پیامبر اکرم (ص) در بیست و نهمین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اَللّهُمَّ غَشِّنِی فِیهِ بِالرَّحْمَةِ وَ ارْزُقْنِی فِیهِ التَّوْفِیقَ وَ الْعِصْمَةَ وَ طَهِّرْ قَلْبِی مِنْ غَیاهِبِ التُّهَمَةِ یا رَحِیما بِعِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ؛ خدایا در این ماه مرا با رحمتت بپوشان و توفیق و خودنگهداری را نصیبم کن و دلم را از تیرگی‌های تهمت پاک کن، ای کسی که با بندگان با ایمان مهربان هستی.
خدا رحمت کند آیت الله احمد مجتهدی تهرانی را که در یک شوخی بامزه درباره دعای این روز می گفت در روزگاری نه چندان قدیم بیست و نهم روز ماه رمضان به روز «غشنی» معروف بود و برخی افراد تصور می کردند که این غشنی به معنای ضعف و غش کردن است و با لحن ضعیف به خدا می‌گویند که خدایا من غش کردم، در حالی که این طور نیست و غشّنی معنای پوشاندن می‌دهد. برخی روزه داران که در روزهای پایانی ضیافت الهی از نظر جسمی و ظاهری به روغن سوزی می افتند و دیگر رمقی ندارند، با خواندن اللهم غشنی زبان حال می گیرند که خدایا! این روزه های نصفه و نیمه ما را قبول کن.
یکی از فرازهای مهم دعای امروز به گناه تهمت اشاره دارد که توجه روزافزون به این گناه، نیاز جامعه امروز هم هست ولی شاید به راحتی از کنار آن عبور می کنیم. در این ماه از خدا می خواهیم تا دل های ما را از تهمت و آلودگی ها پاک کند. برخی در اهمیت پرهیز از تهمت می گویند منظور از تهمت این است که به دیگران چه با زبان، اشاره یا با هر وسیله ای دیگر حتی به صورت قلبی که دیگران هم نمی فهمند، نسبت های ناروا بدهیم. اتهام زدن به دیگران قلب انسان را تیره و او را نسبت به دیگران بدبین می کند و موجب گوشه گیری فرد و جدا شدن او از دوستان و جامعه می شود. در واقع کسانی که دیگران را حتی در قلب خود به بدی ها متهم می کنند، نمی توانند به آنها اعتماد کنند و به مرور زمان خود را تنها می بینند و از طرفی مردم هم به این افراد نزدیک نمی شوند. زیرا نگران هستند که مبادا مورد اتهام قرار گیرند.
اهمیت شناخت گناه تهمت در این روزگار دوچندان است، آن هم به دلیل حاکم شدن فضای مجازی در دنیای ارتباطات امروزی و گاهی هر مطلب و فیلمی را که به دستمان می رسد و پیام که نه بلکه نابودکننده شخصیت دیگران را بدون بررسی و از روی ذوق و شوق که ما هم این مطلب را می دانیم، برای دوست و دشمن می فرستیم؛ غافل از این که روز حساب و کتابی در کار است و باید پاسخی برای فرستادن آن تهمت داشته باشیم.
گاهی مطلبی را برای دیگران می فرستیم از آن جهت که به شخص مورد اشاره سوء ظن داریم و حالا فرصت مناسبی پیدا کرده ایم تا با فرستادن این فیلم یا مطلب برای دیگران، بر ادعا و سوء ظن خود مهر تایید بزنیم. یک تفاوت میان تهمت و سوءظن وجود دارد و آن این است که سوء ظن را می توان سرچشمه تهمت دانست. به عبارت دیگر اگر از رفتار، گفتار یا حالات دیگران، خدای ناکرده، برداشت بدی داشته باشیم و این برداشت، فقط در دل ما باقی بماند و آشکار نشود به سوءظن مبتلا شده ایم ولی اگر برداشت ناشایست خود را اظهار کنیم، به دیگران تهمت زده ایم.
گاهی فراموش می کنیم که تهمت یکی از گناهان کبیره است و آیت الله شهید سیدعبدالحسین دستغیب در کتاب گناهان کبیره به طور مشروح گفته است که این گناه چه عواقبی برای انسان و جامعه دارد. اگر بخواهیم تهمت را در یک جمله تعریف کنیم، باید بگوییم اگر انسان در حق کسی به چیزی که او راضی نیست دروغ بگوید، مرتکب تهمت شده است. به عبارت دیگر چیزی را به دروغ به دیگری نسبت دهد و شخصی که مرتکب گناه و عمل زشتی نشده به انجام آن متهم کند و یا عیب و نقصی را که در او نیست به او بچسباند و فرقی نمی کند که این نسبت دروغ در حضور او باشد یا در غیاب. بر این اساس بهتان و تهمت تقریبا در یک ردیف قرار می گیرند و بهتان را بدترین نوع دروغ می دانند. اگر اتهام زدن به شخصی در غیاب وی باشد، غیبت هم بشمار می‌آید و انسان در واقع مرتکب دو گناه شده است یکی دورغ و دیگری غیبت و بزرگترین ظلم در حق برادر مؤمن آن است که او را متهم به ارتکاب گناهی کنی که هرگز آن را انجام نداده است.
در قرآن کریم بیش از ۴۰ آیه درباره تهمت و بهتان زدن به مردم در جریان های مختلفی نازل و در روایات فراوانی به این گناه کبیره اشاره شده است. یکی از بهترین راه ها برای رهایی از تهمت و بهتان داشتن حسن ظن به برادر مومن است. در واقع مومن نه تنها نباید به برادر و خواهر مؤمن خویش سوء ظن داشته باشد و به آن ترتیب اثر بدهد بلکه باید عمل او را حمل بر صحت کند و بکوشد تا سوء ظن خویش را به حسن ظن تبدیل کند. حضرت علی (ع) فرمود: باید گفتار و کردار برادر دینی خود را به بهترین وجه قرار دهی مگر اینکه یقین پیدا کنی و راه توجیه (حمل بر صحت) بر تو بسته باشد و نباید به سخن برادرت بد گمان باشی در حالی که تو محمل خوبی برای توجیه کلام او می‌یابی.
شاید شنیده باشید که فاصله بین بهشت و جهنم فقط چهار انگشت است و این مطلب اشاره به روایتی از امیرمومنان (ع) دارد که آن حضرت چهار انگشت خود را میان گوش و چشم خود گذاشته و فرمود آنچه چشمان تو دید حق و آنچه گوش های تو شنید اکثر آن باطل است و در جای دیگر فرمود باطل این است که بگوئی شنیدم و حق این است که بگوئی دیدم. البته با تحولاتی که امروزه در فضای مجازی و فناوری های الکترونیکی بوجود آمده دیگر نمی توان به چشم خود هم اعتماد کرد مگر این که خود انسان آن را ببیند و آن هم صدها اما و اگر دارد.
یکی از یاران امام هفتم به نام محمد بن فضیل می‌گوید به موسی بن جعفر (ع) عرض کردم بعضی از افراد موثق برای من خبر آوردند که یکی از برادران دینی درباره من مطلبی گفته که آن را نمی‌پسندم و از او در این باره سؤال کردم که انکار کرد. حال تکلیف من چیست؟ امام هفتم فرمود: گوش و چشمت را نسبت به برادرت تکذیب کن بطوری که اگر ۵۰ عادل در نزد تو گواهی بدهند که فلانی درباره تو چنین مطلب نادرستی را مطرح ساخته تو باید آنان را تکذیب، و برادر ایمانی خود را تصدیق کنی و آنچه را که باعث ریختن آبروی او می شود اشاعه ندهی که در غیر این صورت از مصادیق آیه ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشه فی الذین امنوا خواهی بود. این درحالی است که به نیت فعالیت فرهنگی و رسانه ای تصاویری از زنان بی حجاب را در فضای مجازی منتشر می کنیم در حالی که بسیاری از آنان با یک تذکر و نهی از منکر، حجاب خود را اصلاح می کنند ولی با انتشار تصاویرشان ممکن است مصداق این آیه قرار گرفته و خدای ناکرده عذاب دنیا و آخرت را برای خودمان بخریم.
امام هفتم در این روایت فرمود با گواهی ۵۰ عادل هم به برادر خود تهمت نزن در حالی که گاهی با یک پیام بی سر و ته که نه منبع آن مشخص است و نه زمان و مکان آن، دیگران را آماج تیرهای تهمت و افترا قرار می دهیم و حتی دلمان را خوش می کنیم که دست به افشاگری زده ایم.
گیرم که مرا جواب کردی خوش باش، تهمت زدی و خراب کردی خوش باش، آن روز که با خودت گلاویز شدی، گر آینه را مجاب کردی خوش باش.
به همین دلیل در سوره اسرا آمده است که گوش و چشم و دل آدمی مسئول است و نمی تواند هر سخنی را هر جایی بگوید یا در سوره حجرات می خوانیم اگر مطلبی را برای ما بیان کردند، ببینیم گوینده کیست و اگر در درستی آن شک داریم، بیشتر تحقیق کنیم.
آیات افک هم که در سوره نور آمده به اهمیت گناه تهمت اشاره می کند. از طرف دیگر برای این که هدف تهمت دیگران نباشیم، سفارش کرده اند که از مواضع تهمت فرار کنید. حضرت علی (ع) فرمود کسی که خود را در معرض تهمت قرار دهد، نباید کسی را که به او بد گمان می‌شود، نکوهش کند یا در وصیت به فرزندش امام حسن مجتبی (ع) فرمود از محل تهمت دوری کن.
هنگامی که رسول خدا (ص) در مسجد معتکف بود و صفیه یکی از همسران حضرت به دیدنش آمد، پیامبر هنگام مراجعت صفیه به منزل که چند گامی او را همراهی و در ضمن با او گفت و گو می‌کرد، یکی از انصار آنان را دید و حضرت به انصاری فرمود این صفیه همسر من است، و هدف پیامبر از بیان این مطلب دفع سوء ظن محتمل از طرف انصاری بود.
شاید هنگام سخن گفتن یا فرستادن پیام برای دیگران به این موارد توجه نکنیم در حالی که ممکن است حق را باطل و باطل را حق جلوه دهیم؛ بی گناهی را متهم و گرفتار کنیم و گناهکاری را تبرئه و آزاد. در نتیجه باعث سلب اعتماد عمومی مردم از یکدیگر شویم و حتی زمینه هرج و مرج را فراهم کنیم. امام صادق (ع) فرمود اگر مؤمنی برادر مؤمن خویش را متهم سازد و به او تهمت بزند ایمان از قلب او محو می‌شود؛ آنگونه نمک در آب ذوب می‌شود و پیامبر اکرم (ص) هم فرمود: هر کس به مرد یا زن با ایمانی بهتان بزند یا درباره کسی چیزی بگوید که در او نیست، خدا در قیامت او را بر تلی از آتش قرار می‌دهد تا از آنچه گفته است خارج شود و از عهده گفته خود بیرون آید.