الگوی کشت نشان دهنده مدت زمان تولید یک محصول در حال کشت و ترتیب کشت محصولات گوناگون در یک زمین با ابعاد مشخص است که باید در رعایت اصول اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست و افزایش بهره‌وری تولید باهم لحاظ شوند.
موضوع تغییر الگوی کشت به دلیل تنش‌های محیطی و کمبود منابع آبی اهمیت بسیار زیادی دارد چرا که با تحقق آن علاوه بر تامین نیاز کشور به محصولات ضروری با افزایش بهره‌وری در تولید شاهد کسب درآمد بیشتر برای کشاورزان خواهیم بود.
امروز در استانی مثل گیلان این موضوع زمانی اهمیت می یابد که خطه ای که پرباران ترین استان کشور است و حتی مرکز آن رشت به شهر باران های نقره ای شهره است این سالها با خشکسالی و افت شدید منابع آبی دست و پنجه نرم می کند چنانکه امسال ذخیره اصلی ترین سد این استان که نیاز آبی ۷۰ درصد شالیزارهای استان را تامین می کند، فقط نسبت به پارسال که بدترین سال آبی استان بود باز هم ۵۰ درصد کاهش دارد.
از این رو با توجه به شرایط کم‌آبی، خشکسالی و تغییرات اقلیمی، الگوی کشت ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
الگوهای کشت، سطح تولیدات کشاورزی را تعیین می‌کند که نشانگر اقتصاد کشاورزی هر منطقه است در واقع مُدل های کشت متاثر از سیاست های کشاورزی، در دسترس بودن نهاده های کشاورزی و فناوری است اما این الگوی کشت در استانی چون گیلان با سایر استان های کشور تفاوتی بارز دارد که در سایر مناطق اگر کشتی مناسب نباشد دو یا سه محصول جایگزین وجود دارد اما محصول پایه گیلان در هر صورت برنج است و دایره مانور بر روی انواع و گونه های مختلف بذرهای مقاوم و غیر مقاوم و نیز محصولات محدودتری است.
انتخاب الگوی کشت مناسب در بهبود حاصلخیزی خاک و در نتیجه افزایش عملکرد محصولات مفید است و حفاظت از محصولات و در دسترس بودن مواد مغذی برای محصولات را تضمین می‌کند؛ طرح الگوی کشت برنامه‌ای است که به کشاورزان کشور توصیه می‌کند که چه محصولی را در کجا و به چه میزان بکارند، متولیان امر در حوزه کشاورزی معتقدند که اجرای آن در تولیدات کشاورزی تحول ایجاد کند.
با توجه به اهمیت این موضوع سند الگوی کشت محصولات کشاورزی برای سال زراعی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ سال گذشته بعد از ۵۰ سال توسط دولت سیزدهم ابلاغ شد
با توجه به اهمیت این موضوع سند الگوی کشت محصولات کشاورزی برای سال زراعی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ در هیجدهم سال گذشته بعد از ۵۰ سال توسط دولت سیزدهم ابلاغ شد. سند الگوی کشت محصولات کشاورزی در دولت سیزدهم ابلاغ شد
مسئولان بخش کشاورزی بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به دنبال اجرای الگوی کشت بودند اما موفق به تحقق این مهم نشدند و در نهایت دولت سیزدهم با تلاش خود این طرح را ابلاغ کرد.
وزیر پیشین جهاد کشاورزی ۲۸ آذر سال گذشته گفته بود؛ هیچ راهی به غیر از اجرای الگوی کشت برای استمرار کشاورزی بر اساس اقلیم ایران نداریم، این کشت فرا قوه‌ای و فرادستگاهی است و با همکاری هم می‌توانیم از عهده آن برآییم. راهی جز اجرای الگوی کشت برای استمرار کشاورزی در ایران نداریم
گیلان هم یکی از استان‌های مهم و تاثیرگذار در حوزه کشاورزی به شمار می رود و جزو ۱۰ استان برتر در این بخش است، محصولات مهمی به ویژه برنج به عنوان محصول راهبردی و استراتژیک در گیلان کشت می شود که در راستای تقویت و امنیت غذایی کشور بسیار مهم هستند.
چای، زیتون، مرکبات، مرغ و محصولات حوزه آبزی‌پروری از دیگر تولیدات مهم گیلان به شمار می‌رود از این‌رو برخورداری از الگوی کشت، توجه به آن و عملیاتی کردن مدل کشت نقش مهمی در اقتدار و امنیت غذایی دارد.
چه چیزی، کجا و با چه روشی بکاریم
سالها و دهه‌های گذشته همواره موضوع الگوی کشت یکی از مباحثی بود که در نظام جمهوری اسلامی و حتی قبل‌تر از آن پی‌گیری و دنبال می‌شد، عضو هیات علمی و رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان با بیان این مطلب ادامه داد: در تبصره ۲ قانون تفکیک وظایف بین ۲ وزارتخانه جهاد سازندگی و کشاورزی مصوب ۱۳۶۹ مجلس شورای اسلامی بر ارایه الگوی کشت تاکید و اشاره شد.
محمدرضا عباسی مژدهی در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: می‌توان گفت که از دهه‌های گذشته مساله الگوی کشت مورد توجه مسئولان عالی نظام بوده از دهه ۵۰ قوانین و آیین‌نامه‌های متفاوتی در همین زمینه (تعیین و اجرای الگوی کشت) به تصویب رسید اما بنا به دلایلی (گاهی اقتصادی و اجتماعی) اجرا نشد.
وی عنوان کرد: سرانجام در قانون بودجه ۱۴۰۱ وزارت جهاد کشاورزی توسط رئیس جمهور مکلف شد که الگوی کشت را در کشور ابلاغ و اجرایی کند، بر این اساس اجرای این پروسه بر عهده وزارت جهاد کشاورزی و نظارت آن بر عهده سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی قرار گرفته که در اراضی زراعی و باغی استان های مختلف در حال انجام است.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان خاطر نشان کرد: امروز وقتی الگوی کشت را به کشاورز معرفی می‌کنیم یعنی اینکه چه چیزی را بکارد، در کجا و به چه روشی؟ باید راهکارهای علمی و پژوهشی آن را نیز ارائه دهیم.
وی افزود: به عنوان مثال در برخی مناطق کم آب سال‌های سال هندوانه کشت شده می‌شود که بیشترین مصرف آب را دارد و با توجه به کم بارشی و کم آبی منطقه ما باید به شکلی برنامه‌ریزی کنیم که الگوی کشت جدیدی را به کشاورزان معرفی کنیم تا محصول دیگری با بهره وری بیشتر آب از اراضی بهره بیشتری برده شود.
وی در ادامه با اشاره به محدودیت تولید خوراک دام در گیلان و با بیان اینکه بسیاری از دامداران علوفه را از سایر استان‌ها با صرف هزینه‌های بالایی خریداری می‌کنند، گفت: اما طی چند سال گذشته نه تنها مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی منابع طبیعی استان بلکه موسسه تحقیقات برنج کشور هم در این زمینه فعالیت‌های بسیار خوبی را انجام داده‌اند و علوفه و گیاهانی را معرفی کردند تا به عنوان کشت دوم بعداز برداشت برنج انجام شوند و علوفه مورد استفاده دامداران تامین شود.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان خاطر نشان کرد: جهاد کشاورزی و کارشناسان این مجموعه در این زمینه زحمات بسیاری زیادی را متحمل می‌شوند و با ورود به عرصه‌هایی کشاورزی، فعالان بخش را هدایت می‌کنند در عین اینکه پشتیبانی و نظارت علمی را همکاران ما در مجموعه مراکز تحقیقاتی در استان گیلان انجام می‌دهند.
وی در ادامه با بیان اینکه برای ارائه یک الگوی کشت برای محصولات زراعی و باغی چند موضوع را باید مورد توجه جدی قرار دهیم، اظهار کرد: منابع طبیعی شامل "اقلیم، آب و خاک"و زیست محیطی، اجتماعی و عوامل اقتصادی و سیاسی جاری در کشور از موضوعاتی است که باید اهتمام شود.
الگوی کشت؛ راهکاری برای برون رفت از تنش آبی
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان با اشاره به مشکلات مربوط به حوزه آبی در سال‌های اخیر و بیان اینکه زمین به سمت گرم‌تر شدن پیش می رود به طوری که ما در کشور تغییر اقلیم و گرم شدن هوا را شاهد هستیم، گفت: الگوی کشت، راهکاری برای برون رفت از تنش آبی است.
وی خاطر نشان کرد: کاهش بارندگی‌ها در طول سال به ویژه در فصولی که نیاز به بارندگی بیشتر است مثل بارش های زمستانه، معتدل شدن یا ملایم شدن زمستان‌ها موجب شده که طی سال های گذشته دچار بحران آب شویم.
وی لازمه کشت و کار را وجود آب و خاک دانست و با اشاره به افزایش جمعیت و ضرورت تولید غذا و توجه به امنیت غذایی اظهار کرد: در این راستا ناچاریم یا غذا در سطح بیشتری تولید کنیم یعنی افزایش سطح زیر کشت را داشته باشیم و یا اینکه راندمات تولید و محصول را در واحد سطح افزایش دهیم.
عباسی مژدهی با بیان اینکه محدودیت در بخش افزایش سطح زیرکشت بر همگان روشن است، اضافه کرد: این محدودیت یعنی اینکه ما نمی‌توانیم اراضی را در سطح افزایش دهیم ضمن اینکه با توجه به افزایش جمعیت حتی با کاهش اراضی کشاورزی مواجهیم، روشن است بنابراین باید فکر دیگری اندیشید.
وی امنیت و اقتدار غذایی را از جمله موارد مربوط به قدرت یک کشور عنوان کرد و افزود: اگر بتوانیم در زمینه تولید و تامین غذای سالم امنیت ایجاد کنیم می توانیم در تمامی مباحث سیاسی و نظامی که پیش روی ما در مواجهه با کشورهای دیگر قرار گرفته، همیشه برگ برنده داشته باشیم.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان اضافه کرد: اگر کشوری باشیم که در تامین منابع غذایی دچار کاستی و مشکل باشیم این مهم می تواند ما را دچار چالش کند، بنابراین تعریف الگوی کشت و اجرای آن تدبیری برای اقتدار و امنیت غذایی است.
وی با بیان اینکه برنامه الگوی کشت توسط وزارت جهاد کشاورزی به تمام استان‌های کشور از جمله گیلان ابلاغ شده است، افزود: سطح عمده کشت در این استان برنج است اما ما در کنار این محصول سایر غلات، سبزیجات و نباتات علوفه‌ای را هم داریم که برخی به صورت آبی و بخشی دیم کشت می شود، بنابراین الگوی کشت برای تمامی شهرستان‌ها تعریف شده‌است.
عباسی مژدهی اظهار کرد: گاهی هر برنامه برای شروع ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد اما امسال که سال نخست اجرای الگوی کشت است، می توان متوجه نقاط ضعف آن شد اینکه در کجا چه نوع کشتی توصیه شده و آیا موفق بوده و می توان آن را توسعه داد و یا در برخی ممکن است پاسخگو نباشد که در این‌صورت از کشت‌های جایگزین برای ماه ها، فصل ها یا سال های بعد استفاده کرد.
الگوی کشت؛ تداوم تولید و پشتوانه امنیت غذایی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان نیز الگوی کشت را تداوم تولیدات حوزه کشاورزی و پشتوانه امنیت غذایی عنوان کرد و افزود: گیلان از استان‌های تاثیرگذار در حوزه کشاورزی است، محصولات مختلف کشاورزی در این استان کشت می شود اما برنج، زراعت اصلی بوده که با فرهنگ و اقتصاد مردم گیلان گروه خورده ضمن اینکه بخشی از زراعت نیز در حوزه گندم و جو در ارتفاعات برخی از شهرستان های استان انجام می‌شود.
صالح محمدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در تعریف الگوی کشت اظهار کرد: الگوی کشت نشان دهنده مدت زمان کشت یک محصول کشاورزی و ترکیب کشت محصولات گوناگون در یک زمین با ابعاد مشخص با رعایت اصول فنی و اکوفیزیولوژی تولید محصولات کشاورزی و در راستای تقویت و حفاظت از محیط زیست است که در نهایت منجر به افزایش بهره وری می‌شود.
وی خاطر نشان کرد: معمولا در بحث الگوی کشت باید یک سری فاکتورها رعایت شود تا در راستای آن برنامه‌ریزی صورت گیرد.
محمدی با بیان اینکه الگوی کشت بر اساس میزان بارندگی، نوع خاک، دما، آب و هوا و درجه تکنولوژی در آن عرصه می‌تواند تاثیرگذار باشد، اضافه کرد: شاخص اقتصادی به همراه رعایت حفاظت از منابع پایه، حفظ محیط زیست و مصرف بهینه آب در نوع فعالیت کشاورزی باید در الگوی کشت رعایت شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان خاطر نشان کرد: در موضوع شاخص اقتصادی معمولا به گونه‌ای محصول را تعیین می‌کنند که مزیت تولید داشته و منجر به افزایش درآمد برای کشاورزان و فعالان آن حوزه باشد.
الگوی کشت در گیلان، متفاوت با سایر استان‌ها
محمدی در ادامه با بیان اینکه گیلان در تعریف الگوی کشت متفاوت با سایر استان‌ها است، اظهار کرد: در تعریف الگوی کشت ممکن است در یک استان، امکان کشت گندم فراهم نباشد و در آن زمان محصول دیگری مانند سویا یا کلزا کشت کنند اما در گیلان به دلیل ماهیت شالیزارهای کشاورزی این امکان وجود ندارد.
وی خاطر نشان کرد: ماهیت شالیزارهای ما به دلیل نوع خاک و شرایط موجود در آن از زهکشی های مطمئنی برخوردار نبوده و با بارندگی ها آب در زمین ماندگاری داشته و منجر به افزایش سطح آب می‌شود، بنابراین ممکن است محصولی کشت کنیم که به دلیل عدم هماهنگی با شرایط اقلیم و خاک، قبل از رسیدن به محصول دچار مشکل شویم.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان اظهار کرد: با توجه به اینکه برنج محصول مهم استان و قابل کشت در شالیزارها و اراضی زراعی است، در اجرای الگوی کشت در گیلان می‌توان در بخش استفاده از نوع رقم "بذر برنج" مقاوم با تنش آبی و سایر شرایط موجود فرهنگ‌سازی کرد.
وی با بیان اینکه عمده کشت در اراضی شالیزاری گیلان استفاده از ارقام هاشمی، علی کاظمی و دم سیاه است، افزود: در اجرای الگوی کشت می‌توان از ارقام پرپتانسیل معرفی شده از موسسه تحقیقات برنج کشور از جمله آنام، فجر، گیلار، رش و گیلانه استفاده کرد که زودرس بوده و در مقابل کم آب مقاوم هستند.
مُدل کشت و لازمه همکاری کشاورزان
برای موفقیت در هر طرحی نیازمند هماهنگی و همکاری مردم هستیم، این مطلب را رئیس سازمان جهاد کشاورزی گفت و ادامه داد: برای اجرای طرح‌های مختلف در حوزه کشاورزی از جمله الگوی کشت نیز نیازمند همراهی کشاورزان هستیم.
وی با تاکید بر ضرورت توجه کشاورزان به توصیه‌های کارشناسان در بهره‌گیری از ارقام زودرس و مقاوم به خشکی اظهار کرد: کشاورزان باید به این مهم توجه داشته باشند که پتانسیل کشت ارقام بومی و محلی مشخص بوده از این‌رو هر میزان، مدیریت مزرعه و فنی اعمال شود و شرایط آب و هوایی خوبی هم داشته باشیم، عملکرد ارقام بومی و محلی از یک حدی فراتر نمی‌رود.
محمدی ادامه داد: بنابراین در راستای اجرای الگوی کشت و برای برخورداری از اقتدار و امنیت غذایی محصول برنج، در کنار ارقام بومی باید از رقم‌های پرپتانسیل کیفی نزدیک به ارقام محلی مانند آنام، گیلار، گیلانه و رش استفاده کرد تا علاوه بر کاهش کسری تولید (۱۰.۵ میلیون تن) از تنش آبی نیز عبور کرد.
وی با بیان اینکه مصرف بهینه آب در قالب الگوی کشت بسیار کمک کننده است، اضافه کرد: یکی از سیاست‌ها در توصیه به اجرای الگوی کشت، استفاه بهینه از منابع آبی و مدیریت آب است، نکات مهمی که کشاورزان باید به آن اهتمام کنند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان کاهش منابع آبی و آوردسدها و رودخانه‌ها را یکی از پیامدهای گرم شدن کره زمین و تغییر اقلیم عنوان کرد و ادامه داد: با توجه به این مهم باید فعالیت‌های کشاورزی را با ارقامی که مصرف آب کمتری دارند، تطبیق دهیم.
وی با بیان اینکه الگوی کشت با محوریت بهره‌وری منابع آبی خیلی کمک کننده است، اظهار کرد: دیگر این امکان وجود ندارد که شالیزارها مانند گذشته غرقاب شوند و مدیریت شالیزار و کارکشاورزی مانند گذشته تنظیم شود از این رو مانند سایر امور نیاز است که شرایط را با وضعیت روز تنظیم کنیم.
گیلان دارای ۳۱۴هزار هکتار اراضی کشاورزی است و ۳۱۷هزار نفر از مردم استان در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت هستند. برنج، چای، زیتون، پیله ابریشم، بادام زمینی، زیتون، فندق و مرکبات عمده‌ترین محصولات کشاورزی گیلان هستند. گیلان همچنین یکی از تولیدکنندگان مهم طیور در کشور است.
این خطه بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در کشور به شمار می آید که با ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری، رتبه اول کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و رتبه دوم تولید برنج را به خود اختصاص داده است، شهرستان‌های رشت و صومعه‌سرا بیشترین سهم را از مساحت اراضی شالیکاری گیلان در اختیار دارند.