امروز هفتم اسفند مصادف با پنجم شعبان و سالروز میلاد سید الساجدین و زین العابدین است؛ امامی که گنجی نه فقط برای شیعیان و مسلمانان که برای جهانیان به یادگار گذاشت و ما که خود را تشنگان معارف الهی می دانیم، هنوز نتوانسته ایم جرعه ای از این دریای معرفت بچشیم، چه رسد به این که بخواهیم خود را سیراب کنیم. برخی تصور می کنند این زبور آل محمد(ص) یعنی صحیفه سجادیه فقط برای خواندن و زمزمه کردن در خلوت های نیمه شب و روزهای مبارکی همچون عیدهای فطر و قربان است.
شما چرا دعا می کنید؟ حتما خواسته ای دارید و می دانید که گره کار شما با دعا و مناجات به درگاه الهی باز می شود. برخی دعا می کنند که مشکلاتشان حل شود، برخی هم برای دیگران دعا می کنند و خواسته دیگران را بر خواسته خود مقدم می دارند که در حدیث قدسی آمده است خدا را با زبانی بخوانید که گناه نکرده است. یعنی دیگران را دعا کنید و دیگران هم شما را دعا کنند تا دعایتان مستجاب شود.
برخی هنگامی که نام امام سجاد (ع) را می شنوند، به یاد بیماری آن حضرت در روز عاشورا می افتند و اگر پای منبرها و روضه ها نشسته باشند، نکته هایی از خطبه امام سجاد (ع) در مجلس یزید را به یاد داشته باشند ولی از ۳۵ سال مبارزات آن حضرت با یزیدیان غافل هستند که آن حضرت چگونه در قالب دعا به شیعیان درس زندگی و عاقبت به خیری را یاد می داد. بسیاری از پژوهشگران مذهبی معتقدند امام سجاد(ع) در دورانی که امکان بیان معارف الهی و دینی نبود با زبان دعا، این معارف را در اختیار شیعیان می گذاشتند و بعضی از کارشناسان می گویند امام سجاد (ع) طی ۳۵ سال با دعاهای صحیفه سجادیه به ترمیم و بازسازی محبت مردم نسبت به خاندان پیامبر (ص) پرداخت.
یکی از همین کارشناسان می گفت: با این که بعد از شهادت سیدالشهدا (ع) یک خفقان حاکم شده بود ولی امام سجاد (ع) به هدایت مردم مشغول بودند، درحالی که همان مردم پدرشان را در کربلا و مقابله با یزید یاری نکردند. برخی تصور می کنند امام چهارم جامعه را به حال خود رها کرده و با پهن کردن سجاده ای مشغول عبادت شده بود در حالی که اینگونه نبود. در صحیفه سجادیه که ناب ترین معارف توحیدی در این متن ادبی زیبا نهفته است و در لابلای آن صلوات بر پیامبر و اهل بیت (ع) موج می زند، به نوعی ترمیم و بازسازی محبت نسبت به خاندان پیامبر صورت می گرفت که بعد از کربلا مورد هتک حرمت قرار گرفته بودند. البته این راهبرد در قالب دعا بود که امام سجاد (ع) به صورتی کاملا حساب شده معارف مورد نیاز مردم را از نظر عاطفی، روحی و عقیدتی در آن دوره انتقال می دادند.
شاید صحیفه سجادیه در کتابخانه شما هم باشد؛ به شرطی که کتابخانه ای داشته باشید ولی آخرین باری که به این کتاب مراجعه کردید، کی بوده است؟ شاید غبار فراموشی بر روی آن نشسته باشد و ندانید که در این کتاب ۵۴ دعا از علی بن الحسین نقل شده که هر کدام می تواند کلیدی برای باز کردن قفل هایی باشد که در زندگی هایمان وجود دارد. اگر به دنبال آرامش هستید، به قرآن پناه ببرید و با تلاوت کلام الهی، دل هایتان را صیقل بخشید ولی همانگونه که با قرائت آیات قرآن، خدا با ما سخن می گوید، ما هم می توانیم با دعا، حرف های دلمان را با خدا بزنیم که از آن به قرآن صاعد یاد می کنند. امام خمینی (ره) در این زمینه فرمود: صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است و از بزرگترین مناجات عرفانی در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است.
اگر یادتان باشد، اوایل دوران کرونا رهبر انقلاب به مردم سفارش کردند که دعای هفتم صحیفه را زیاد بخوانند. اگر عاقبت به خیری می خواهید دعای یازدهم را بخوانید. اگر خدای ناکرده دچار گناهی شده اید و نمی توانید به کسی بگویید که نباید هم به کسی گفت، صحیفه را باز کرده و نکات دعای دوازدهم را مرور کنید. هنگام بیماری، علاوه بر دوا و دکتر، دعای چهاردهم را زمزمه کنید. همسایگان و دوستانتان را هم از دعای خود بی بهره نگذارید و از زبان امام سجاد(ع) دعای بیست و ششم را بخوانید. دعا برای مرزداران، دعا به هنگام گرفتاری، دعا برای پدر و مادر، دعا برای تندرستی، دعا در دفع مکر دشمنان و دعا به وقت یاد مگر از دیگر نیایش های سیدالساجدین با پرودگار است.
شاید بتوان گفت دعای بیستم، گل سرسبد صحیفه است که امام چهارم، قطره قطره مکارم اخلاق را به دهانمان می چکاند تا سبک زندگی و راه و رسم رفتار و برخورد با دیگران را تمرین کنیم. اگر هر سال در روز عرفه با دعای امام حسین (ع) به راز و نیاز با خدا می پردازید، نگاهی هم به دعای زین العابدین در این روز بیاندازید تا خودتان ببینید چگونه آن حضرت به خلوتگه الهی راه می یابد.
ماه مبارک رمضان در پیش است و علمای اخلاق سفارش می کنند دعای وداع با این ماه مبارک را از زبان سیدالساجدین بخوانید تا بهتر و بیشتر به این ماه معرفت پیدا کنید و قدردان آن باشید و از روزها و شب های آن و تمام لحظاتش بیشتر توشه را برگیرید که دو سال پیش به همین مناسبت شرح این دعا را از زبان آیت الله حسن ممدوحی منتشر کردیم و خدا رحمت کند این استاد اخلاق را که در ایام کرونا دعوت حق را لبیک گفت. البته دعاهای ختم قرآن و فرا رسیدن ماه رمضان را هم فراموش نکنید.
برخی افراد گلایه می کنند که این همه دست به درگاه الهی برمی دارند و عاجزانه از خدا می خواهند تا مشکلاتشان را حل کند ولی دعاهایشان مستجاب نمی شود در حالی که دعا کردن شرایطی دارد و همچنین قرار نیست همه خواسته های ما برآورده شود. چون ممکن است خیر و صلاح ما در برآورده شدن آن نباشد. همین سوال را از امام صادق (ع) پرسیدند که مگر خدا نمی گوید دعا کنید تا اجابت کنم؛ پس چرا افرادی را می بینیم که دعا می کنند ولی دعایشان به اجابت نمی رسد و مظلومانی را می بینیم که از خدا پیروزی بر دشمن را می طلبند، ولی خدا آنها را یاری نمی کند؟
امام جعفر صادق (ع) فرمود: هیچ کس او را نمی خواند مگر این که خدا اجابت می کند. اما دعای ستمگر مردود است تا این که توبه کند و هنگامی که صاحب حق، دعا کند، خدا اجابت می فرماید و بلا را از او برطرف می سازد، به طوری که گاه خود او نمی داند و یا آن را به صورت پاداشی بزرگ برای روز نیازش به آن (روز قیامت) ذخیره می کند و هرگاه چیزی را که بندگان تقاضا کنند که مصلحت آنها نباشد، خودداری می فرماید.
ائمه معصومین (ع) برای دعا کردن شرایطی را برشمرده اند که برخی به زمان و مکان مربوط می شود و برخی موارد نیز به دل و عمل دعاکننده بستگی دارد. مثلا به دعای سحر و نیمه شب یا هنگام تلاوت قرآن و اذان سفارش شده یا هنگام باریدن باران و زمانی که لشکر اسلام و کفر در مقابل یکدیگر قرار می گیرند. همچنین پس از اقامه نماز یا هنگام غروب خورشید و طلوع فجر و در زمانی که صدای مظلومیت ستم دیده ای بلند می شود، دعا زودتر به اجابت می رسد. بعضی از دعاها هم گفته شده که در زمان هایی مانند سجده یا روز جمعه خوانده شود. درباره مکان دعا نیز توصیه شده که در مساجد حضور یابید. مانند مسجد الحرام، مسجد النبی و مشاهد مشرفه به ویژه زیر بارگاه سیدالشهدا (ع).
اگر در دعاهای صحیفه سجادیه دقت کرده باشید، متوجه می شوید که بیشتر دعاهای امام سجاد(ع) با ذکر صلوات آغاز می شود و در روایات نیز توصیه شده که دعاهای خود را با صلوات شروع کنید، آنگاه دست به دعا بردارید و در نهایت با صلوات تمام کنید. چون هنگامی که صلوات به عنوان یک دعای مستجاب، به دعای ما ضمیمه می شود، خدا هم به برکت دعای صلوات، دعای دیگر ما را مستجاب می‌کند. این ماه هم که ماه صلوات و دعاست و سفارش شده که صلوات شعبانیه و مناجات شعبانیه را فراموش نکنیم.
یکی از شرایط مهم دعا این است که تلاش را کنار نگذاریم و همانگونه که امیرمومنان علی (ع) فرموده دعاکننده بدون عمل مانند تیرانداز بدون کمان است، دعا کردن بدون تلاش نیز بی فایده است و در برخی روایات به مواردی اشاره شده که چرا خدا دعای آنان را برآورده نمی کند. مثلا کسی که در خانه بنشیند و رزق و روزی خود را از خدا درخواست کند درحالی که همان خدا دستور داده که برای روزی خود تلاش کند یا کسی که مال و ثروتی دارد ولی با بی تدبیری خود آن را نابود می کند و آنگاه از خدا طلب ثروت می کند ولی توجه ندارد که خدا دستور به میانه روی و دوری از اسراف داده است.
یکی از مواردی که در روایات به برآورده نشدن دعا تصریح شده در کلام امیر کلام آمده است که آن حضرت فرمود: امر به معروف و نهی از منکر را رها نکنید که در آن صورت افراد پلید بر شما حکومت خواهند کرد و هر چه دعا کنید مستجاب نخواهد شد. استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری در کتاب ۲۰ گفتار ضمن بیان شرایط دعا می گوید: شرط دیگر این است که آن حالت تغییر، نتیجه کوتاهی و تقصیر در وظایف نباشد و به عبارت دیگر حالتی که دارد و دعا می کند آن حالت عوض شود، عقوبت و نتیجه منطقی تقصیرات و گناهان او نباشد که در این صورت تا توبه نکند و علل و موجبات این حالت را از بین نبرد آن حالت عوض نخواهد شد.
وی از امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نمونه یاد کرد و افزود: صلاح و فساد اجتماع بستگی کامل به اجرا و عدم اجرای این اصل دارد. نتیجه منطقی ترک امر به معروف و نهی از منکر این است که میدان برای اشرار باز می شود و آنها بر مردم مسلط می شوند. اگر مردم در این وظیفه خود کوتاهی کنند و به عقوبت و نتیجه منطقی این کوتاهی مبتلا شوند و آن وقت بخواهند ابتلاهای خود را با دعا رفع کنند، ممکن نیست. راه منحصر این است که توبه کنند و دومرتبه در حدود امکانات خود امر به معروف و نهی از منکر کنند. البته در این صورت تدریجاً به هدف و مطلوب خود خواهند رسید.
جای استاد شهید مطهری امروز خالی است تا این سوال را بپرسیم که اگر مردم در حد و توان خود به وظیفه عمل کردند و با تذکر زبانی و حتی بست نشینی در این روزگار در مقابل بی حجابی ها ایستادند ولی بازخوردی از مسئولان ندیدند، آیا دعای مردم به اجابت خواهد رسید یا نه؟