به گزارش روز چهارشنبه ایرنا تغییر در وضعیت زیست محیطی سهند تا حدی مشهود است که حیات وحش آن در معرض انقراض و خاک و مراتعش روز به روز در حال تخریب است و از چشمه‌های خروشانش حتی در دامنه‌هایش دیگر خبری نیست.
همین تغییر محسوس در وضعیت سهند، برخی از مسئولان محلی را بر آن داشته تا با تشکیل یک کارگروه شهرستانی در جهت حفاظت همه‌جانبه از سهند گام بردارند اما مشکل اینجاست که این کار بزرگ از عهده مسئولان یک شهرستان بر نمی‌آید و کارگروهی استانی برای نجات سهند مورد نیاز است.
بر همین اساس میزگردی با عنوان «نجات سهند، تداوم زندگی» در ایرنا با حضور کارشناسان شامل دکتر «عبدالله جوانمرد» استاد دانشگاه مراغه در رشته اکولوژی گیاهان زراعی و مرتعی، «غلامرضا زارع» رئیس اداره محیط زیست مراغه و «آرش پاکمهر» رئیس اداره منابع طبیعی این شهرستان برگزار شد تا خروجی آن اهمیت نجات سهند و راهکارهای پیش‌روی آن را نشان دهد.
روش‌های سنتی جوابگوی مدیریت منطقه سهند نیست
رئیس اداره محیط زیست مراغه در این میزگرد بیان کرد: منطقه سهند با توجه به تغییرات آب و هوایی و استفاده‌های بی‌رویه چند دهه گذشته به مدیریت جدید نیاز دارد و با روش‌های سنتی نمی‌توان آن را مدیریت کرد زیرا با بهره‌برداری بی‌رویه از این منطقه، انقراض حیات وحش، تخریب پوشش گیاهی و کاهش روزافزون منابع آبی به سراغ آن آمده است.
«غلامرضا زارع» به خطر انقراض حیواناتی چون خرس، قوچ میش‌ها و گرگ‌ها در زیستگاه سهند اشاره و بیان کرد: تنوع گیاهی سهند روبه کاهش است و اهالی و بهره‌برداران به خوبی به این امر واقف هستند.
به گفته وی برداشت بیش از حد از آب‌ها و چشمه‌ها و حفر چاه‌ها در نزدیکی سهند نیز موجب شده است تا سفره‌های زیرزمینی دچار آسیب شود و اگر این تغییرات مدیریت نشود، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به زندگی در اطراف سهند وارد خواهد کرد.
وی افزود: وضعیت سهند از لحاظ زیست محیطی نه آن چنان بد و نه آنچنان خوب است اما باید از هم‌اکنون برای نجات سهند اقدام و از تخریب بیش از حد آن جلوگیری شود.
تشکیل یک سانتی‌متر خاک زراعی به بیش از ۱۰۰ سال زمان نیاز است
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مراغه نیز به اهمیت حفاظت از مراتع سهند اشاره و بیان کرد: پوشش گیاهی سهند اگر از بین برود، خاک زراعی بر اثر بارش باران دچار فرسایش می‌شود و باید به این موضوع توجه شود که تشکیل یک سانتی‌متر خاک زراعی به ۱۰۰ تا ۳۰۰ سال زمان نیازمند است.
«آرش پاکمهر» مشارکت جمعی برای حفاظت از منابع طبیعی را یادآوری کرد و افزود: مراتع علاوه بر تولید اکسیژن، منبع اصلی ذخیره آب‌های زیرزمینی است و باید از این منابع به درستی بهره‌برداری شود.
مدیریت مدرن سهند با ارزیابی گرایش مراتع آغاز می‌شود
استاد دانشگاه مراغه در رشته اکولوژی گیاهان زراعی و مرتعی نیز در این میزگرد بیان کرد: مهمترین مورد در مدیریت مدرن سهند، تعیین گرایش مراتع آن در مرحله نخست است و در حقیقت باید وضعیت مراتع به صورت علمی پایش شود.
دکتر «عبدالله جوانمرد» به تشکیل کمیته نجات سهند در دانشگاه مراغه با همکاری اداره محیط زیست شهرستان اشاره کرد و افزود: این کمیته ابتدا یک ارزیابی کلی از وضعیت مراتع انجام می‌دهد و تمام ابعاد وضعیت خاک را تعیین می‌کند.
وی ادامه داد: وضعیت فعلی سهند نتیجه عوامل گذشته و حال است و وضعیت خاک باید ارزیابی شود تا نوع مدیریت گذشته و حال تعیین گردد؛ همچنین پس از خاک، باید وضعیت پوشش گیاهی مراتع از لحاظ ترکیب گونه‌ها و میزان لاش‌برگ ارزیابی گردد.
به گفته «دکتر جوانمرد» با توجه به دو عامل خاک و وضعیت پوشش گیاهی، درجه‌بندی مراتع شامل عالی، خوب، متوسط، ضعیف یا بسیار ضعیف مشخص می‌شود.
استاد دانشگاه مراغه با تاکید بر اینکه دو عامل خاک و پوشش گیاهی از اهمیت ویژه در ارزیابی مراتع برخوردار است، اضافه کرد: می‌توان بر اساس این معیارها، نوع مدیریت در سال‌های بعد را مشخص کرد اما این ارزیابی‌ها باید مداوم باشد و زمان ورود دام و مدت توقف آنها در هر سال و بر اساس نتایج این ارزیابی‌ها مشخص شود.
استاد دانشگاه مراغه: مرتعداری مدرن علم و هنر است
وی افزود: مرتعداری یک علم و هنر برنامه‌ریزی و مدیریت برای ایجاد تعادل در بحث احیای مرتع و استفاده بهینه از آن است؛ در علم مدرن امروزی به نوع چرای دام خیلی اهمیت می‌دهند در حالی که در مراتع سهند اکنون نوع چرا آزاد است.
استاد دانشگاه مراغه با بیان اینکه در اکثر موارد دام مازاد بر ظرفیت وارد مراتع سهند می‌شود که تبعات مخربی به دنبال دارد، اضافه کرد: امروزه در سطح دنیا به جای چرای آزاد از چرای بسته استفاده شده و نوع و تعداد دام، زمان ورود و مدت توقف آن از قبل مشخص می‌شود.
«دکتر جوانمرد» ادامه داد: نوع چرا بعد از ارزیابی نهایی مرتع مشخص می‌شود و نکته مهم این است که دیدگاه باید سیستمی و کلی‌نگر باشد و تمامی ارگان‌ها مشارکت فعال داشته باشند.
وی این موضوع را هم مطرح کرد که هر طرح و مدیریتی بدون مشارکت مردم قابلیت اجرا ندارد و بر همین اساس جلب مشارکت مردم محلی از اهمیت ویژه برخوردار است.
طرح‌های مرتعداری سهند به بازنگری نیاز دارد
«پاکمهر» رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مراغه در ادامه این میزگرد ضمن تاکید بر بازنگری طرح‌های مرتعداری سهند، افزود: اکنون هم از مراتع بر اساس مطالعات چند سال قبل و پروانه چرای صادر شده بهره‌برداری می‌شود و میزان و زمان ماندگاری دام در آنها تعریف شده است اما به بازنگری نیاز دارد.
وی از عشایر سهند دعوت کرد که طرح‌های مرتعداری را به مرحله اجرا بگذارند تا میزان قرق مراتع مشخص شده و از طریق کپه‌کاری، در جهت احیای مراتع گام بردارند.
برای نجات سهند دنبال توجیه نباشیم
رئیس اداره محیط زیست مراغه در ادامه این میزگرد این موضوع را یادآوری کرد که مردم و مسئولان منطقه برای نجات سهند به ویژه پس از وضعیت زیست محیطی دریاچه ارومیه، نباید به دنبال توجیه باشند.
«زارع» ادامه داد: ابعاد زیست محیطی سهند چند وجهی است و اگر این کوه پرصلابت بخواهد قوه قهریه طبیعت را به ما نشان بدهد، بحران سهند را سنگین‌تر از دریاچه ارومیه تجربه خواهیم کرد.
وی رسیدگی سریع به وضعیت سهند که زاییده استفاده بی‌رویه است را مورد تاکید قرار داد و افزود: کارگروه استانی سهند با محوریت استانداری آذربایجان‌شرقی باید این معضل را قبل از تبدیل شدن به بحران مدیریت کند زیرا کارگروه شهرستانی توان لازم را ندارد.
رئیس اداره محیط زیست مراغه: هرچقدر که زمان بگذرد، نجات سهند سخت‌تر است و ضمانت اجرایی آن نیز تداوم زندگی در این منطقه است
وی از مسئولان استانی خواست تا به این موضوع بیش از پیش توجه کرده و بودجه لازم را تامین کنند تا مطالعات علمی به درستی انجام، و برای نجات سهند برنامه‌ریزی شود.
رئیس اداره محیط زیست مراغه این را هم یادآوری کرد در سال‌های اخیر بخش‌هایی از دامنه سهند به عنوان مناطق حفاظت‌شده تعریف شده اما امکانات و تجهیزات بسیار محدود است و این موضوع برای حفاظت از پوشش گیاهی سهند کمک چندانی نکرده است.
«زارع» افزود: در بخش آب‌های زیرزمینی نگرانی‌ها بیشتر است تا جایی که چشمه‌ها در دامنه سهند هم خشک شده و این وضعیت بسیار خطرناک است.
وی ادامه داد: اگر آب سهند را به عنوان آب معدنی بفروشیم، چندین برابر محصول سیبی که در دامنه‌های جنوبی این کوه تولید و گاهی آن را دورریز می‌کنیم، دارای منافع اقتصادی است.
وی اضافه کرد: نحوه بهره‌برداری از سهند باید بازتغریف شود تا نجات سهند ضمن تامین معیشت مردم منطقه در دستور کار قرار گیرد و این موضوع باید به دغدغه عمومی تبدیل گردد تا جایی که انتظار می‌رود نمایندگان مجلس شورای اسلامی نسبت به این موضوع حساس‌تر شوند.
هزینه‌های زیست محیطی طرح‌ها نباید از درآمد اقتصادی فراتر رود
استاد دانشگاه مراغه در رشته اکولوژی گیاهان زراعی و مرتعی بیان کرد: هزینه‌های زیست محیطی طرح‌ها نباید از درآمد اقتصادی آن فراتر برود و بر همین اساس دو جنبه اقتصادی و زیست محیطی باید همواره مورد توجه قرار گیرد.
دکتر جوانمرد به یک اصل در احیای مراتع نیز اشاره کرد و افزود: هر قطره باران در همان نقطه برخورد باید به خاک نفوذ کند و در غیر اینصورت این قطره به از هم پاشیدن خاکدانه‌ها منجر می‌شود و هزینه‌های بعدی آن به مراتب بیشتر خواهد بود.
وی نفوذ این قطره‌های باران به خاک در همان نقطه برخورد را نشان‌دهنده ایده‌آل بودن پوشش گیاهی مراتع دانست و اضافه کرد: نکته قابل تامل دیگر اینکه قبلا مراتع سهند در تقسیم‌بندی‌های کلی جزو مراتع خوب بود اما متاسفانه در سال‌های اخیر به مراتع درجه متوسط تنزل یافته است و بعید نیست اگر دنبال راه چاره نباشیم، این مراتع به ضعیف، بسیار ضعیف و غیرقابل استفاده تنزل یابد.
به گزارش ایرنا دغدغه «نجات سهند و تداوم زندگی» اکنون در میان جمع محدودی از ساکنان جنوب آذربایجان‌شرقی وجود دارد و تحقق آن با تکیه بر مدیریت مدرن، یکپارچه و دانش‌بنیان به تنهایی از عهده مردم و مسئولان منطقه بر نمی‌آید بلکه میریتی استانی با پشتیبانی نمایندگان مجلس نیازمند است تا سهند به معنای واقعی کلمه از زیر بار این همه بهره‌برداری بی‌رویه خارج شود.