خرده مالکی و پراکندگی اراضی در سال های اخیر یکی از موانع پیشرفت و توسعه در خراسان شمالی محسوب می شود و این مانع زمانی به سدی در برابر توسعه این خطه تبدیل می شود که این خرده اراضی بدون سند، در بین مالکین تقسیم و تبعات ناشی از آن بر مشکلات این پدیده می افزاید.
این موضوع در خراسان شمالی از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که اقتصاد این استان بر محوریت کشاورزی بنا نهاده شده و کشاورزی نقش مهمی در اشتغال و توسعه استان ایفا می کند، بنابراین از سنددار نبودن اراضی بعنوان معضلی که معیشت مردم منطقه را به خطر می اندازد، یاد می شود.
با نگاه اجمالی به موقعیت اقتصادی خراسان شمالی اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد و معیشت این خطه مشهود می شود چرا که حدود ۴۰۰ هزار هکتار عرصه کشاورزی این استان است و بیش از ۸۰ هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی در این حوزه فعالیت می کنند و سهم بخش کشاورزی استان ۱.۱ درصد از تولید ناخالص بخش کشاورزی کشور است که مهمترین بخش تولیدی استان به شمار می رود.
اجرای طرح کاداستر و سنددار کردن اراضی کشاورزی یکی از موضوعات مهمی که از سال ۱۳۹۳ در دستور کار قرار گرفته است با این فرض که سند همیشه برای صاحبان املاک به نوعی یک پشتوانه محکم و قانونی محسوب می شود که از تعرض افراد سودجو جلوگیری می‌کند و سنددار کردن اراضی کشاورزی بستر مناسب در راستای خدمت رسانی دولت به کشاورزان و همچنین موجب جلوگیری از معضل زمین‌خواری می‌شود و سند دار کردن این اراضی، باعث رفع دغدغه کشاورزان و دریافت خدماتی از جمله انواع کودهای شیمایی، بذور و سایر موارد از سوی دولت می‌شود.
نکته قابل تامل این است که تاکنون تنها ۲۳ درصد از اراضی کشاورزی استان سنددار شده است و سازمان جهاد کشاورزی در این زمینه عملکرد مناسبی نداشته است و آنچه که مسلم است مسوولان دولت سیزدهم در خراسان شمالی مصمم شده اند تا سنددار شدن اراضی را به طور کامل در این خطه کشاورز خیز اجرایی کنند و این موضوع تا جایی اهمیت پیدا کرده است که استاندار ضرب الاجل سنددار شدن ۷۰ درصد از اراضی را تا شهریورماه سالجاری را صادر کرده است.
عملکرد نامناسب سنددار شدن اراضی
بر اساس آمار جهادکشاورزی خراسان شمالی؛ کل اراضی استان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار است که ۴۰۰ هکتار آن را سطح اراضی کشاورزی و بایر تشکیل می دهد و اکنون ۱۳ درصد از این سطح به بخش کشاورزی اختصاص دارد و ۸۷ درصد نیز اراضی غیرکشاورزی است.
بررسی عملکرد جهاد کشاورزی خراسان شمالی در جدول بالا بیانگر این است که استان تا سال ۱۳۹۳ همزمان با اجرای طرح کاداستر در سطح زمین های زراعی، باغی، دیم و آیش، قدم محکمی در زمینه سنددار کردن اراضی کشاورزی برداشته نشده و در این زمینه عملکرد مناسبی نداشته است.
بررسی حاکی از این است که قبل از این تنها چهار درصد از اراضی کشاورزی استان سند داشته است که با تلاش های مضاعف کارشناسان و دستگاه های مربوطه در سال های اخیر به ۲۳ درصد رسید.
شهرستان اسفراین با ۲۹ هزار و ۶۰۰ هکتار در سنددار کردن اراضی پیشرو است و شهرستان راز و جرگلان نیز با مساحت ۲۴۶ هکتار معادل یک درصد کمترین است.
شهرستان فاروج با ۲۱ هزار و ۷۸۷ هکتار، شیروان با ۱۴ هزار و ۵۴۲ هکتار، شهرستان، مانه و سملقان با ۱۳ هزار و ۲۱۱ هکتار و شهرستان بجنورد با چهار هزار و ۲۷۱ هکتار به ترتیب دارای اراضی سنددار هستند.
بررسی این جدول بالا نشان می دهد که از حدود ۴۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی در این استان وجود دارد تاکنون ۹۱ هزار و ۲۱۲ هکتار معادل ۲۳ درصد از اراضی استان با اجرای طرح کاداستر سنددار شده است.
سراشیبی رفع تداخلات
اهمیت موضوع رفع تداخلات اراضی به ویژه اختلافات موجود بین دولت و کشاورزان در مورد تداخلات اراضی ملی، دولتی و مستثنیات یکی از مسائل مورد تاکید مداوم وزیر جهاد کشاورزی و مسئولان ارشد دولت سیزدهم بوده است.
اختصاص ماده ۵۴ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور به مساله رفع تداخلات اراضی، نقطه عطف مهمی برای حل این معضل ۵۰ ساله است و طی سال های اخیر با نهایی شدن این ماده قانونی، تعیین سازمان امور اراضی به عنوان مجری این ماده قانونی و تدوین، تصویب و ابلاغ آیین نامه اجرایی آن و شیوه نامه اجرای آیین نامه امیدواری هایی برای رفع تداخلات اراضی و کاهش اختلافات کشاورزان و دولت بر سر اراضی ملی و مستثنیات را دربرداشته است.
اگرچه بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی؛ این استان در تثبیت مالکیت کاداستر و رفع تداخلات در ۲ سال متوالی ۹۶ و ۹۷ رتبه برتر کشوری را کسب کرده بود ولی از آنجایی که رفع تداخلات با سنددار شدن اراضی معنا پیدا می کند و تنها ۲۳ درصد از اراضی این خطه سنددار شده است بیانگر موقعیت نامناسب تداخلات است.
بررسی های جدول بالا حکایت از این دارد که تاکنون قرارداد اجرای طرح کاداستر در ۳۵۱ هزار و ۷۵۹ هکتار از زمین های کشاورزی این استان بسته شد که از این سطح نقشه ۲۷۰ هزار و ۱۳۴ هکتار آن تهیه و نقشه ۱۹۲ هزار و ۵۰۷ هکتار تاکنون تایید شده است.
آمار جهاد کشاورزی خراسان شمالی نشان می دهد که کل پلاک های مشمول رفع تداخلات در این استان هزار و ۴۰۸ پلاک است که تاکنون ۸۵۹ پلاک معادل ۶۰ درصد و با مساحتی یک میلیون و ۴۰۹ هزار و ۳۰ هکتار رفع تداخل شده است.
چالش‌ها و پیشنهادات
مدیر امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در ادامه در مورد مزایا و چالش های طرح کاداستر در استان می افزاید: اجرای طرح کاداستر گامی بزرگ در راستای توسعه کشاورزی، سنددار شدن اراضی و تامین امنیت غذایی محسوب می شود که با اجرای طرح ضمن کاهش اختلافات ملکی تمامی اراضی کشاورزی سند دار می شوند.
علی ایزانلو می گوید: دسترسی آسان به اطلاعات مالکیت همه مالکان از دیگر فواید اجرای این طرح به شمار می رود که از این طریق می‌توان به سهولت دریافت که این ملک متعلق به چه کسی است ضمن اینکه رفع تداخلات اراضی ملی و مستثنیات در پلاک های ثبتی بیشترین تنش ها را در استان دارد و با تهیه نقشه کاداستر کمک موثری به این موضوع می شود.
وی؛ معضلات و چالش‌های اجرای طرح را کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه صدور سند، زمانبر بودن صدور اسناد اراضی کشاورزی از طریق قانون تعیین تکلیف اراضی و ساختمان‌های فاقد سند رسمی، وجود قوانین بازدارنده اعم از قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی، قوانین مربوط به وراثت، تعیین تکلیف اراضی بایر دولتی، وصول عواید رفع تداخلات و زمانبر بودن نظارت نقشه‌های کاداستر توسط سازمان نقشه‌برداری عنوان کرد.
مدیر امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در بین صحبت هایش به موضوع جالبی اشاره می کند و می گوید: برخی از روستاییان بنا به دلایل مختلفی از جمله احتمال قطع یارانه ها و گرفتن مالیات را دلیلی بر خودداری در سنددار کردن اراضی می دانند که باید در این زمینه کار فرهنگی کرد تا مجاب به اجرای طرح شوند.
وی پیشنهادهایی را نیز داد و در این زمینه می افزاید: جذب نیروی انسانی متخصص از جمله نقشه‌برداران با تجربه و به کارگیری نیروهای بازنشسته امور اراضی و ثبت اسناد و املاک، به کارگیری ظرفیت رسانه جهت ترغیب و تشویق کشاورزان به سنددار کردن اراضی کشاورزی و تعامل و برگزاری منظم جلسات قرارگاه صدور سند استانی و کارگروه‌های متناظر شهرستانی می تواند این روند را سرعت بخشد.
ایزانلو تهیه نقشه به صورت نقشه‌برداری فتوگرامتری (پهپاد) با توجه به سرعت کار و کیفیت عکس‌ها و دقت مطلوب این روش، بررسی خارج از اولویت پرونده‌های اراضی کشاورزی در هیات تعیین تکلیف و استقرار گروه های مجهز به صورت همزمان در روستاهای هدف توسط شرکت مشاور و یا نظام مهندسی و نظام صنفی از دیگر پیشنهادات عنوان کرد.
ضرب الاجل استاندار
بر اساس آمار بیش از ۳۶ درصد اشتغال استان در حوزه کشاورزی انجام می شود و به نوعی تعداد زیادی از ساکنان شهرهای این استان به ویژه شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر در روستاها اشتغال دارند و سامان این بخش ارتباط مکملی با توسعه استان دارد و سند دار کردن اراضی می تواند به این قشر کمک شایانی کند.
اهمیت این موضوع به حدی بوده است که استاندار خراسان شمالی بر صدور سند زمین‌های کشاورزی تاکید کرد و در این زمینه می گوید: تا پایان شهریورماه سال جاری باید ۷۰ درصد اراضی استان سنددار شود.
محمدرضا حسین نژاد می افزاید: اجرای سند دارکردن زمین های کشاورزی نباید به کشاورزان هزینه تحمیل و روند اجرا باید آسان سازی شود.
وی فرهنگ سازی و تبلیغات را راهکار مناسبی بر تشویق کشاورزان برای سنددار کردن اراضی دانست و می گوید: رسانه ها و همچنین بخش ترویج سازمان جهاد کشاورزی در این خصوص باید ورود و کشاورزان را از اهمیت این طرح آگاه کنند و بعضا برخی از کشاورزان به دلایل مختلف برای سند دار کردن زمین های کشاورزی خود اقدام نمی کنند که باید ابهامات در این حوزه برطرف شود.
نماینده عالی دولت در خراسان شمالی تاکید می کند که سند دار کردن زمین های کشاورزی به توسعه این بخش کمک می کند و از اختلافات و انحراف های این بخش می کاهد و هویت دار کردن زمین های کشاورزی اقدامی مهم است که روند اجرای آن در سال های اخیر بسیار کند بوده و استان در این زمینه شرایط مناسبی ندارد.
۴۴ درصد جمعیت یک میلیون نفری این استان در نواحی روستایی سکونت دارند و حدود ۸۲ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این استان مشغول به فعالیت هستند.
سهم بخش کشاورزی استان ۱.۱ درصد از تولیدناخالص بخش کشاورزی کشور است که مهمترین بخش تولیدی استان بخش کشاورزی است.