلاق فرو رود.
در این میان اگر چه اروپا در بحران انرژی فرو رفت اما فرصتی برای آمریکا فراهم شد تا گاز خود را با چند برابر قیمت به متحدان اروپایی بفروشد. به گزارش اخیر خبرگزاری آمریکایی «بلومبرگ»، اروپا با کنار گذاشتن انرژی روسیه، یک تریلیون دلار ضرر کرده و در سوی مقابل، آمریکا گاز طبیعی مایع خود را، سه یا چهار برابر بیشتر به اروپایی‌ها می‌فروشد.
البته این آمار مربوط به مهر ماه (اکتبر) است که اروپا در آستانه فصل سرد، به هراس افتاده بود. تنها در مدت ۴ ماه، سه چهارم کل گاز صادراتی آمریکا روانه اروپا شد به طوری که ایالات متحده به بزرگترین فروشنده گاز اروپا تبدیل شد اما گازی که بهای آن چند برابر بیشتر از نرخ واقعی آن بود.
رفتار سودجویانه آمریکا با متحد دیرینه خود، صدای اعتراض سران بروکسل را درآورد چنانکه «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه در نشست خبری پس از اجلاس سران اتحادیه اروپا در بروکسل از آمریکا به دلیل اتخاذ معیارهای دوگانه در زمینه قیمت فروش گاز طبیعی انتقاد کرد و گفت: «گاز آمریکا در بازار داخلی سه تا چهار برابر ارزان‌تر از قیمتی است که آنها به اروپایی‌ها عرضه می‌کنند. اینها معیارهای دوگانه هستند.»
آمریکا تنها از مسائل یاد شده سود نبرد و از بحران اوکراین برای بسط سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا همان ناتو بهره گرفت که قرار گرفتن سوئد و فنلاند در آستانه الحاق به این ائتلاف نظامی بی‌ارتباط با اهداف از پیش تعیین شده آمریکا نیست. حال می‌توان به این درک رسید که چرا چند هفته پیش «ویکتور اوربان» نخست وزیر مجارستان به صراحت تاکید کرد که «در این جنگ تنها بازنده اروپا و تنها برنده هم آمریکا است.»
منابع:
https://www.statista.com/study/125038/2022-in-numbers/
https://www.aljazeera.com/news/2023/1/24/germany-clears-the-way-for-leopard-2-tank-deliveries-to-ukraine
https://www.cfr.org/article/how-much-aid-has-us-sent-ukraine-here-are-six-charts
https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-04-19/u-s-government-has-provided-most-support-to-ukraine-chart?leadSource=uverify%20wall
https://www.washingtonpost.com/world/interactive/2022/biden-ukraine-military-aid-us/