نوغان، باغ‌های توت، کرم ابریشم، پیله و چرخ نخ‌ریسی سنتی فرآیندی است که از سال ها پیش مردمان منطقه مرزی جرگلان را از ابتدای اردیبهشت تا اواخر تابستان درگیر خود می کند و شرایط آب و هوایی و نیز استقبال و گرایش رو به افزون ساکنان این منطقه مرزی و ترکمن نشین به عنوان منبع درآمد موجب شده تا این منطقه به یکی از قطب‌های تولید محصولات باغی و توت نوغان تبدیل شود.
نوغانداران این خطه امسال با مشکل تلفات کرم ابریشم در مرحله تفریخ مواجه هستند و از این ناحیه متحمل خسارات زیادی شده اند و خواستار توجه بیشتر دستگاه‌های ذیربط به مشکلات خود و جبران این زیان ها شدند.
جهاد کشاورزی معتقد است که خشکسالی بعنوان عامل اصلی مرگ و میر کرم شناخته می شود و نوغانداران باید از دستگاه رطوبت ساز استفاده کنند و نوغانداران نظری متضاد دارند و در مقابل می گویند که سال های گذشته نیز ما با خشکسالی مواجه بودیم ولی مرگ و میر کرم در آن سال ها صفر بود و آنها دلیل را زمان نامناسب توزیع تخم نوغان و تخم بی کیفیت چینی می دانند.
گرچه بر اساس نظر دست اندرکاران این حوزه خشکسالی و تغییرات دمایی موجب تلف شدن کرم ها در مرحله تفریخ می شود ولی آنچه که مسلم است کارشناسان حوزه کشاورزی باید در این زمینه نظارت بیشتری انجام می دادند و حداقل دامنه آموزش خود را در این فصل گسترده می کردند.
نوغاندار: تلفات کرم بدلیل تخم چینی
یکی از تولید کنندگان در شهرستان راز و جرگلان ضمن گلایه از تلف شدن کرم ابریشم در مراحل مختلف تفریخ می گوید: متاسفانه بهره برداران در سال جاری با تلفات زیادی مواجه شدند که علت این امر نیز توزیع پیله های چند ساله، توزیع نابهنگام تخم نوغان و نوع نامناسب تخم چینی است.
صاحب جمال رحیمی می افزاید: نوغانداران در سال‌های گذشته تلفات زیادی نداشتند ولی متاسفانه امسال مرگ و میر کرم ابریشم زیاد به چشم می خورد و نوغانداران از این موضوع ناراحت هستند چرا که بسیاری از زنان سرپرست خانوار در این فصل درآمد چندماهه خود را از دست داده اند.
این نوغاندار در بخش دیگری از سخنانش از قیمت پایین پیله تر کرم ابریشم اظهار گلایه کرد و می گوید: متاسفانه قیمت پیله‌های تر حتی از سال گذشته نیز پایینتر خرید و فروش می شود و یک کیلوگرم پیله تر که در سال گذشته با قیمت ۲۷۰ هزار تومان فروش می رفت امسال پایینتر از ۲۵۰ هزار تومان است.
مرجان درخشان یکی دیگر از نوغانداران روستایگ رکز در مرزی ترین نقطه خراسان شمالی است و چندسالی به این صنعت مشغول است وی نیز از قیمت پایین خرید پیله کرم ابریشم در سال جاری گلایه داشت و می گوید: سال های گذشته یک شرکت از سوی نهاد کمیته امداد امام خمینی (ره) برای خرید پیله تر کرم ابریشم به روستای گرکز و سایر روستاها در راز و جرگلان مراجعه و از بهره برداران خرید می کرد که این اقدام باعث تعادل قیمت و تا حدودی کوتاه شدن دست واسطه ها می شد و همین شرکت در سال جاری قیمت خرید را پایین آورده که این امر موجب گلایه مندی تولید کنندگان شده است.
وی می افزاید: قیمت نخ ابریشم در طول سال بالا است و همین که فصل نوغانداری آغاز می شود قیمت نخ ابریشم تا حد زیادی پایین آورده می شود و به تناسب آن قیمت پیله تر کرم ابریشم نیز پایین می آید.
این نوغاندار می گوید: اگر قیمت هر کیلوگرم پیله تر کرم ابریشم بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار تومان باشد ما توانسته ایم به حاشیه سود مناسبی دست یابیم و باید در این زمینه چاره اندیشی شود.
جهاد کشاورزی: خشکسالی علت تلفات
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی دلیل تلفات کرم ابریشم نوغانداران این استان را خشکسالی عنوان کرد و می گوید: خشکسالی، کاهش رطوبت و افزایش دما باعث مرگ و میر در این صنعت می شود که این شرایط نیز قابل کنترل است.
مهدی شکاری می افزاید: میزان تلفات زیادی تاکنون گزارش نشده است اما با توجه به شرایط خشکسالی احتمال مرگ و میر کرم های ابریشم وجود دارد.
وی می افزاید: نوغانداران باید از دماسنج استفاده و با تغییرات آب و هوا محیط را مرطوب نگه دارند و با دستگاه های رطوبت ساز فضا را برای کرم مهیا کنند.
شکاری در خصوص اهمیت مرحله تفریخ تخم نوغان می افزید: هدف از تفریخ تخم نوغان فقط بیرون آمدن کرم ابریشم از تخم به هر شکل نمی باشد بلکه هدف ایجاد شرایطی مناسبی است که به وسیله آن تقریبا همه کرم‌ها به طور هم زمان یکنواخت و با قدرت کافی از تخم ها خارج شوند که ززمان مناسب این کار حدود ۱۲ تا ۱۳ روز از زمان خروج تخم نوغان از سردخانه است و در این مرحله محیط پرورش تخم باید نمناکی و ۱۸ ساعت نور و ۶ ساعت تاریکی مطلق لازم است.
وی در مورد کیفیت تخم های نوغان نیز می گوید: این تخم نوغان در سال های گذشته نیز بین نوغانداران توزیع شد با این تفاوت که سال های قبل تلفات نداشتیم و امسال بوده است.
توصیه کارشناس دامپزشکی
رییس اداره بهداشت و مدیریت بیماری های طیور، کرم ابریشم و زنبور عسل دامپزشکی خراسان شمالی در این خصوص می گوید: پرورش کرم ابریشم در مرحله تفریخ از حساسیت زیادی برخوردار است و تولید کنندگان باید شرایط دما، رطوبت و نور را رعایت کنند و رعایت نکردن هر کدام از این فاکتورها می تواند خسارت زا باشد.
دکتر فرزین حسینی می افزاید: کرم ابریشم به انواع بو از جمله عطرها حساس است و اگر در این مرحله نقصی داشته باشد به مرحله پیله نخواهد رسید و خود به خود از بین می رود.
وی دلیل تلفات کرم ابریشم را پدیده خشکسالی و تغییرات آب و هوایی عنوان کرد و می گوید: تاکنون شیوع بیماری خاصی توسط نوغانداران استان گزارش نشده است و تلفات تنها از ناحیه خشکسالی بوده است.
رییس اداره بهداشت و مدیریت بیماری های طیور، کرم ابریشم و زنبور عسل دامپزشکی خراسان شمالی توصیه می کند: کرم ابریشم به وسیله تعداد بسیاری از عوامل بیماری زا از جمله ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و تک یاخته‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند، این بیماری‌ها تقریبا در تمامی نقاط دنیا که پرورش کرم ابریشم وجود دارد رخ می‌دهد و محصول نوغان تحت تاثیر قرار می‌گیرد و با برنامه ریزی‌ها می‌توان این بیماری‌ها را کنترل و با آنها مبارزه کرد اما هیچکدام از این برنامه‌ها نمی‌تواند به قدر این مسئله مهم و تعیین کننده باشد که پیشگیری از ورود یا آلودگی درست باندازه رفع آلودگی اولیه بتواند در مبارزه نقش داشته باشد.
امسال ۶ هزار و ۴۰۰ جعبه تخم نوغان بین نوغانداران این استان توزیع شد که پیش بینی می‌شود در شرایط مناسب بیش از ۲۷۵ تن پیله تر ابریشم تولید شود و از مجموع این میزان جعبه تخم نوغان ۲ هزار و ۱۸۳ جعبه در شهرستان راز و جرگلان، یک هزار و ۸۲۳ جعبه در مانه و سملقان و ۸۳۶ جعبه در بجنورد و مابقی نیز در سایر شهرستان های این استان توزیع شد.
امسال قیمت پیله تر ابریشم در خرید تضمینی به ازای هر یک کیلوگرم ۱۵۶ هزار تومان اعلام شده است این در حالی است که نوغانداران این استان در سال گذشته قیمت پیله تر ابریشم را به ازای هر کیلوگرم ۲۵۰ هزار تومان فروخته بودند.
شهرستان مرزی راز و جرگلان مهد تولید ابریشم است و در این خطه فعالیت هایی از قبیل قالی بافی، بافت تابلو فرش، پشتی ترکمن و سایر دست بافته های داری انجام می شود که بخش زیادی از ابریشم در این صنایع بکار می رود.
سه هزار و ۲۵۹ نفر از اهالی این استان در نوغانداری مشغول به فعالیت هستند و به رغم این که استان خراسان شمالی از نظر بهره وری رتبه اول و تولید دارای رتبه چهار در کشور است، به دلیل نبود زیر ساخت های لازم سودی از این بخش نبرده و سود فراوان نوغانداران به جیب استان های دیگر می رود.
در استان درخت توت که غذای کرم ابریشم است در ۲ فصل بهار و پاییز قابل برداشت است و در صورت برنامه ریزی و به نژادی به گفته کارشناسان می توان تنوع فصلی در پرورش کرم ابریشم در استان را گسترش داد که حتی در این استان به صورت آزمایشی در فصل پاییز نیز انجام شد.
خراسان شمالی در تولید پیله تر کرم ابریشم در کشور رتبه چهارم و در بهره وری رتبه اول را دارد، میانگین تولید پیله تر ابریشم در کشور ۳۷.۶ کیلوگرم و استان ۴۳ کیلوگرم است.