پیامبر اکرم (ص) در بیست و سومین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اَللّهُمَّ اغْسِلْنِی فِیهِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ طَهِّرْنِی فِیهِ مِنَ الْعُیوبِ وَ امْتَحِنْ قَلْبِی فِیهِ بِتَقْوَی الْقُلُوبِ یا مُقِیلَ عَثَرَاتِ الْمُذْنِبِینَ؛ خدایا در این ماه از گناهانم شست و شویم ده و از عیب‌ها پاکم کن و دلم را به پرهیزکاری دل ها آزمایش کن. ای نادیده گیرنده لغزش‌های اهل گناه.
سخن گفتن از تقوا بسیار ساده است و می توان صدها صفحه درباره جایگاه تقوا در قرآن و کلام اهل بیت (ع) نوشت و ساعت ها درباره آثار تقوا و راه های تقویت آن سخن گفت اما نکته مهم آن است که تقوا در صحنه زندگی و میدان عمل چگونه است.
تقوا در یک کلام به معنای خویشتنداری در برابر گناهان است. به عبارت دیگر یک نیروی بازدارنده درونی است که انسان را در برابر انجام دادن کارهای خلاف حفظ می کند. بر اساس این تعریف می توان گفت دانش آموزی که حاضر نیست در جلسه امتحان و آزمون کنکور به برگه نفر کناری خود نگاه کند، یک انسان باتقواست؛ هرچند ممکن است تقلب کردن چنین دانش آموزی را نوعی زرنگی بدانند. آن مغازه داری که جنس قدیمی را با همان قیمت قدیم محاسبه و به مشتری عرضه می کند، یک فروشنده باتقواست؛ چه بازرسان صمت و تعزیرات به سراغش بیایند یا نیایند. آن تعمیرکاری که برای حفظ سرنشینان یک خودرو حاضر نیست به هر قیمتی جنس تقلبی را در خودرو قرار دهد، انسانی باوجدان و با تقواست.
برخی، تقوا را به حالت کسی تشبیه می کنند که از یک زمین پر از خار عبور می کند و برای این که نوک خاری به پایش نرود، با احتیاط گام برمی دارد؛ همچون سربازی که برای حفظ جان خود با احتیاط از میدان مین دشمن عبور می کند. در هر جامعه ای خارهایی وجود دارد و انسان باتقوی مواظب است تا گرفتار این خارها نشود. قرآن از تقوا به عنوان بهترین توشه برای آخرت یاد می کند که باید در همین دنیا آن را ذخیره کرد و حضرت علی (ع) از تقوا به عنوان رئیس اخلاق یاد کردند.
به جا آوردن حق تقوا بر اساس نظر برخی مفسران، انجام واجبات و دوری از محرمات است و در برخی روایات به شکر نعمت و صبر در برابر امتحان های الهی تعبیر شده است. انواع و مراتبی برای تقوا ذکر شده ولی بهترین و بالاترین مراتب تقوا، تقوای دل و قلب است؛ چون گاهی تن آدمی در برابر دستورهای الهی فرمانبردار بوده و مواظب چشم و گوش و زبانش است و گناهی هم نمی کند ولی برخی نه تنها اعضای بدنشان گناه نمی کنند بلکه دل هایشان نیز در برابر پروردگار مطیع و فروتن است و قرآن می فرماید کسانی که شعائر الهی را بزرگ می شمارند در واقع تقوای دل دارند.
آیت الله عبدالله جوادی آملی در این زمینه می نویسد: پرهیزکاران از نظر تعظیم شعائر و تکریم اوامر و نواهی الهی سه گروهند. گروه اول کسانی هستند که در مقام عمل، متقی هستند. اینان از جهنم نجات پیدا کرده به بهشت می رسند اما تقوی دل چیز دیگری است. گاهی انسان خود را بزرگ دانسته و محبوب می دارد و برای نجات جان خود از عذاب دست به آلودگی دراز نمی کند . چنین شخصی، گر چه اوامر الهی را انجام داده و از نواهی پرهیز کرده اما در حقیقت او خود را بزرگ می دارد، نه دستورهای الهی را . او متقی است اما تقوای بدنی دارد نه تقوای دل و در مرحله عمل، با تقوی و طهارت است .
گروه دوم که از گروه اول بالاترند، کسانی هستند که شعائر الهی را بزرگ می شمارند، یعنی آنچه را که خدا به آن امر کرده، چون فرمان الهی است، گرامی می دارند و به آن عمل می کنند و از آنچه خدا نهی کرده، چون نهی خداست، پرهیز می کنند. این گروه نیز از دوزخ نجات یافته و به بهشت می رسند و تقوای آنان نیز تقوای قلب است. زیرا دستورات الهی را از آن جهت که دستور الهی است گرامی می دارند نه از آن جهت که ضامن نجات از دوزخ و مایه وصول به بهشت است .
کسی که برای نجات از جهنم تلاش و کوشش میکند عبد النجاه من النار و آن کس که برای رسیدن به بهشت کوشش می کند عبد الفوز بالجنه است نه عبد الله ! او پس از نجات از جهنم و ورود به بهشت، مانند مزدوری است که اجرتش را بعد از کار، از کارفرما می گیرد و دیگر رابطه ای با کارفرما ندارد.
گروه سوم که از گروه اول و دوم بالاترند، کسانی هستند که اوامر و نواهی الهی را تکریم می کنند، واجب ها و مستحب ها را انجام می دهند، حرام ها و مکروه ها را ترک می کنند، نه برای رهیدن از جهنم و رسیدن به بهشت و نه برای اینکه امر و نهی خداست. بلکه از این جهت که خدا محبوب بالاصاله و عظیم و اعلای بالذات است و آنچه از ناحیه او و به او منسوب باشد نیز از عظمت و حرمت برخوردار است.
البته در آیه ۳۲ سوره حج که به شعائر الهی اشاره شده، سخن از اعمال و مناسک حج است که در ادامه می فرماید اینگونه است که هر کس شعائر الهی را بزرگ بدارد، این امر از تقوای دل هاست. مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می نویسد: شعائر یعنی نشانه هایی که خداوند آنها را برای اطاعت خود نصب نموده، مثل صفا و مروه که خدا آنها را از شعائر الهی می نامد و قضیه از این قرار است که هر کس که احترام شعائر الهی را حفظ کند و آنها را بزرگ بدارد، این عمل او از تقوای قلبش نشأت می گیرد. چون حقیقت تقوی و از مصادیق تقوی آن است که انسان از ناخشنودی الهی دوری کند و از محرمات او اجتناب نماید که این عمل، امری معنوی و قائم به دل انسان است .
پس اگر تقوای دل داشته باشیم، دیگر نیازی به دوربین و پلیس نیست تا از ترس جریمه شدن، پشت چراغ قرمز توقف کنیم و زمانی که چشم پلیس را دور می بینیم، بر اهرم گاز فشار داده و بگوییم قرمزی چراغ، کمرنگ است. اگر تقوای دل در مردم حاکم باشد، مفاهیمی همچون کلاهبرداری، اختلاس، خیانت در امانت، رشوه و جرائمی که هر روز همچون قارچ در فضای مجازی بوجود می آید، رنگ می بازد و شاهد جمعیتی انبوه در دادگاه های کیفری و حقوقی نیستیم.
یکی از نکاتی که برخی اساتید اخلاقی بر آن تاکید دارند، نحوه حضور بانوان در فعالیت های اجتماعی است، به این معنی که رعایت اخلاق در این فعالیت ها ضرورت دارد تا گرفتار آفت های اجتماعی نشوند.
اگر تقوای دل بر جان ها حاکم باشد، از ترس دوربین های مداربسته و بگیر و ببندهای قانونی، مواظب رفتار و اعمالمان نیستیم بلکه همیشه خدا را حاضر و ناظر می دانیم و چه زیبا فرمود امام خمینی (ره) که عالم، محضر خداست؛ در محضر خدا معصیت نکنید.
برخی از کارشناسان اجتماعی معتقدند که افزایش تعداد بازرسی ها و نظارت ها در جامعه باعث کاهش جرم می شود در حالی که برخی دیگر بر این باورند که حتی اگر برای هر شهروندی یک بازرس هم قرار دهیم، باز امکان جرم و خطا در جامعه وجود دارد. چون همان بازرس هم از خطا و گناه مصون نیست و ممکن است پایش بلغزد. به همین دلیل گاهی برخی افرادی که حواسشان جمع است، زیر برگه ای که نوشته شده این مکان به دوربین مدار بسته مجهز است؛ آیه نظارت الهی را می نویسند که الم یعلم بان الله یری؛ به عبارت دیگر تقوای ما هنوز به مرحله ای نرسیده که خدا را ناظر و حاضر در کارهایمان ببینیم و مجبوریم همچون دنیای غرب در هر مکان عمومی انواع و اقسام دوربین های مجهز قرار دهیم؛ هرچند وجود این دوربین ها نیز برای حفظ نظم اجتماعی و امنیت جامعه لازم است.
نظر شما